Giải thể hợp tác xã “hữu danh vô thực”: Cách nào hóa giải khó khăn?

Thời gian qua, khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các hợp tác xã (HTX) trên địa bàn tỉnh đã có bước phát triển khá mạnh. Tuy nhiên, bên cạnh HTX hoạt động hiệu quả, vẫn còn những HTX “hữu danh vô thực” - không hoạt động nhưng chưa tiến hành giải thể. Việc giải thể những HTX “mang tính hình thức” này là rất cần thiết, nhưng quá trình triển khai gặp không ít khó khăn.

Góc nhìn cuối tuần ngày 2/7/2023: Gỡ khó giải thể hợp tác xã “hữu danh vô thực”

Dịch COVID-19, giá thức ăn chăn nuôi tăng cao khiến HTX Chăn nuôi và Dịch vụ tổng hợp Đồng Tâm, xã Động Đạt (Phú Lương), hoạt động khó khăn trong năm 2021 -2022 và phải giải thể trong năm 2023.

Muôn kiểu hợp tác xã khó giải thể và hệ lụy

HTX Quần Sơn trụ sở tại tổ dân phố Sơn Thái, thị trấn Hóa Thượng (Đồng Hỷ), từng là một đơn vị hoạt động hiệu quả trong lĩnh vực khai thác khoáng sản. Tuy nhiên, do thị trường biến động, HTX này nhiều năm khó khăn dẫn đến phải ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể.

Ông Phạm Ngọc Châu, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thuế khu vực Đồng Hỷ - Võ Nhai, cho biết: HTX Quần Sơn hiện còn nợ gần 300 triệu đồng tiền thuế và đây là 1 trong 4 HTX thuộc diện không hoạt động hoặc tạm ngừng hoạt động còn nợ thuế trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. Theo quy định của pháp luật, những HTX không hoạt động hoặc tạm ngừng hoạt động bắt buộc phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế mới được phép giải thể, nhưng các HTX đã bỏ địa chỉ kinh doanh, không xác định được người đại diện theo pháp luật nên rất khó để truy thu thuế.

HTX Quần Sơn vẫn còn biển hiệu nhưng đã ngừng hoạt động nhiều năm.

HTX Dịch vụ nông nghiệp Phúc Thành, xóm Phúc Thành, xã Hóa Trung (Đồng Hỷ), được thành lập từ năm 1959, cũng đang gặp khó khi giải thể. Trước đây, HTX từng có những giai đoạn làm ăn hiệu quả, nhưng bước vào kinh tế thị trường, HTX dần suy yếu dẫn đến phải ngừng hoạt động.

Ông Phạm Chung An, Giám đốc HTX, tâm sự: Khi có ý định giải thể, năm 2020, HTX đã tổ chức đại hội thành viên và chia toàn bộ tài sản nên sau đại hội, HTX không còn kinh phí hoạt động. Giờ đến số tiền đăng thông báo giải thể trên báo cũng không còn quỹ chung để chi. Chưa kể, HTX còn liên quan đến quyền sở hữu mảnh đất khoảng 2.000m2 và một trạm bơm... Việc giải quyết các thủ tục pháp lý chưa thực hiện được.

Ông Phạm Chung An, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Phúc Thành, Đồng Hỷ: Một trong những lý do khiến HTX của chúng tôi khó khăn phải giải thể là không thế chấp được tài sản, “sổ đỏ” đứng tên HTX để vay vốn ngân hàng hoặc nguồn vốn ưu đãi.

Theo báo cáo của Sở Kế hoạch và Đầu tư, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên hiện có 103 HTX đã ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể. Trong số này không ít HTX còn nợ thuế hoặc có vướng mắc về thanh lý tài sản.

Tình trạng HTX đã ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể không gây hệ lụy lớn nhưng ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh HTX, lĩnh vực kinh tế tập thể trên địa bàn và một bộ phận thành viên, người lao động; gây khó khăn cho công tác quản lý của chính quyền địa phương, cơ quan chức năng… Nhất là hiện nay, Thái Nguyên đang tập trung phát triển các HTX kiểu mới, việc tồn tại những HTX “chỉ mang tính hình thức” làm suy giảm lòng tin của người dân, ảnh hưởng đến phát triển mô hình HTX kiểu mới…

Đâu là nguyên nhân?

Theo các nhà chuyên môn, trước tiên cần phân tích nguyên nhân dẫn đến HTX kém hiệu quả, ngừng hoạt động. Ông Nguyễn Trung Kiên, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho rằng: Phần lớn HTX trên địa bàn tỉnh có quy mô sản xuất, kinh doanh, dịch vụ nhỏ lẻ. Trong đó, một số HTX thiếu cơ sở vật chất, máy móc thiết bị lạc hậu; nắm bắt thông tin thị trường, giá cả chậm, chưa chủ động trong liên kết với doanh nghiệp để tiêu thụ nông sản; có tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Bên cạnh đó, trình độ quản lý và điều hành của không ít cán bộ HTX còn yếu… Chính những điều này đã khiến các HTX không đứng vững trong thương trường đầy cạnh tranh, rơi vào tình trạng ngừng hoạt động, chờ giải thể.

