'Địa chỉ đỏ' giữa núi rừng Việt Bắc

Xác định vị trí, dựng bia Di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 2019, địa điểm nơi tổ chức Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Đại Phúc, tỉnh Thái Nguyên thực sự là "địa chỉ đỏ" của cách mạng và kháng chiến nói chung, của nghề làm báo nói riêng. Đặc biệt, những tài liệu, chỉ thị của Bác Hồ, bài giảng về nghề báo được bảo tồn tại di tích có giá trị kinh điển cho đào tạo báo chí.

Lớp học trong Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ảnh: T.L.

Người con đất Quảng can trường

Với những cống hiến to lớn cho dân tộc, ngày 27/12/2012, Chủ tịch nước đã ký Quyết định truy tặng Huân chương Sao Vàng cho cụ Huỳnh Thúc Kháng (Cụ Huỳnh), đủ thấy cống hiến của cụ cho cách mạng lớn lao thế nào!

Cụ Huỳnh sinh ngày 1/10/1876, 13 tuổi đã biết làm văn, 16 tuổi đi thi hương, 29 tuổi đỗ tiến sĩ và nổi danh là một trong ba người hay chữ nhất ở Kinh đô Huế vào thời kỳ đó. Cụ Huỳnh bị thực dân Pháp bắt, đày đi Côn Đảo 13 năm (1908-1921). Tháng 7-1926, cụ Huỳnh Thúc Kháng trúng cử Viện trưởng Viện Dân biểu Trung Kỳ. Ít lâu sau, cụ xin từ chức, tập trung vào sự nghiệp báo chí, văn chương. Cụ Huỳnh sáng lập báo Tiếng Dân năm 1927, làm chủ nhiệm đồng thời là chủ bút suốt 16 năm (1927-1943).

Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh mời cụ Huỳnh Thúc Kháng tham gia nội các Chính phủ Liên hiệp kháng chiến nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với cương vị Bộ trưởng Bộ Nội vụ. Năm 1946, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh sang thăm Pháp, cụ Huỳnh Thúc Kháng được cử làm quyền Chủ tịch nước.

Cụ Huỳnh qua đời tại Quảng Ngãi ngày 21/4/1947. Ban Tang lễ trang trọng đọc thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi vào Quảng Ngãi: “Cụ Huỳnh là người học hành rộng, chí khí rất bền, đạo đức rất cao. Vì lòng yêu nước mà trước đây cụ bị thực dân làm tội, đày ra Côn Đảo. Mười mấy năm trường gian nan cực khổ, nhưng lòng son dạ sắt, yêu nước thương nòi của cụ chẳng những không sờn mà lại thêm cương quyết. Cụ Huỳnh là người mà giầu sang không làm xiêu lòng, nghèo khó không làm nản chí, oai vũ không làm sờn gan. Cả đời Cụ Huỳnh không màng danh vị, không cầu lợi lộc, không thèm làm giầu. Cả đời Cụ Huỳnh chỉ phấn đấu cho dân được tự do…”.

Trân quý những phẩm chất cao đẹp của cụ, năm 1949 Bác Hồ chỉ thị cho Tổng bộ Việt Minh thành lập trường dạy làm báo và đặt tên cụ Huỳnh cho trường.

"Địa chỉ đỏ" của báo chí cách mạng

Các đại biểu cắt băng khánh thành công trình tu bổ di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ảnh: T.L

Bước sang thế kỷ XXI thì tất cả các địa điểm liên quan đến báo chí, phát thanh, văn hóa, văn nghệ, điện ảnh… ra đời hoặc từng ở trong năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp ở ATK Thái Nguyên đều làm xong, duy chỉ có một địa chỉ: Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng thành lập năm 1949 là để đó. Có 3 lần các học viên của trường về tìm lại địa chỉ xưa, lần đầu trên 20 người, các lần sau ít hơn.

Nhiều người trong các đoàn có tên tuổi trong làng báo chí, văn hóa, văn nghệ: Bành Bảo, Nguyễn Bình, Trần Vũ, Hữu Mai, Hoàng Kiên Trung, Mai Thanh Hải, Lý Thị Trung, Hải Như… về lại với mong mỏi tìm lại được địa điểm xưa. Bằng nỗ lực tìm hiểu nhiều năm, xóm Bờ Rạ có thật nhưng phần có dân, cạnh sông Công nằm dưới lòng hồ Núi Cốc, nước dâng, dân đi hết, không còn tên xóm; phần đồi núi cao là rừng, núi, dân xóm Gốc Mít nhận khoán trồng rừng...

