Về nơi tiền nhân từng an nghỉ

Một ngày trung tuần tháng 3, chúng tôi có dịp trở lại Di tích lịch sử Địa điểm an táng nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến ở xóm Thống Nhất 3, xã Vô Tranh (Phú Lương). Khác với lần trước ghé thăm, nơi đây đã được trùng tu, tôn tạo xứng tầm với ý nghĩa lịch sử.

Di tích lịch sử Địa điểm an táng nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến đã được trùng tu, tôn tạo.

Sử sách ghi lại, Lương Ngọc Quyến (tên chữ là Lương Lập Nham) sinh năm 1885, mất ngày 4/9/1917. Cụ sinh ra và lớn lên ở phố Hàng Đào, TP. Hà Nội, trong một gia đình Nho học, có truyền thống yêu nước. Vừa tròn 19 tuổi, cụ cùng em trai là Lương Nhị Khanh xuất dương sang Nhật Bản theo tiếng gọi của phong trào Đông Du.

Tại Hoành Tân (Yokohama), Lương Ngọc Quyến đã gặp Phan Bội Châu và được nhận xét: “Lương Lập Nham xem ra thật là người có khí phách. Bọn thanh niên anh tuấn của ta sau này, có mấy người được như Lương quân”. Sau đó, Phan Bội Châu sắp xếp cho Lương Ngọc Quyến học tại Trường Chấn Võ học hiệu. Đây là ngôi trường chuyên đào tạo sĩ quan hệ 2, 3 năm cho quân đội Trung Hoa.

Năm 1908, Nhật Bản cấu kết với Pháp trục xuất toàn bộ chiến sĩ yêu nước Việt Nam tại Nhật. Dù đỗ loại ưu, nhưng Lương Ngọc Quyến cũng không thể ở lại. Cụ lên tàu đến Quảng Đông (Trung Quốc), vào học trường Lục quân. Một thời gian sau, cụ tiếp tục chuyển lên học tại Trường Sĩ quan học hiệu Bắc Kinh, chuyên tâm theo nghiệp võ. Thời gian này, Lương Ngọc Quyến lấy bí danh là Hồng Hi Cao, phụ giúp Phan Bội Châu trong một số cuộc bút đàm với người nước ngoài.

Tấm bia đá bằng chất liệu đá xanh bên trong di tích.

Năm 1914, Lương Ngọc Quyến từ Trung Quốc bí mật về Sài Gòn để tổ chức lực lượng. Do bị Nguyễn Bá Trác, một người bạn học ở Nhật phản bội và khai báo, bọn tay sai thực dân đã truy lùng cụ gắt gao, Lương Ngọc Quyến phải trốn sang Hương Cảng và bị cảnh sát Anh bắt, đưa về Việt Nam xét xử. Cụ bị coi là một tội phạm nguy hiểm của nền cai trị thực dân Pháp ở xứ Đông Dương.

Vì lo sợ Lương Ngọc Quyến có thể liên kết với các tù nhân ở Hoả Lò để “nổi loạn”, ngày 25/7/1916, thực dân Pháp đã chuyển cụ lên giam ở Thái Nguyên. Tại đây, chúng hành hạ cụ vô cùng dã man. Mặc dù vậy, Lương Ngọc Quyến vẫn luôn một lòng yêu nước, tìm mọi cách để tố cáo chế độ thống trị tàn bạo của thực dân Pháp. Cũng chính trong thời gian này, Lương Ngọc Quyến đã giác ngộ và kết nạp Trịnh Văn Cấn (tức Đội Cấn) vào Việt Nam Quang Phục hội.

Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên nổ ra đêm 30, rạng sáng ngày 31/8/1917, do Lương Ngọc Quyến khởi xướng đã giết được giám binh Noen và Phó quản Lạp, phá nhà lao, giết chủ ngục, giải thoát cho toàn bộ tù nhân. Sáng 4/9/1917, Lương Ngọc Quyến trúng đạn pháo của quân Pháp và hy sinh. Cụ được đồng đội chôn cất trên đường lui quân.

Ông Đoàn Đức Chuyền đã hiến hơn 300m2 đất để xây dựng nhà bia, khuôn viên di tích và 24m2 đất vị trí cụ Lương Ngọc Quyến nằm năm xưa.

