Nan giải "bài toán" nghĩa trang nhân dân - Bài 3: Không để cái khó bó “văn minh”

Nhằm khắc phục tình trạng chôn cất phần mộ tràn lan, một số địa phương đã quy hoạch nghĩa trang nhân dân với những quy định, cách làm chặt chẽ, bài bản. Qua đó, vừa bảo đảm thẩm mỹ, văn minh, sạch đẹp, vừa tiết kiệm quỹ đất phục vụ sản xuất và phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương.

Nghĩa trang nhân dân ở xóm Soi, xã Ký Phú (Đại Từ) được xây dựng quy củ, có quy định về hàng lối, khoảng cách.

Phát huy vai trò của cộng đồng bằng hương ước

Làm sao để hài hòa giữa vấn đề tâm linh và đời sống, phát triển sản xuất là “bài toán” không dễ, không thể cứng nhắc áp dụng các quy định. Một số địa phương trong tỉnh đã có cách làm phù hợp dựa trên xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư.

Xóm Mỏ Đinh, xã Tràng Xá (Võ Nhai) là một dẫn chứng cụ thể. Đây là địa phương đặc thù có hơn 90% dân số là người dân tộc Kinh từ tỉnh Hưng Yên lên xây dựng kinh tế mới từ năm 1962. Theo quy định được bà con thống nhất từ lâu, việc chôn cất người đã khuất được thực hiện tại nghĩa trang tập trung, nếu gia đình nào không chấp nhận thì cả cộng đồng dân cư sẽ không ai đến giúp việc tang hay có mặt.

Ông Nguyễn Duy Hợi, người dân xóm Mỏ Đinh, chia sẻ: Mỗi khi xóm có việc tang thì thành viên trong phường hiếu sẽ có mặt để giúp lo hậu sự, người nào việc ấy, người đào huyệt, người khiêng đòn, kéo xe… Mỗi hộ đóng góp 80 nghìn đồng để góp với gia đình lo chi phí hậu sự. Mọi quy định về giờ giấc tham gia của các thành viên trong phường hiếu, giữ gìn vệ sinh khu vực chôn cất hay cải táng đều được thực hiện rất nghiêm.

Tại xóm Soi, xã Ký Phú (Đại Từ), nghĩa trang nhân dân (NTND) mới có diện tích 5.000m2, được xây dựng, quy hoạch thành 2 khu: Khu thấp dành cho việc hung táng để thuận tiện việc chôn cất và khu cao dành cho việc cải táng.

Từ năm 2021, xóm xây dựng hương ước quy định rõ việc chôn cất phải thực hiện tập trung vào nghĩa trang. Trường hợp cố tình xây trên đất ruộng thì cán bộ xóm sẽ báo cáo lên xã để lập biên bản, ngăn chặn.

Việc đưa các ngôi mộ được xây dựng tự phát vào nghĩa trang nhân dân là cần thiết nhằm đảm bảo cảnh quan môi trường, tiết kiệm quỹ đất cho phát triển kinh tế - xã hội.

Các đoàn thể trong xóm cũng thường xuyên tuyên truyền nội dung liên quan đến hoạt động mai táng phải theo hương ước, quy ước của xóm trên hệ thống loa truyền thanh để mọi người hiểu và tuân thủ. Để đảm bảo vệ sinh môi trường, hằng tháng, xã thông báo các hộ dân mang dụng cụ vào nghĩa trang để phát dọn...

Ông Nguyễn Minh Tiến, Trưởng xóm Soi: Khi có gia đình trong xóm thực hiện cải táng phải báo cáo với Trưởng xóm, đặt cược 500 nghìn đồng để trong quá trình cải táng người dân phải có trách nhiệm hoàn thổ, dọn dẹp vệ sinh môi trường. Nếu không thực hiện nghiêm, xóm sẽ giữ lại số tiền này để lấy kinh phí thuê người dọn dẹp, đồng thời làm gương cho các trường hợp thực hiện sau.

Bàn về vấn đề này, ông Lỗ Thanh Hiệp, Bí thư Đảng ủy xã Ký Phú thông tin: Trước thực trạng mộ phần xây dựng tại các nghĩa trang không quy củ, bừa bãi, không có hàng lối, mạnh ai nấy làm, cuối năm 2020, địa phương đã xây dựng và ban hành quy chế, thành lập ban chỉ đạo và tổ quản trang của các nghĩa trang. Nhờ quy chế chặt chẽ, nghiêm túc nên việc chôn cất tại các nghĩa trang ở địa phương đã đi vào nền nếp.

Khuyến khích việc hỏa táng

Bộ tiêu chí về xã NTM, NTM nâng cao của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021-2025 xác định một trong những nội dung phải đạt trong tiêu chí môi trường là phải mai táng, hỏa táng phù hợp với quy định và theo quy hoạch.

Với nội dung này, hỏa táng được cho là hình thức an táng văn minh, vừa đảm bảo môi trường vừa không lãng phí tiền bạc, nguồn đất đai xây dựng lăng mộ ngày càng phổ biến; rất cần tăng cường tuyên truyền, vận động người dân thay đổi thói quen, phong tục, tập quán chôn cất người chết theo hình thức địa táng, nhất là ở vùng nông thôn, vùng dân tộc miền núi.

