Theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Muốn cách mạng thành công thì phải “lấy dân chúng (công nông) làm gốc”, “Trong công cuộc kháng chiến kiến quốc, lực lượng chính là ở dân”.
Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta cũng đã có chủ trương “Tổ chức ra quân đội công nông”, Luận cương Chính trị của Đảng đã nêu rõ: “Vũ trang cho công nông, lập quân đội công nông” và “ Tổ chức đội tự vệ công nông”…
Do vậy, ngày 28-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng họp tại Ma Cao (Trung Quốc) đã có chủ trương thành lập “Đội tự vệ công nông thường trực”. Đây là dấu ấn quan trọng mở ra một thời kỳ mới, là tư tưởng chỉ đạo chiến lược của Đảng xuyên suốt qua các giai đoạn cách mạng. Qua thực tiễn đã khẳng định “Dân quân tự vệ là một tổ chức độc đáo trong kho tàng nghệ thuật quân sự Việt Nam”. Với ý nghĩa đó, ngày 28-3 hàng năm đã trở thành Ngày truyền thống của lực lượng dân quân tự vệ (DQTV) Việt Nam. Trải qua 80 năm xây dựng, chiến đấu, trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lực lượng DQTV được xác định là lực lượng vũ trang quần chúng, là lực lượng nồng cốt ở địa phương, cơ sở, gắn bó mật thiết với từng tấc đất quê hương; sống, chiến đấu trong lòng dân, được nhân dân yêu thương, đùm bọc. Vượt qua muôn vàn khó khăn gian khổ, hy sinh, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ DQTV luôn tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân; chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm lập được nhiều thành tích xuất sắc, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân giành thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc; xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Thái Nguyên là vùng đất giàu truyền thống cách mạng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc cũng như trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tỉnh luôn chăm lo xây dựng nền quốc phòng toàn dân, trong đó có DQTV. Qua nhiều thập kỷ, lực lượng DQTV luôn được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương, được sự quan tâm, che chở, đùm bọc của nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Lực lượng DQTV đã sát cánh cùng các lực lượng vũ trang trong hai cuộc kháng chiến, lập được nhiều chiến công, đặc biệt có vinh dự lớn là được bảo vệ Bác Hồ và các đồng chí lãnh đạo Trung ương, các cơ quan đầu não của Đảng, Chính phủ tại ATK Định Hóa (những năm 1947-1954). Trong những năm khó khăn nhất của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, lực lượng DQTV với phong trào bảo mật phòng gian đã làm nên những chiến công hiển hách. Sau khi hòa bình lập lại, lực lượng DQTV của tỉnh không ngừng lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng, được trang bị các loại vũ khí, tổ chức biên chế, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Lực lượng DQTV của tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với bộ đội đánh trả quyết liệt chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, trực tiếp chiến đấu góp phần bắn rơi 424 máy bay, bắt sống hàng trăm giặc lái, trong đó có chiến công bắn rơi chiếc máy bay Mỹ thứ 1.000 trên bầu trời miền Bắc, đã vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Chiến công…
Chiến tranh đã lùi dần vào quá khứ nhưng các thế lực thù địch trong và ngoài nước vẫn không ngừng chống phá cách mạng Việt Nam bằng các thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ. Nhận thức rõ vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng của lực lượng DQTV trong thế trận chiến tranh nhân dân hiện nay, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh luôn xác định “Nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang địa phương, trong đó có lực lượng DQTV là một nhiệm vụ quan trọng trong công tác quốc phòng - quân sự địa phương của tỉnh”, coi đây là nhiệm vụ hàng đầu, được đặt trong các chương trình hành động của các cấp ủy Đảng, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở. Cụ thể là tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của cấp ủy, chính quyền địa phương về công tác quốc phòng - quân sự địa phương, tạo mọi điều kiện thuận lợi để lực lượng DQTV hoàn thành nhiệm vụ trong mọi tình huống. Lực lượng DQTV không ngừng được chăm lo xây dựng đội ngũ có bản lĩnh chính trị vững vàng, trình độ năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong mọi tỉnh huống. Bám sát thực tế, yêu cầu nhiệm vụ của lực lượng vũ trang tỉnh, những năm qua, Bộ CHQS tỉnh đã chủ động tham mưu cho Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh chú trọng công tác xây dựng lực lượng DQTV không những vững mạnh về chính trị mà lực lượng này luôn được củng cố về tổ chức, biên chế, bảo đảm đúng số lượng, chất lượng, vũ khí, trang bị; thực hiện có hiệu quả “Đề án xây dựng lực lượng DQTV tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010-2015”, trong đó đặc biệt quan tâm đến những địa bàn vùng sâu, vùng xa thuộc các huyện Định Hóa, Võ Nhai, Phú Lương, Đồng Hỷ, những trung tâm kinh tế, chính trị trọng điểm như T.P Thái Nguyên, T.X Sông Công, huyện Phổ Yên… Quán triệt sâu sắc Luật DQTV: “Lực lượng DQTV vừa là dân, vừa là quân; ở đâu có tổ chức Đảng, có dân là ở đó có tổ chức DQTV” và Nghị quyết số 28 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa IX), tỉnh ta luôn nắm vững quan điểm của Đảng để xây dựng lực lượng DQTV gắn với xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân ở địa phương, cơ sở; trước hết là xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh trong khu vực phòng thủ vững chắc; tăng cường củng cố, nâng cao chất lượng của các tổ chức đảng, tổ chức chính quyền, tổ chức chính trị xã hội và của quần chúng nhân dân; xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân ở cơ sở gắn với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trong tình hình mới. Hiện nay, 100% số cán bộ quân sự cấp xã, phường đã được đào tạo chuyên nghiệp quân sự, tỷ lệ đảng viên trong DQTV đạt trên 18%, chất lượng huấn luyện và khả năng cơ động, sẵn sàng chiến đấu ngày càng được nâng cao; chủ động ứng phó với các tình huống bão lũ, thiên tai xảy ra trên địa bàn….
Phát huy những thành tích đã đạt được, mỗi cán bộ, chiến sĩ trong lực lượng DQTV trên từng vị trí công tác cần phấn đấu tích cực hơn nữa để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được Đảng và nhân dân giao phó, xứng đáng với lời khen ngợi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là lực lượng vô địch, là bức tường sắt của Tổ quốc, vô luận kẻ thù hung bạo thế nào hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã”. Tiếp tục phấn đấu xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh của tỉnh và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Lực lượng dân quân xã Trung Hội (Định Hóa) huấn luyện khẩu đội súng máy 12,7mm.