Đối với những HTX đã ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể, đại diện một số cơ quan chức năng cho rằng có thể chia thành 3 dạng. Thứ nhất, HTX trong tình trạng “thoi thóp”, ban lãnh đạo vẫn muốn duy trì, nên ngừng hoạt động để không phải thực hiện nghĩa vụ thuế, báo cáo… và chờ cơ hội củng cố, vực dậy. Thứ hai, các HTX có ban quản trị, ban giám đốc thiếu hiểu biết trong việc giải quyết các thủ tục hành chính. Thứ ba là những HTX muốn nhưng không được giải thể do nợ thuế, vướng mắc một số hợp đồng kinh doanh, tài sản…

Theo Điều 54, Luật HTX năm 2012, nếu HTX muốn giải thể thì phải thành lập được hội đồng giải thể gồm: Đại diện hội đồng quản trị, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên, ban điều hành và thành viên HTX. Trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày ra quyết định giải thể, hội đồng giải thể phải có trách nhiệm thực hiện các công việc gồm: Thông báo về việc giải thể tới cơ quan quản lý nhà nước đã cấp giấy chứng nhận đăng ký cho HTX; đăng báo địa phương nơi HTX hoạt động (3 số báo liên tiếp) về việc giải thể; thông báo tới các tổ chức, cá nhân có quan hệ kinh tế với HTX về việc giải thể và thời hạn thanh toán nợ, thanh lý các hợp đồng, xử lý tài sản và vốn chung của HTX.

Bà Lưu Thị Minh Hiền, Phó Trưởng Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Đồng Hỷ, nêu quan điểm: Quy định là như vậy nhưng trên thực tế đa phần các HTX đã ngừng hoạt động, hoạt động yếu kém đều không có kinh phí để tiến hành các thủ tục như tổ chức đại hội công bố giải thể, đăng thông báo trên báo địa phương... Hơn nữa, do ngừng hoạt động trong một thời gian dài, HTX không thành lập được hội đồng giải thể do ban quản trị, ban kiểm soát, thành viên của HTX mỗi người một nơi; nhiều HTX không còn tài sản chung để thanh toán nợ với các tổ chức, cá nhân có liên quan; sổ sách, hồ sơ, giấy tờ, con dấu, giấy đăng ký HTX bị thất lạc hoặc bị mất nên khó có thể tiến hành giải thể HTX.

Giải pháp gỡ khó

Nhằm giải thể dứt điểm các hợp tác xã không còn hoạt động, thời gian qua, chính quyền các cấp trên địa bàn tỉnh đã thực hiện nhiều giải pháp. Sở Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu UBND tỉnh chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương giải thể các HTX theo quy định.

Cơ quan chuyên môn cấp huyện đã rà soát, kiểm tra các thông tin của từng HTX, thực hiện thông báo, tuyên truyền, vận động, hướng dẫn, hỗ trợ cán bộ HTX thực hiện các thủ tục hành chính trên phần mềm máy tính…

Cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Đồng Hỷ đã lập nhóm Zalo để hướng dẫn lãnh đạo, cán bộ HTX đã ngừng hoạt động thực hiện các thủ tục giải thể.

Thậm chí, nhiều địa phương như huyện Đồng Hỷ còn lập nhóm Zalo hỗ trợ, mời giám đốc, cán bộ HTX ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể vào nhóm, hướng dẫn đầy đủ thủ tục và giải đáp những thắc mắc…

Từ sự nỗ lực của các cấp, ngành, địa phương, tính từ tháng 9-2021 đến cuối tháng 5-2023, toàn tỉnh đã tiến hành giải thể tự nguyện được 12 HTX.

Tuy nhiên, để việc giải thể HTX nhanh gọn hơn, theo đại diện cơ quan chuyên môn thì cần nhiều giải pháp, như: Có cơ chế xóa nợ thuế với một số HTX còn tồn đọng; cho phép và có hướng dẫn cụ thể để cơ quan chức năng tiến hành giải thể bắt buộc mà không cần có người đại diện, chỉ cần đăng thông tin rộng rãi lên phương tiện thông tin đại chúng…

Đối với HTX mất giấy chứng nhận, cơ quan tham mưu làm thủ tục cấp lại và hướng dẫn giải thể. Nhà nước cũng cần hỗ trợ kinh phí đăng thông tin trên báo địa phương; cho phép giải thể tự nguyện không cần đại hội…

Ông Hoàng Duy Hưng, Phó Chủ tịch UBND huyện Phú Lương: Từ tháng 9-2021 đến nay, huyện Phú Lương đã giải thể được 6 HTX theo hình thức tự nguyện. Kinh nghiệm của huyện là thường xuyên rà soát, thống kê các HTX đã ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể, từ đó phân công nhiệm vụ cho từng cơ quan, đơn vị liên quan phụ trách, thiết lập hồ sơ mẫu, vận động, hướng dẫn các HTX làm thủ tục giải thể…

Còn theo ông Nguyễn Trung Kiên, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh: Các cấp, ngành cần tăng cường hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, từ đó hạn chế, dần tiến tới không còn HTX yếu, kém. Hoạt động hỗ trợ HTX cần đi vào thực chất, tạo động lực vươn lên, trao “cần câu” chứ không trao “con cá”…

Ngoài ra, các cấp, ngành, địa phương cũng cần thường xuyên kiểm tra, rà soát, kịp thời tháo gỡ khó khăn cho HTX (nếu có) để tránh trường hợp các HTX rơi vào tình trạng ngừng hoạt động từ lâu mới “tiếp nước” thì không thể “hồi sinh”…

Ông Nguyễn Công Dương, Trưởng Phòng Kinh tế ngành, Sở Kế hoạch và Đầu tư, cho biết: Sở đã phối hợp với Liên minh HTX tỉnh xây dựng phần mềm quản lý các HTX trên địa bàn. Khi hoàn thiện, phần mềm này giúp thuận tiện trong việc tra cứu thông tin, nắm bắt hoạt động của các HTX trên địa bàn. Thời gian tới, Sở sẽ tiếp tục tham mưu UBND tỉnh chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương khẩn trương giải thể các HTX đủ điều kiện giải thể theo quy định; đối với trường hợp còn vướng mắc, tiếp tục tổng hợp báo cáo Bộ Kế hoạch và Đầu tư để hướng dẫn triển khai thực hiện.