Chủ động đổi mới để hội nhập vào nền công nghiệp biểu diễn hiện đại

Trong xu thế công nghiệp hóa lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật biểu diễn không chỉ là sân chơi sáng tạo mà còn là một ngành nghề mang tính cạnh tranh cao. Tại Thái Nguyên, đội ngũ nữ nghệ sĩ đang chủ động đổi mới tư duy sáng tác, ứng dụng công nghệ và tiếp cận thị trường để từng bước hòa nhập vào nền công nghiệp biểu diễn hiện đại. Sự chuyển mình này không chỉ thể hiện bản lĩnh nghệ thuật mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho hoạt động sáng tạo tại địa phương.

Tác phẩm múa Phía thăng hoa do NSND Minh Thông và NSƯT Mai Thanh biên đạo, âm nhạc NSND Mạnh Tiến. Tác phẩm đoạt Huy chương Bạc toàn quốc năm 2015.

Để có tác phẩm chất lượng cao tham gia các lĩnh vực công nghiệp văn hoá, nhất là  đối với ngành nghệ thuật biểu diễn hiện nay là vô cùng khắt khe. Không thể phủ nhận rằng thời gian qua, các thành tựu của khoa học và công nghệ đã tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có hoạt động nghệ thuật biểu diễn. Tác động đó là tất yếu, đồng thời đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi văn nghệ sĩ phải điều chỉnh tư duy, cách thức sáng tạo. Tuy vậy, vẫn có một số ý kiến phủ nhận sự tác động này, coi lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật có đặc thù riêng do cá tính sáng tạo của nghệ sĩ mang tính đặc thù, độc đáo cho nên nằm ngoài quy luật tác động của khoa học, công nghệ.

Thành tựu công nghệ kỹ thuật số đã đem lại nhiều thuận lợi cho nghệ sĩ và công chúng trong sáng tạo, thưởng thức nghệ thuật, đồng thời cũng đòi hỏi nghệ sĩ phải tiếp cận, thích ứng để tồn tại, phát triển. Trong khi đó, bản thân quá trình tiếp nhận nghệ thuật của công chúng cũng đã có sự thay đổi, với những tiêu chí, yêu cầu ngày càng khắt khe hơn, nhất là trong bối cảnh các phương tiện nghe nhìn cũng như các loại hình giải trí rất phát triển.

Như trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn ngày nay khán giả khó bị hấp dẫn với những cảnh trí sân khấu đơn sơ, hay cồng kềnh, tốn nhiều thời gian chuyển cảnh. Hệ thống âm thanh, chiếu sáng cũ, lạc hậu sẽ khiến vở diễn, các chương trình nghệ thuật ca, múa nhạc trở nên thiếu sinh khí. Khán giả mong muốn trên sân khấu có sự kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật cùng sự hỗ trợ của các phương tiện, kỹ thuật hiện đại giúp nâng cao hiệu quả của sản phẩm nghệ thuật.

Vì thế, không đáp ứng được nhu cầu thưởng thức mới của công chúng cũng đồng nghĩa với việc nhà hát, các trung tâm văn hoá nghệ thuật, các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp mất khán giả, doanh thu sụt giảm, động lực phát triển từ đó dễ suy yếu.

Nắm bắt được xu thế mới trong nhu cầu thưởng thức của công chúng, từ sự dè dặt ban đầu, đến nay hầu hết các đơn vị nghệ thuật trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã ứng dụng hiệu quả các thành tựu mới của khoa học, công nghệ vào lĩnh vực sân khấu ở các công đoạn: Sân khấu, âm thanh, ánh sáng, hình ảnh. Phổ biến nhất là sự xuất hiện của những màn hình LED  tại nhiều sân khấu lớn nhỏ.

