Thiếu chế tài xử lý nợ đọng bảo hiểm xã hội: Người lao động chịu thiệt

Tình trạng nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) tồn tại từ lâu. Việc các doanh nghiệp (DN) nợ BHXH không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi chính đáng của người lao động (NLĐ) mà còn gây khó khăn cho cơ quan BHXH, các cơ quan quản lý lao động. 

Tại Thái Nguyên, công tác đôn đốc, thu hồi nợ đọng BHXH đã được quan tâm và đạt những kết quả khả quan, tuy nhiên vấn đề này vẫn còn không ít tồn tại do chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý hành vi trốn đóng, nợ BHXH.

Người dân đến làm thủ tục tại Bộ phận tiếp nhận và trả kết quả giải quyết thủ tục hành chính của Bảo hiểm Xã hội tỉnh.

Mòn mỏi chờ… BHXH

Sinh con đã gần 6 tháng, sắp đến thời gian đi làm trở lại, nhưng chị N.T.T, ở xã Tân Linh, công nhân Công ty TNHH bao bì Ánh Dương, trụ sở tại thị trấn Hùng Sơn (Đại Từ) vẫn chưa được nhận chế độ thai sản. Trước khi sinh mấy tháng, do sức khỏe yếu, chị T. xin nghỉ chờ sinh. Trong thời gian này, hằng tháng, chị T. vẫn bỏ tiền túi ra đóng BHXH gồm cả phần của NLĐ và DN với mong muốn được nhận đầy đủ chế độ khi sinh con. Tuy nhiên, do khoản tiền chế độ được hưởng quá chậm khiến chị rất sốt ruột.

Chị N.T.T chia sẻ: Điều kiện kinh tế khó khăn nên tôi rất mong sớm nhận được tiền chế độ thai sản để trang trải cuộc sống. Tôi có hỏi thì được biết, những chị em làm ở đơn vị khác có cùng thời điểm sinh con với tôi đều đã được nhận đủ tiền chế độ thai sản, nhưng tôi thì chưa thấy gì nên tâm trạng cũng bồn chồn, mong mỏi. Tôi cũng nghe nói Công ty có vướng mắc gì đó liên quan đến chế độ BHXH nhưng không nghĩ chế độ thai sản của mình lại bị chậm đến vậy.

Còn với chị Vương Thị Phương Thảo tuy đã nghỉ việc tại Công ty TNHH bao bì Ánh Dương từ tháng 10/2022 và chuyển sang công ty khác làm việc nhưng hiện vẫn gặp vướng mắc trong việc xác nhận sổ BHXH tại thời điểm nghỉ việc. Chị Thảo cho biết: Tôi đóng BHXH với mong muốn có chút lương hưu để đỡ phần nào khi về già, nhưng nghe nói sổ BHXH của tôi vẫn chưa được xác nhận tại công ty cũ nên tôi rất lo lắng.

Chị T. và chị Thảo chỉ là 2 trong số rất nhiều lao động đang hoặc từng làm việc tại Công ty TNHH bao bì Ánh Dương gặp vướng mắc trong thực hiện chế độ, chính sách  BHXH. Theo ông Trịnh Thế Lộc, Phó Giám đốc BHXH huyện Đại Từ, tình trạng nợ đọng BHXH của Công ty TNHH bao bì Ánh Dương đã kéo dài từ lâu. BHXH huyện cũng đã triển khai nhiều giải pháp, thành lập đoàn công tác liên ngành đến đôn đốc nhưng Công ty không hợp tác nên việc thu hồi nợ BHXH gặp nhiều khó khăn...

Tại cổng ra vào, Công ty TNHH bao bì Ánh Dương căng biển tuyển lao động, trên đó có ghi rõ việc nộp chế độ BHXH đầy đủ.

