Nỗ lực cứu manjuari - loài cá cổ xưa của Cuba - khỏi nguy cơ tuyệt chủng

Đầm lầy Zapata nằm ở phía nam tỉnh Matanzas của Cuba, là khu vực đầm lầy lớn nhất vùng Caribe và một trong những khu bảo tồn thiên nhiên quan trọng nhất của đảo quốc này. Khu đầm đang trở thành tâm điểm của nỗ lực bảo tồn thầm lặng nhằm cứu loài cá manjuari (cá sấu Cuba) khỏi nguy cơ biến mất vĩnh viễn.

Manjuari, tên khoa học Atractosteus tristoechus, là loài đặc hữu của Cuba.

Lội qua rừng đước rậm rạp, liên tục xua đám muỗi đang bâu kín, ông Andres Hurtado - nhà sinh học tại Vườn quốc gia Ciénaga de Zapata - cho biết: “Manjuari, tên khoa học Atractosteus tristoechus, là loài đặc hữu của Cuba. Đây thực sự là "viên ngọc quý" của hệ cá Cuba, một tàn tích sinh học đã tồn tại hơn 140–150 triệu năm. Hiện loài này đang ở mức nguy cấp nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân kết hợp, như sự du nhập loài ngoại lai, biến đổi khí hậu, suy giảm môi trường sống và thi thoảng còn bị đánh bắt trái phép. Tất cả những yếu tố đó đã khiến số lượng manjuari giảm mạnh”.

Loài cá thân dài, mõm nhọn đầy răng sắc này được Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) xếp vào danh sách “Cực kỳ nguy cấp” từ năm 2020. Nhiều thế kỷ bị khai thác, môi trường sống suy giảm và sự xuất hiện của cá trê châu Phi - loài ngoại lai hung hãn được đưa vào khu vực năm 1999 - đã khiến quần thể manjuari sụt giảm nhanh chóng.

Trước thách thức đó, ông Hurtado và các cộng sự bắt đầu dự án bảo tồn tại một trại giống gần đầm lầy, nơi họ tìm ra phương pháp nhân nuôi loài cá khó tính này, đồng thời tự sản xuất nguồn thức ăn cần thiết để nuôi cá con. Những cá thể non sau đó được thả về tự nhiên nhằm phục hồi số lượng trong môi trường hoang dã.

Nhà sinh học Andres Hurtado và cộng sự thả cá con về tự nhiên.

Nhà sinh học Andres Hurtado chia sẻ thêm: “Dù điều kiện còn nhiều thiếu thốn, đặc biệt là nguồn thức ăn, chúng tôi vẫn cố gắng tự sản xuất thức ăn phù hợp để nuôi cá con - đúng với mục tiêu của dự án. Chúng tôi đã thử nghiệm nhiều phương pháp kích thích cá cái đẻ trứng, xác định thời điểm trong năm khi chúng sinh sản, nhiệt độ lý tưởng, cũng như các dấu hiệu cho thấy cá đã trưởng thành và sẵn sàng sinh sản. Nhờ đó, mỗi năm chúng tôi đều nhân giống thành công loài này mà không gặp trở ngại lớn”.

Tuy nhiên, sự cô lập của khu đầm lầy, muỗi dày đặc, thiếu thốn vật tư và tập tính ẩn mình của loài cá khiến việc đánh giá kết quả của dự án gần như bất khả thi. Cá non dài chỉ bằng chiếc bút chì, màu sẫm và ngụy trang tốt, lập tức biến mất giữa những rễ đước đan dày ngay sau khi được thả.

Ông Eduardo Abreu - Quản lý Hệ thống hồ - hang Zapata - cho biết: “Ở giai đoạn còn nhỏ, manjuari luôn ẩn mình trong những rễ đước nơi có nước, nên rất khó theo dõi. Tuy nhiên, ngư dân địa phương cho biết loài cá này vẫn xuất hiện, dù không nhiều như trước. Đây vẫn là một trong những khu vực sinh sống quan trọng còn lại của manjuari, và quần thể của chúng vẫn tồn tại. Với hoạt động tái thả hiện nay, chúng tôi kỳ vọng trong tương lai, số lượng sẽ được duy trì và tăng lên, cá trưởng thành có thể sinh sản và khôi phục lại sự phong phú của loài trong vùng nước này”.

Dù tiến độ khó đo đếm và con đường phía trước còn nhiều thách thức, sự kiên trì của những nhà khoa học như ông Hurtado đang mở ra hy vọng mới cho loài cá cổ xưa này. Nếu các chương trình nhân nuôi, tái thả tiếp tục được duy trì, loài cá được mệnh danh “khủng long sống” của Cuba có thể một lần nữa hồi sinh mạnh mẽ trong những vùng nước nơi chúng từng thống trị suốt hàng triệu năm.