Sự ưa chuộng này được lý giải bởi màn hình LED có khả năng đổi cảnh nhanh chóng, màu sắc rực rỡ, tinh tế, có thể đáp ứng được yêu cầu cần nhiều chiếc phông hậu, đáp ứng được ý tưởng nghệ thuật của đạo diễn. Bên cạnh đó, quá trình diễn xuất, diễn viên có sự tương tác ăn ý với những tình huống xuất hiện trên màn hình sẽ tạo ra sự hấp dẫn với khán giả. Như những vở diễn lớn: “Mỵ”; “Đi về hướng mặt trời”; “Đêm huyền diệu”… của Nhà hát dân gian Việt Bắc. Các vở Chèo: “Chuyện tình sông và núi”; “Lưu Xá một thời hoa lửa”; “Hương vị ân tình”. Các chương trình nghệ thuật ca múa nhạc: “Sắc hồng nơi gió ngàn”; “Giọt thời gian”; “Hoa Núi 1, 2, 3, 4...”; Các chương trình sự kiện chính trị phục vụ các ngày lễ lớn của tỉnh...

Thái Nguyên có nhiều giải về nghệ thuật biểu diễn như: Giải Quán quân tiết mục múa “Bên sườn núi” sao nhí đất việt do công ty Trái tim nghệ thuật Hà Nội tổ chức. Giải Nhất tiết mục múa “Âm vang Việt Bắc” tại liên hoan các CLB múa trẻ em khu vực miền Bắc lần thứ V,  do Trung tâm dạy múa & Biên đạo Hà Nội tổ chức. Giải A tiết mục múa “Hương ngày mùa”- Tuần lễ múa Việt Nam của Hội nghệ sĩ múa tổ chức vào ngày 26/10/2023.

Những dự án, chương trình nêu trên đều đòi hỏi sự đầu tư công phu và ứng dụng hiệu quả giữa công nghệ với sàn diễn.

Tuy vậy, mặt trái của công nghệ đối với hoạt động biểu diễn cũng không khó để nhìn ra. Việc áp dụng công nghệ nhằm đổi mới sàn diễn, nếu quá lạm dụng thì không còn là hình thức sân khấu đầy bí ẩn và hấp dẫn đối với công chúng.

Xét cho cùng, tính duy nhất, độc đáo của mỗi đêm diễn, trước hết phải thể hiện bằng chính sự tương tác giữa người diễn và người xem cũng như những sáng tạo ngẫu hứng, thăng hoa của tập thể nghệ sĩ... Thực tế đã có không ít chương trình dù được quảng cáo hết lời về đạo cụ, cảnh trí, nghệ sĩ sử dụng tới hàng trăm bộ trang phục lộng lẫy, sân khấu được lắp thiết bị tạo hiệu ứng đặc biệt hình ảnh 3D, 4D tạo cảm giác như thật... nhưng vẫn không thuyết phục được khán giả, thậm chí bị đánh giá thấp về chất lượng nghệ thuật cũng như sự phô trương. Do đó cả hai thái cực: lạm dụng thái quá hay tẩy chay công nghệ ở một bộ phận nghệ sĩ đều có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực.

Dẫu thế nào thì vẫn cần thấy rằng, ứng dụng công nghệ trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật chỉ mang ý nghĩa hỗ trợ cho nghệ sĩ. Quan trọng nhất của lao động sáng tạo luôn phụ thuộc vào từng cá nhân, đòi hỏi những nỗ lực tìm tòi, học hỏi để không ngừng đổi mới tư duy, nắm bắt kịp thời nhu cầu của công chúng. Quá trình này không chấp nhận tâm lý tự mãn, bằng lòng với bản thân, nhất là sau khi đạt được một số thành quả nhất định. Tự lặp lại mình, thiếu sáng tạo và đổi mới sẽ là lực cản vô hình cho sự phát triển của cá nhân nghệ sĩ nói riêng và của hoạt động sáng tạo VHNT tỉnh Thái Nguyên nói chung.

Đối với cá nhân tôi, đã từng được giao làm tổng đạo diễn rất nhiều các chương trình nghệ thuật ca múa nhạc của tỉnh, biểu diễn theo các nhiệm vụ chính trị giao, biểu diễn đặt hàng tại tỉnh, tham gia các cuộc thi lớn toàn quốc. Theo tôi để các nữ nghệ sĩ nói riêng hay các nghệ sĩ nói chung phát triển công nghiệp văn hóa, nhất là đối với ngành nghệ thuật biểu diễn của tỉnh thì cần đánh giá, nhìn nhận và tiếp cận theo hướng tư duy thị trường, mà yếu tố để phát triển thị trường nằm ở sự cạnh tranh. Theo đó, cạnh tranh lành mạnh để phát triển, cạnh tranh để phát huy thúc đẩy sáng tạo.

