Phát triển du lịch bền vững dựa vào cộng đồng

Thực tế chứng minh, sự tham gia của cộng đồng trên cơ sở chia sẻ lợi ích với các bên liên quan trong phát triển du lịch không chỉ giúp duy trì những đóng góp lâu dài về kinh tế, mà còn bảo đảm sự hỗ trợ và giám sát cần thiết đối với hoạt động du lịch. Do đó, huy động sự tham gia của cộng đồng vào phát triển du lịch cũng chính là giải pháp hiệu quả để thúc đẩy du lịch bền vững.

TP. Thái Nguyên phát triển du lịch lịch sử - văn hóa

Cảnh sắc thiên nhiên và bản sắc văn hóa là những yếu tố thu hút đông khách du lịch tới Mộc Châu, Sơn La. (Ảnh: Báo Sơn La)

Ngày nay, khi đi du lịch, bên cạnh nhu cầu tham quan danh lam thắng cảnh tại điểm đến, du khách còn mong muốn được khám phá văn hóa bản địa, trải nghiệm các hoạt động trong đời sống thường nhật của người dân địa phương. Ðiều này sẽ không thể thực hiện nếu thiếu sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch.

Ðây được xác định là "chìa khóa" để tìm sự đồng thuận giữa cộng đồng và các bên liên quan trong việc đưa ra những quyết định về phát triển du lịch, từ đó tạo động lực để điểm đến du lịch phát triển nhanh, bền vững. Bên cạnh đó, huy động sự tham gia của cộng đồng vào phát triển du lịch còn là giải pháp giúp tạo thêm sinh kế, cải thiện đời sống người dân, nâng cao ý thức của họ trong gìn giữ môi trường sống, tài nguyên du lịch, bản sắc văn hóa, đồng thời làm phong phú thêm những sản phẩm cho ngành du lịch Việt Nam theo hướng tích cực.

Ý thức được tầm quan trọng của phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, thời gian qua, một số địa phương, điểm đến ở nước ta đã áp dụng nhiều giải pháp thiết thực nhằm khuyến khích cộng đồng cùng tham gia làm du lịch.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Sơn La Trần Xuân Việt cho biết: Từ năm 2014, sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Mộc Châu đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Hội đồng nhân dân tỉnh Sơn La lần đầu ban hành nhiều nghị quyết đặc thù với các chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng; tiếp đó là hàng loạt chủ trương, chính sách tạo đà cho du lịch cộng đồng phát triển đột phá, góp phần khuyến khích, động viên cộng đồng các dân tộc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa cũng như đầu tư phát triển du lịch địa phương.

Nhân dân hai huyện Mộc Châu và Vân Hồ đã chủ động triển khai đề án phát triển bản du lịch cộng đồng bằng cách cải tạo khuôn viên nhà ở, sắp xếp, trang trí phòng nghỉ mang nét văn hóa truyền thống các dân tộc; mua sắm hiện vật trưng bày tại nhà văn hóa; xây dựng quy chế bản du lịch cộng đồng; phát triển dịch vụ ẩm thực bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm của đồng bào Thái, Mường, Mông, Dao phục vụ du khách; sản xuất các sản phẩm nông nghiệp truyền thống trên cơ sở ứng dụng công nghệ sản xuất sạch để phục vụ phát triển du lịch bền vững...

Ủy ban nhân dân huyện Mộc Châu và Vân Hồ cũng thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kỹ năng nghề phục vụ du lịch, hướng dẫn cộng đồng các nghiệp vụ về quảng bá, tiếp thị sản phẩm du lịch… Nhờ đó, Mộc Châu đã nổi lên như điểm sáng về du lịch cộng đồng.

Với trường hợp của Sa Pa (Lào Cai), để đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng, thị xã đã ưu tiên nguồn ngân sách cho thực hiện các dự án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Thạc sĩ Hoàng Thị Vượng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin thị xã Sa Pa, cho biết: Ðối với các thôn, bản có tiềm năng phát triển thành các điểm du lịch cộng đồng, Sa Pa bố trí nguồn lực hỗ trợ để đồng bào các dân tộc thiểu số có cơ hội tham gia chuỗi cung ứng du lịch và dịch vụ, tạo việc làm và thu nhập bền vững từ du lịch như: Kinh doanh homestay, phát triển nghề truyền thống, đầu tư cho các đội văn nghệ, tổ chức các lễ hội truyền thống tạo sự kiện thu hút khách du lịch, đầu tư hệ thống xử lý chất thải và rác thải, tái tạo cảnh quan, đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch tại cộng đồng...