Kể từ sau khi Lương Ngọc Quyến hy sinh đến những năm 70, 80, 90 của thế kỷ XX, các con, cháu của cụ đã nhiều lần lên Thái Nguyên để tìm kiếm phần mộ. Ngày 23/12/2001, được sự giúp đỡ của chính quyền địa phương và cơ quan chuyên môn, con cháu Lương Ngọc Quyến đã tìm thấy hài cốt của cụ ở phía Đông Nam đồi Gò Mu, thuộc xóm Thống Nhất 3 (trong khu vườn gia đình ông Đoàn Đức Chuyền).

Chiều cùng ngày, gia đình đã đưa Lương Ngọc Quyến về tại xóm Nhị Khê, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây (nay là TP. Hà Nội) để chính quyền địa phương làm lễ truy điệu và an táng. Trên bia mộ cụ khắc dòng chữ “Cụ ông Lương Ngọc Quyến (1885-1917), lãnh tụ khởi nghĩa Thái Nguyên”. Bên cạnh là bia mộ của cụ bà Nguyễn Thị Hồng Đính (vợ của Lương Ngọc Quyến). Phía trên, giữa 2 bia là phù điêu tạo hình lá quân kỳ nền đỏ 5 sao trắng của Việt Nam Quang phục quân.

Từ trung tâm xã Vô Tranh, chúng tôi đi thêm khoảng 3km, qua khu vườn rộng của gia đình ông Đoàn Đức Chuyền thì đến Địa điểm an táng nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến. Ông Đoàn Đức Chuyền kể lại: Trước đây, nơi đây chỉ là một khu đất trống. Gia đình tôi khai phá trồng chè, trồng tre và cấy lúa, đào ao… Nhưng có một sự lạ là riêng chỗ cụ nằm, năm xưa được gia đình trồng một cây bạch đàn và lớn rất nhanh. Lúc thân cây to bằng cái phích đựng nước thì đột nhiên rũ lá và chết. Bà con trong vùng cho là cây bị sét đánh. Nhưng một thời gian sau, cây lại nẩy mầm và hồi sinh sự sống.

Nơi Lương Ngọc Quyến được đồng đội chôn cất trên đường lui quân.

Dù di cốt Lương Ngọc Quyến không còn ở lại với vùng đất Vô Tranh, nhưng để tưởng nhớ tới công lao to lớn của cụ, gia đình ông Chuyền đã hiến hơn 300m2 đất để nhà nước xây dựng nhà bia, khuôn viên di tích và 24m2 đất vườn cùng tài sản trên đất đúng vị trí cụ nằm. Năm 2016, các sở, ngành của tỉnh đã phối hợp với UBND huyện Phú Lương khởi công xây dựng di tích địa điểm an táng cụ với các hạng mục chính, gồm: Nhà bia, khu đón khách, nhà sắp lễ, đường dẫn và bãi đỗ xe…

Trong đó, giai đoạn 1 đã hoàn thành nhà bia, có mặt bằng hình vuông rộng 52m2. Bên trong nhà bia gồm 16 cột, trong đó có 4 cột cái và 12 cột quân. Nền gạch được lát bằng đá đỏ giếng đáy. Mái lợp ngói mũ hài. Bên trong bố trí một tấm bia đá (cao 2,3m, rộng 1,05m, dày 0,2m) bằng chất liệu đá xanh. Trên bia có khắc những dòng chữ về lịch sử di tích… Tổng kinh phí xây dựng gần 3 tỷ đồng từ nguồn ngân sách Nhà nước và sự hỗ trợ của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TP. Thái Nguyên. Ngoài ra, trong quá trình thi công, nhân dân địa phương cũng ủng hộ về vật chất và công lao động để công trình sớm hoàn thiện.

Ông Trần Xuân Tứ, Phó Chủ tịch UBND xã Vô Tranh cho biết: Địa điểm an táng nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến được hoàn thành đúng theo tâm nguyện của người dân trong vùng. Nơi đây là “địa chỉ đỏ” để các thế hệ cán bộ, học sinh, sinh viên chọn là nơi sinh hoạt chuyên đề, dâng hương để tỏ lòng thành kính với vị anh hùng của dân tộc.