Trong nhiều năm qua các đơn vị nghệ thuật nhà nước, Trung tâm văn hoá nghệ thuật tỉnh nhà, bây giờ là Đoàn nghệ thuật các dân tộc tỉnh Thái Nguyên chưa được đầu tư về cơ sở vật chất nên còn gặp khó khăn, bên cạnh đó trong việc xây dựng nguồn lực đã được quan tâm nhưng nữ nghệ sĩ trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật vẫn còn thiếu. Bởi thực tế các đơn vị nghệ thuật nhà nước còn dựa rất nhiều vào nguồn lực bên ngoài. Trong khi đó, các cá nhân nữ nghệ sĩ lại có tính nhanh nhậy của thị trường, có nhiều đơn vị có cơ chế tạo năng lực cạnh tranh và có sức hút về nguồn lực cũng như đội ngũ sáng tạo.

Cần cởi mở hơn và xoá bỏ ranh giới giữa các đơn vị nghệ thuật trong và ngoài nhà nước, khuyến khích các nữ nhạc sĩ, biên đạo để họ có những tác phẩm chất lượng. Nhờ đó có nhiều tác phẩm có chất lượng tốt, đơn cử như: Nhạc sĩ Huyền Ngọc với những tác phẩm: “Xao xuyến một miền quê”; “Thái nguyên thành phố tôi yêu”; “Về Thái Nguyên cùng em”; “Thái Nguyên ngày nắng”.  Nhạc sĩ Ánh Tuyết, Chi hội phó Chi hội Âm nhạc Thái Nguyên với các tác phẩm: “Chát ngọt hương trà”; “Trí trai đất Việt”; “Yêu anh người lính Biên phòng”… Biên đạo NSƯT Mai Thanh với các tác phẩm múa đạt giải cao trong các cuộc thi nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quốc như: “Sắc màu bản Dao”; “Phút thăng hoa”; “Men say thắng cố”; "Một nét vùng cao”; Thanh Nhị  tham gia biên đạo nhiều các chương trình sự kiện của tỉnh, các chương trình nghệ thuật của Đoàn giao. NSƯT Thanh Mai với các tác phẩm múa: Nguồn sáng; Khí phách Trời Nam; Tắm Lửa; Hồn Đá; Xuống Đồng; Tiếng Vọng…; Nghệ sĩ Bích Ngọc vừa là giảng viên Trường Văn hoá nghệ thuật Việt Bắc vừa làm Giám đốc Trung tâm nghệ thuật Little Flowers vì vậy chị cũng vừa giảng dạy vừa trực tiếp sáng tác trong đó có nhiều tác phẩm nghệ thuật nhí tham gia các cuộc thi trên toàn quốc đạt giải cao như: “Chồi non”; “Sức sống mới”...

Vì vậy, việc khuyến khích sự tham gia của các thành phần với thế mạnh là năng lực sáng tạo. Để tận dụng được nguồn lực sáng tạo, đồng thời tạo nên sự cạnh tranh, góp phần thúc đẩy phát triển chung của toàn tỉnh, rất cần mạnh dạn giao, đặt hàng theo chủ đề các chương trình theo các kế hoạch năm, có những chính sách khuyến khích sự tham gia thật sự bình đẳng. Người đứng đầu cần dám giao, dám làm và dám nhận trách nhiệm với các chương trình của tỉnh, của đơn vị giao, với công chúng và nhân dân, từ đó tạo nên sự đa dạng các tác phẩm, và tác phẩm có chất lượng nghệ thuật cao.

Thiết nghĩ tỉnh Thái Nguyên nói riêng toàn quốc nói chung đã có một ngành công nghiệp giải trí với các sản phẩm văn hóa đa dạng, phong phú, đặc biệt là lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn để đáp ứng nhu cầu thưởng thức ngày càng cao của người xem thì buộc những người làm nghệ thuật cũng phải chuyển biến theo. Văn hóa nghệ thuật không còn là lĩnh vực chỉ sản xuất ra những giá trị tinh thần nữa mà nó sẽ là một ngành công nghiệp mang đến lợi nhuận lớn cho những ai biết nắm bắt cơ hội và đón đầu xu thế.