Để khuyến khích hình thức an táng này, HĐND tỉnh Thái Nguyên đã ban hành Nghị quyết số 26/2021/NQ-HĐND ngày 10/12/2021 về việc quy định chính sách hỗ trợ chi phí hỏa táng trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2022-2025. Theo đó, hỗ trợ 6 triệu đồng/ca hỏa táng đối với trường hợp người có công với cách mạng, người thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người cô đơn, người vô gia cư…

Đối với những trường hợp còn lại, mức hỗ trợ là 5 triệu đồng/1 ca hỏa táng đối với người chết có đăng ký thường trú trên địa bàn huyện Định Hóa, Võ Nhai; 4,5 triệu đồng/ca đối với địa bàn Phú Lương, Đại Từ, Đồng Hỷ, Phú Bình và 3 triệu đồng/ca đối với địa bàn thành phố: Thái Nguyên, Sông Công và Phổ Yên. Theo thống kê sơ bộ từ các địa phương trong tỉnh, tỷ lệ người dân mai táng bằng hình thức hỏa táng đã tăng dần trong những năm gần đây.

Ông Ma Tiến Kốp, Chủ tịch UBND xã Động Đạt (Phú Lương) đánh giá: Việc triển khai hỗ trợ kinh phí hỏa táng đã góp phần khuyến khích, vận động người dân sử dụng rộng rãi hình thức này. Qua đó, góp phần thực hiện có hiệu quả Cuộc vận động xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa tại các khu dân cư, góp phần bảo vệ môi trường, kiểm soát ô nhiễm, tiết kiệm đất đai và hướng tới phát triển bền vững.

Vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành

Rõ ràng, quy hoạch và thực hiện NTND gắn với xây dựng NTM là vấn đề đã được các cấp ngành quan tâm. Quyết định số 31/2019/QĐ-UBND của UBND tỉnh quy định thực hiện nếp sống văn minh trong trong việc cưới, việc tang trên địa bàn tỉnh đã nêu rõ: Người qua đời phải được chôn cất tại nghĩa trang tập trung đã được quy hoạch của địa phương; những nơi chưa có NTND, chính quyền địa phương có trách nhiệm quy định nơi chôn cất phù hợp với định hướng quy hoạch, đồng thời tiến hành quy hoạch NTND theo quy định. Đồng thời, khuyến khích thực hiện hỏa táng, điện táng và an táng một lần vào khu vực nghĩa trang đã được quy hoạch hoặc lưu tro cốt tại nơi lưu giữ tro cốt.

Nhằm khắc phục tình trạng chôn cất phần mộ tràn lan, một số địa phương đã quy hoạch nghĩa trang nhân dân với những quy định, cách làm chặt chẽ, bài bản.

Hiện nay, các địa phương trong tỉnh đẩy nhanh tiến độ thực hiện chương trình xây dựng NTM, trong đó có tiêu chí số 17 về Môi trường. Việc quy hoạch lại NTND theo các tiêu chí NTM là rất cần thiết. Song thực tế phải thừa nhận rằng, thực hiện được quy hoạch là một áp lực không nhỏ với mỗi chính quyền cơ sở. Chưa nói đến kinh phí hỗ trợ, cái khó nhất vẫn là ý thức, tư tưởng, quan niệm của gia đình, dòng họ, thành phần dân tộc.

Để triệt để “lời giải” cho bài toán NTND rất cần nhân rộng những mô hình, cách làm hiệu quả như đã đề cập ở trên. Bên cạnh đó, các địa phương cần quan tâm hơn nữa đầu tư nguồn lực để thực hiện các NTND theo hướng đảm bảo cảnh quan môi trường, hạ tầng kỹ thuật phù hợp với quy hoạch tổng thể.

Những công trình nghĩa trang không phù hợp với quy hoạch, quá gần khu dân cư hoạch thì cần kiên quyết đóng cửa theo quy định. Đồng thời, tiếp tục tăng cường tuyên truyền, vận động để nâng cao nhận thức cho người dân để từng bước thay đổi nếp nghĩ và đồng lòng cùng thực hiện.

Bàn về vấn đề này, ông Trần Thế Dương, Giảng viên chuyên ngành Việt Nam học, Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên, cho hay: Cá nhân tôi cho rằng vấn đề tuyên truyền để thay đổi nhận thức cho người dân là “chìa khóa” để giải quyết những bất cập trong việc an táng người đã mất hiện nay. Trong đó, rất cần nêu cao vai trò của cán bộ, đảng viên, người có uy tín trong cộng đồng trong việc nêu gương trong dòng họ, cộng đồng dân cư mình sinh sống.

Các khu dân cư tổ chức họp bàn, đưa quy định về nếp sống văn hóa trong ma chay vào quy chế xét thi đua khen thưởng và có chế tài, xử lý nghiêm những tổ chức, dòng họ, gia đình, cá nhân vi phạm. Trong việc quy hoạch nghĩa trang chung ở địa phương, cần tạo điều kiện cho đại diện của cộng đồng địa phương tham gia bàn bạc, bày tỏ nguyện vọng, mong muốn và cùng thống nhất cho hài hoà đôi bên, chứ ko nên là áp một chiều từ phía chính quyền… - Ông Trần Thế Dương nhấn mạnh.