Theo thông tin từ BHXH tỉnh, tính đến ngày 28/2/2023, tổng số nợ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) trong toàn tỉnh là gần 183 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 2,86% so với kế hoạch thu. Trong đó, nợ BHXH bắt buộc là gần 106 tỷ đồng, nợ BHYT gần 56 tỷ đồng, nợ BHTN trên 6 tỷ đồng, nợ lãi gần 15 tỷ đồng. Một số DN, đơn vị nợ BHXH với số tiền lớn, như: HTX Công nghiệp và Vận tải Chiến Công, Công ty CP Tập đoàn Đức Hạnh Marphavet, Công ty TNHH bao bì Ánh Dương…

DN khó khăn, lợi dụng chính sách?

Đề cập đến những nguyên nhân dẫn đến tình trạng chậm đóng, nợ BHXH, đại diện cơ quan chức năng và các DN đều cho rằng, yếu tố hàng đầu vẫn là do DN gặp khó khăn. 

Đại diện Hiệp hội DN tỉnh phân tích, trong 3 năm chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19, nhiều DN lao đao, duy trì sản xuất, kinh doanh còn khó khăn, nợ ngân hàng chồng chất nên khó cáng đáng được các nghĩa vụ liên quan khác về thuế, BHXH… Nhất là với các DN, đơn vị sử dụng nhiều lao động thì các chế độ liên quan đến cán bộ, công nhân viên là rất lớn. Nhiều DN phải chấp nhận giải pháp trước mắt là nợ ngân hàng, nợ thuế, nợ BHXH để tiếp tục duy trì sản xuất, kinh doanh, thậm chí vay thêm tiền đầu tư thêm thiết bị, máy móc nhằm vượt qua giai đoạn khó khăn.

Tuy nhiên, một khía cạnh khác cũng được nhắc đến là liệu có tình trạng DN lợi dụng quy định để nợ lại số tiền đúng ra phải nộp ngay cho BHXH nhằm sử dụng sang mục đích khác? Theo quy định, nếu DN không đóng BHXH trong 30 ngày thì số tiền này được tính là chậm nộp và chưa tính lãi. Từ 30 ngày trở lên, DN sẽ phải đóng đủ số tiền nộp chậm và đóng thêm khoản tiền lãi chậm đóng BHXH. Ngoài ra, số tiền lãi được tính bằng 2 lần mức lãi suất đầu tư quỹ BHXH bình quân của năm trước liền kề tính trên số tiền, thời gian chậm đóng, nên thường thấp hơn lãi suất ngân hàng. Do đó, DN có thể tính toán việc tận dụng số tiền này thay cho việc đi vay ngân hàng khi đang khó khăn.

Chế tài xử lý chưa đủ mạnh

Vì sao nhiều năm qua, vấn đề nợ đọng, trốn đóng BHXH vẫn chưa được xử lý hiệu quả mặc dù đã được "điểm mặt chỉ tên"? Theo các cơ quan chức năng, nguyên nhân chủ yếu vẫn là do chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe. Hiện nay, mức xử phạt cao nhất đối với người sử dụng lao động có hành vi đóng không đủ, chiếm dụng tiền bảo hiểm là 75 triệu đồng, trong khi khoản nợ có thể lên đến hàng tỷ đồng.

Mặt khác, ông Trịnh Thế Lộc, Phó Giám đốc BHXH huyện Đại Từ, phân tích: Sau các bước nhắc nhở, đôn đốc, kiểm tra, thanh tra, nếu DN vẫn không chấp hành, BHXH cấp huyện không có quyền ra quyết định xử phạt mà chỉ có thể đề nghị UBND cùng cấp hoặc BHXH tỉnh ra quyết định xử phạt.

Ông Trịnh Thế Lộc, Phó Giám đốc BHXH huyện Đại Từ: “Ngoài việc tăng thêm các biện pháp cứng rắn nhằm xử lý các DN, đơn vị nợ BHXH, theo tôi, trong các chính sách pháp luật liên quan, nhất là Luật BHXH (sửa đổi), cần bổ sung các quy định nhằm sớm giải quyết chế độ, quyền lợi cho NLĐ bị nợ BHXH”.