Một nền công nghiệp giải trí không thể đứng vững được khi chỉ dựa trên sự mày mò, học mót và cóp nhặt. Chắc chắn trong tương lai không xa những hoạt động văn hóa nghệ thuật truyền thống sẽ thu hẹp dần lại, nhường lối cho thời đại giải trí số bùng phát mạnh mẽ hơn. Chính bởi vậy ngay từ việc định hướng sáng tác theo chủ đề cho các nghệ sĩ sáng tạo cũng cần phải sớm và nghiêm túc.

Tác phẩm múa Lễ Mai Sai Tía (múa cấp sắc của người Dao) do NSƯT Mai Thanh và Tú Nam biên đạo, âm nhạc NSND Mạnh Tiến. Tác phẩm đoạt Huy chương Bạc toàn quốc năm 2018.

Các nghệ sĩ nữ nói riêng các nghệ sĩ nói chung đang phải đối mặt với các thách thức trong sáng tạo nghệ thuật, trước đây đều chú trọng khả năng sáng tạo, ít quan tâm đến kĩ thuật, thậm chí còn kém về các kĩ năng, điều này là một sai lầm cần phải khắc phục trong thời đại mới.

Trong thế giới công nghệ, muốn tồn tại không chỉ có tư duy sáng tác mà còn phải có kĩ thuật để biến ý tưởng thành sản phẩm hấp dẫn người xem, nghe. Muốn thành thạo điều đó thì các chương trình sáng tạo cũng phải tiếp cận, nghiên cứu học tập không ngừng nghỉ với các chương trình trong nước quốc tế.

Các nhà lãnh đạo nghệ thuật, các đạo diễn phải định hướng chủ đề sáng tạo theo xu hướng cổ điển, hiện đại, truyền thống… Một điều đáng lưu ý nữa là các nghệ sĩ sáng tạo nghệ thuật thường có tính chất “ngẫu hứng”, có khi đang được đặt hàng sáng tạo nhưng lại sáng tạo sở thích của nghệ sĩ chứ không theo nhu cầu của xã hội. Nên chăng các nhà đầu tư, nhà lãnh đạo các đơn vị nghệ thuật, hội nghề nghiệp, đối tác đặt hàng... cần phối hợp chặt chẽ với nghệ sĩ sáng tạo, nắm bắt được khả năng xu hướng sáng tác để đưa đưa ra những yêu cầu, nội dung, chủ đề tác phẩm, xu hướng tương lai nhằm định hướng sáng tác trong tương lai.

Mặt khác muốn hòa nhập tốt với cuộc cách mạng 4.0, các nghệ sĩ không chỉ  trông chờ vào định hướng mà còn phải chủ động, tích cực hơn với nghề nghiệp của mình. Ngoài đam mê, nhiệt huyết, tự hào, chọn lựa kĩ càng, đừng lao theo số đông mà phải có sự cân nhắc, dự đoán. Trong quá trình sáng tạo không ngừng học hỏi nên chú ý hoàn thiện bản thân, nâng cao trình độ năng lực cá nhân, phát huy xu hướng sáng tác của bản thân tìm hiểu về kĩ năng làm việc nhóm và nghiên cứu chắc bản sắc văn hóa truyền thống và luật quốc tế về bản quyền. Đó là những yêu cầu bắt buộc để khẳng định bản thân trong môi trường cạnh tranh đầy quyết liệt để khẳng định và gặt hái những thành công vinh quang cho bản thân.

Trong bối cảnh nền công nghiệp biểu diễn hiện đại đang phát triển mạnh mẽ, việc chủ động đổi mới tư duy, ứng dụng công nghệ và định hướng sáng tạo theo nhu cầu thị trường là con đường tất yếu để các nghệ sĩ - đặc biệt là nữ nghệ sĩ - khẳng định vai trò, vị thế và giá trị của mình.

Sự hội nhập không thể đến từ sự bảo thủ hay tự mãn mà phải bắt nguồn từ tinh thần cầu thị, học hỏi, nỗ lực không ngừng trong sáng tạo nghệ thuật. Khi nghệ thuật gắn với công nghệ, khi sáng tạo đi cùng chiến lược và trách nhiệm, thì không chỉ nghệ sĩ được lan tỏa, mà bản sắc văn hóa địa phương cũng có thêm cơ hội vươn xa, bền vững trong dòng chảy của thời đại số.