Thửa đất số 32 tờ bản đồ số 47, có tọa độ quốc gia 21 độ 35 phút 42 giây vĩ bắc; 105 độ 41 phút 42 giây, loại đất trồng rừng được tìm thấy và dựng bia di tích lịch sử cấp Quốc gia vào năm 2019 là đây.

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng có lớp đầu tiên và duy nhất. Các ông Đỗ Đức Dục, Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh (Giám đốc), Xuân Thủy (Phó Giám đốc), Như Phong, Đồ Phồn và Tú Mỡ là các ủy viên của ban lãnh đạo. 42 học viên học trong 3 tháng được đón 29 giảng viên: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Nguyễn Thành Lê, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Xuân Diệu, Nam Cao, Thế Lữ…, đại điện cho nhiều bộ môn mà người viết báo cần phải trau dồi.

Ba tháng nhưng học viên lĩnh hội một chương trình đồ sộ của 3 phần: lý thuyết, chuyên môn và thực hành. Ngày 6/7/1949, tại đây, lớp học bế mạc. Bác Hồ gửi thư cho lớp. Bác biểu dương và nhắc 4 điểm chính về nhiệm vụ, tôn chỉ, mục đích, đối tượng của mỗi tờ báo, mục tiêu của báo chí. Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là điển hình của cách học tập và truyền đạt sâu, kỹ và nghiêm túc. 42 học viên và 29 giảng viên là những hạt nhân của báo chí cách mạng Việt Nam luôn tỏa sáng và góp phần to lớn để có nền báo chí hôm nay.

Điểm khởi đầu tuyến du lịch báo chí ở Việt Bắc

Năm 2024, bằng vận động xã hội hóa, di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được đầu tư xây dựng khang trang, nội dung sinh động và phong phú, thu hút đông đảo khách thăm. Với việc hoàn thiện xây dựng Di tích lịch sử cấp quốc gia Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ vào ngày 9/8/2024, Thái Nguyên, Việt Bắc cơ bản đã “vẽ xong” bản đồ di tích lịch sử báo chí kháng chiến ra đời và phát triển trên vùng đất này.

Đoàn cán bộ báo chí Quảng Nam tham quan di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Ảnh: T.L

Tại Thái Nguyên (địa danh gọi theo tên cũ) đậm đặc di tích là huyện Định Hóa. Xã Điềm Mặc có Di tích nơi thành lập Hội Nhà báo Việt Nam (21/4/1950); Tòa soạn Báo Cứu Quốc; nơi thành lập ngành Nhiếp ảnh, Điện ảnh Việt Nam. Xã Sơn Phú là nơi đóng quân của Nhà xuất bản Sự Thật và Đài tiếng nói Việt Nam. Xóm nhỏ Khau Diều, xã Định Biên ngày 20/10/1950 đã chứng kiến sự ra đời Báo Quân đội nhân dân.

Ngược lên chừng 15 cây số, tại bản vắng Khuôn Nhà, xã Quy Kỳ, ngày 13/1/1951, Báo Nhân Dân ra số đầu; Nhà in Lê Hồng Phong cũng đóng ở đây. Là trung tâm của ATK trong kháng chiến, xã Phú Đình là nơi Báo Sự Thật dừng chân ngay từ đầu năm 1947.

Ở huyện Đại Từ, ngoài Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái, thì xóm Chòi, xã Mỹ Yên là nơi đặt trụ sở của Hội Văn nghệ Cứu Quốc và Tòa soạn Tạp chí Văn Nghệ; xã Cao Vân (nay là xã Cù Vân) đặt trụ sở của Báo Lao Động…

Trong mấy chục năm qua, hầu hết các "địa chỉ đỏ" của báo chí đều đã được khẳng định, vinh danh. Một số được xây dựng thành Khu di tích như Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng; một số mới dừng ở đặt bia lưu niệm góp vào công tác giáo dục truyền thống cho các thế hệ báo chí và nhân dân.