Liên quan đến chế tài xử lý DN nợ BHXH, theo bà Hoàng Thu Hằng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh, bước cuối cùng trong xử lý nợ BHXH là khởi kiện DN ra tòa. Công việc này được thực hiện bởi 3 bên, gồm Liên đoàn Lao động tỉnh, BHXH tỉnh, Tòa án Nhân dân tỉnh. Hiện nay, phía tòa án đang xem xét việc khởi kiện các DN nợ đọng BHXH của NLĐ, nhưng vẫn có khó khăn do thủ tục pháp lý liên quan đến đơn khởi kiện hoặc ủy quyền của tập thể NLĐ, do vậy đến nay chưa có vụ khởi kiện nào trên địa bàn tỉnh.

Bà Hoàng Thu Hằng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh: “NLĐ nên theo dõi tình hình đóng BHXH của mình thông qua phần mềm VSSID của BHXH, nếu thấy đơn vị không đóng BHXH thì cần kiến nghị ngay với cơ quan chức năng để kịp thời bảo vệ quyền lợi cho mình”.

Đâu là giải pháp?

Theo BHXH tỉnh Thái Nguyên, thời gian qua, công tác đôn đốc thu, giảm nợ đọng đã được BHXH tỉnh quan tâm chỉ đạo sát sao trong quá trình triển khai thực hiện. Ngay từ đầu năm, BHXH tỉnh đã chủ động giao kế hoạch cho các đơn vị trực thuộc và cho từng chuyên quản thu, tích cực bám sát các đơn vị nhằm bảo đảm tiến độ thu ngay từ quý đầu, tháng đầu. Ngoài ra, BHXH tỉnh đã xây dựng kế hoạch và phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan tổ chức thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn tỉnh… 

Kết quả năm 2022, công tác thu nộp BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn tỉnh được thực hiện tốt, các chỉ tiêu đều vượt kế hoạch được giao. Số tiền nợ BHXH, BHYT, BHTN thấp hơn 0,23% so với chỉ tiêu giảm nợ được BHXH Việt Nam giao, đứng thứ 3 toàn ngành về tỷ lệ nợ thấp. Tính đến ngày 28/2/2023, số nợ BHXH, BHYT, BHTN giảm gần 5,9 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2022.

Ông Nguyễn Hồng Trường, Phó Giám đốc BHXH tỉnh cho biết, trong thời gian tới, BHXH tỉnh sẽ tiếp tục tăng cường thực hiện các giải pháp: Tập trung rà soát, phân loại các đơn vị, DN nợ đọng BHXH, phân tích nguyên nhân, từ đó đưa ra các giải pháp thu hồi nợ; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra tại các đơn vị sử dụng lao động nhằm tăng thu, giảm nợ đọng, bảo đảm thực hiện đúng các quy định của pháp luật về BHXH, BHYT, kiên quyết xử lý những DN, đơn vị cố tình chây ỳ, chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN…

Cán bộ BHXH huyện Đại Từ rà soát hồ sơ liên quan đến chế độ bảo hiểm cho NLĐ.

Từ góc độ bảo vệ quyền lợi của NLĐ, đại diện Liên đoàn Lao động tỉnh cho rằng, trong định hướng sửa đổi các quy định của pháp luật về khởi kiện DN trốn đóng BHXH cần tính đến việc giao nhiệm vụ khởi kiện cho công đoàn cấp trên trực tiếp để tránh thế khó cho cấp cơ sở bởi họ không dễ đứng ra khởi kiện chính người chủ sử dụng lao động do lo ngại có thể sẽ bị gây khó khăn trong công việc, ảnh hưởng đến cuộc sống.

Bàn thảo về vấn đề này, một giải pháp mang tính vĩ mô đang được các chuyên gia kiến nghị thực hiện là yêu cầu DN khi đầu tư, tùy vào quy mô cần trích một khoản ký quỹ bảo đảm tuân thủ trách nhiệm xã hội, cam kết đóng BHXH đầy đủ. Nguồn kinh phí này dành để hỗ trợ NLĐ trong những rủi ro liên quan đến chế độ BHXH hoặc đào tạo chuyển đổi nghề cho NLĐ khi mất việc. Mục đích là đôi bên cùng có lợi, hướng đến phát triển bền vững...