Thị xã cũng xây dựng phương án quản lý vệ sinh chung tại các khu, điểm du lịch và các điểm ngắm cảnh tại Khu du lịch quốc gia Sa Pa; xây dựng các điểm bán hàng cho cộng đồng dân cư, hạn chế tình trạng đeo bám khách du lịch, tạo môi trường du lịch lành mạnh; quán triệt việc thực hiện Quy chế ứng xử đối với khách du lịch tại Sa Pa...

"Các mô hình du lịch cộng đồng phải bảo đảm hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và người dân, phải đặt lợi ích của người dân lên hàng đầu. Ðồng thời, Sa Pa cần có quy định cụ thể về tiêu chí điểm nghỉ homestay để tránh những loại hình dịch vụ không đúng với thuần phong và bản sắc văn hóa các dân tộc; khuyến khích đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực địa phương phục vụ hoạt động phát triển du lịch và hỗ trợ vốn để người dân các dân tộc thiểu số của Sa Pa đầu tư phát triển các dịch vụ phục vụ du lịch" - Thạc sĩ Hoàng Thị Vượng chia sẻ kinh nghiệm.

Dù du lịch dựa vào cộng đồng đã được đẩy mạnh ở một số điểm đến nhưng xét trên bình diện chung vẫn còn tồn tại những hạn chế. Tiến sĩ Vũ An Dân, Khoa Du lịch, Trường đại học Mở Hà Nội nhận định, nếu ở các khu vực vùng sâu, vùng xa, sự thiếu chuyên môn do trình độ học vấn và thiếu khả năng tiếp cận tài chính, tiếp cận thông tin là vấn đề khó khăn cần được lưu tâm nhiều nhất, thì ở các khu vực đô thị, việc thiếu vắng hệ thống pháp luật phù hợp và cách tiếp cận quản lý phù hợp lại là vấn đề cần được quan tâm…

Theo các chuyên gia, người dân kinh doanh du lịch ở nhiều nơi còn theo hướng tự phát, thiếu kỹ năng, kinh nghiệm tổ chức, vận hành, đặc biệt là hạn chế về khả năng ngoại ngữ. Vì thế, để du lịch dựa vào cộng đồng thành công, cần phải có các chính sách đầu tư cho con người, có những giải pháp mang tính chiến lược để đào tạo chuyên môn du lịch, nâng cao kỹ năng và khả năng của cộng đồng trong ứng dụng khoa học, linh hoạt các kiến thức được học vào đón tiếp và phục vụ du khách.

Bên cạnh đó, chuyên gia về du lịch, Tiến sĩ Nguyễn Văn Lưu cho rằng, cần có chính sách xã hội hóa để động viên cộng đồng, như: Phối hợp nghiên cứu, khảo sát và đầu tư tài chính, nguồn lực cho việc khôi phục, bảo tồn tài nguyên du lịch thuộc sở hữu cộng đồng; có chính sách phối hợp khai thác và cùng hưởng lợi ích; chính sách quảng bá, giới thiệu giá trị tài nguyên…

Kinh nghiệm phát triển du lịch ở nhiều nước đều cho thấy, sự tham gia tích cực của người dân địa phương vào phát triển du lịch là cần thiết, bởi cộng đồng địa phương là nhân tố quyết định môi trường văn hóa, lối sống, bản sắc của điểm đến - những yếu tố quan trọng thu hút khách du lịch. Do đó, để phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, việc phải bảo tồn, phát huy được những giá trị bản địa là vấn đề có tính quyết định. Ðiều này chỉ có thể thực hiện trên cơ sở người dân thật sự hiểu được giá trị của tài nguyên tự nhiên và nhân văn mình đang nắm giữ, được hưởng lợi từ khai thác du lịch gắn với các giá trị này và có ý thức gìn giữ, bảo vệ tài nguyên. Khi đó, việc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng mới thật sự bền vững...