Hiếm muộn là gì? Theo định nghĩa của tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO), hiếm muộn là tình trạng 1 cặp vợ chồng không thể có thai sau 1 năm quan hệ tình dục thường xuyên không dùng biện pháp ngừa thai. Nếu cặp vợ chồng chưa từng có thai lần nào, hiếm muộn được gọi là nguyên phát. Nếu người vợ đã từng có thai hoặc có con, được gọi là hiếm muộn thứ phát.
Khi nào cần đi khám hiếm muộn?
Theo định nghĩa trên, nếu sau 1 năm quan hệ thường xuyên không ngừa thai mà vẫn không có thai, các cặp vợ chồng nên đến những trung tâm hỗ trợ sinh sản để khám, tư vấn và được điều trị hiếm muộn. Tuy nhiên, trong thực tế hầu hết các cặp vợ chồng chưa hiểu hết tầm quan trọng của việc thăm khám này. Nếu đến khám sớm và được điều trị sớm, khả năng thành công thường cao hơn do người vợ còn trẻ tuổi. Tỉ lệ thành công của các phương pháp điều trị hiếm muộn liên quan chặt chẽ với độ tuổi của người vợ, bất kể nguyên nhân hiếm muộn là gì. Khả năng sinh sản của người phụ nữ giảm dần theo thời gian, độ tuổi sinh sản lý tưởng nhất là dưới 30 tuổi, bắt đầu sau 30 tuổi số lượng và chất lượng trứng trên 2 buồng trứng bắt đầu giảm dần, giảm nhanh nhất khi bước vào giai đoạn 40 tuổi.
Trong trường hợp người vợ đã lớn tuổi (≥ 35 tuổi), hoặc kinh nguyệt không đều, hoặc đã từng có các bệnh lý phụ khoa trước đây như nhân xơ tử cung, mổ bóc u nang buồng trứng, lạc nội mạc tử cung, buồng trứng đa nang, tiền căn thai ngoài tử cung... thì nên khám hiếm muộn sớm hơn nếu sau 6 tháng quan hệ vợ chồng thường xuyên mà vẫn không có thai.
Các nguyên nhân hiếm muộn thường gặp?
Các nguyên nhân hiếm muộn chiếm tỉ lệ tương đương giữa vợ và chồng. Theo thống kê, có khoảng 40% nguyên nhân do chồng và 40% do vợ, 10% do cả hai vợ chồng và 10% chưa tìm được nguyên nhân. Trong đó, khoảng 10% trường hợp người chồng hoàn toàn không có tinh trùng trong tinh dịch. Kết quả khảo sát trên 1.252 cặp vợ chồng ở đồng bằng sông Cửu Long đến khám và tư vấn hiếm muộn tại IVF Mekong (BVQT Phương Châu) từ tháng 5-2011 đến 5-2012 cho thấy 94,4% trường hợp có tinh dịch đồ bất thường. Khuynh hướng bất thường tinh trùng ngày càng tăng, do đó việc thăm khám và tìm nguyên nhân hiếm muộn cần được tiến hành cho cả hai vợ chồng, nhằm xác định chính xác các nguyên nhân hiếm muộn kết hợp, từ đó có thể lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp mang lại hiệu quả cao nhất.
Các nguyên nhân hiếm muộn do vợ thường gặp:
- Bệnh lý vòi trứng: tắc 1 hoặc cả 2 vòi trứng, ứ dịch vòi trứng, cắt vòi trứng do thai ngoài tử cung.
- Rối loạn rụng trứng: hội chứng buồng trứng đa nang, tăng prolactin máu, suy buồng trứng do suy trung ương hoặc suy tại buồng trứng.
- Lạc nội mạc tử cung.
- Lớn tuổi: số lượng và chất lượng trứng kém.
Các nguyên nhân hiếm muộn do chồng thường gặp:
- Bất thường tinh trùng: tinh trùng ít, yếu, dị dạng hoặc cả ba.
- Không có tinh trùng trong tinh dịch do tắc đường dẫn tinh.
- Không có tinh trùng trong tinh dịch do tinh hoàn không sản xuất tinh trùng.
- Rối loạn xuất tinh: không xuất tinh được, xuất tinh sớm, xuất tinh ngược dòng.
Đã từng có thai thì không bị hiếm muộn?
Nhiều cặp vợ chồng thường nghĩ rằng nếu họ đã từng có con thì không thể bị hiếm muộn. Suy nghĩ sai lầm này khiến họ không đi khám hiếm muộn sau nhiều năm không thể có đứa con kế tiếp, dẫn đến việc điều trị bị chậm trễ. Trên thực tế, các nguyên nhân hiếm muộn cũng có thể xảy ra sau khi sinh đứa con đầu tiên như tắc vòi trứng, lạc nội mạc tử cung, chồng nhiễm quai bị dẫn tới tinh hoàn không còn sản xuất tinh trùng. Mặt khác, khả năng sinh sản của người phụ nữ giảm theo tuổi, giảm nhanh sau 35 tuổi. Chính vì vậy, nếu cặp vợ chồng sử dụng biện pháp ngừa thai quá lâu sau khi sinh đứa con đầu tiên, khả năng có con lại sẽ giảm dần theo tuổi của người vợ.
Thời điểm thích hợp để khám hiếm muộn?
Vợ
Do hoạt động buồng trứng của người phụ nữ có tính chất chu kỳ (thời gian trung bình của một chu kỳ kinh là 28-30 ngày), một số xét nghiệm khảo sát nguyên nhân hiếm muộn cần được thực hiện vào một thời điểm nhất định của chu kỳ kinh. Trước đây, xét nghiệm nội tiết để đánh giá dự trữ buồng trứng (số trứng còn lại của người phụ nữ) gồm FSH, LH, E2, những xét nghiệm này cần phải được thực hiện vào những ngày đầu của chu kỳ kinh (ngày 2-4 vòng kinh). Hiện nay đã có xét nghiệm mới khảo sát dự trữ buồng trứng thuận tiện hơn là xét nghiệm AMH, xét nghiệm này có thể thực hiện vào bất cứ ngày nào của chu kỳ kinh. Tuy nhiên, do các biện pháp điều trị thường được bắt đầu khi người vợ có kinh ngày 2-3, các cặp vợ chồng thường được tư vấn đến khám hiếm muộn vào ngày kinh thứ 2-3 nhằm mục đích tiến hành song song các xét nghiệm chẩn đoán và điều trị để tiết kiệm thời gian đi lại cho bệnh nhân.
Những trường hợp có tiền căn hút thai, đặt vòng, phẫu thuật ở vùng bụng (bóc u nang buồng trứng, bóc nhân xơ tử cung, mổ lấy thai, mổ viêm ruột thừa,…) sẽ có nguy cơ tắc vòi trứng. Những trường hợp này sẽ được bác sĩ chỉ định chụp phim X-quang để kiểm tra sự thông thương của 2 vòi trứng. Xét nghiệm này sẽ được thực hiện khi vừa sạch kinh 1-3 ngày.
Chồng
Xét nghiệm cơ bản nhất để đánh giá khả năng sinh sản của nam giới là kiểm tra tinh dịch đồ (số lượng, độ di động và hình dạng bình thường của tinh trùng). Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, để đánh giá tinh trùng được chính xác, thời gian kiêng xuất tinh phù hợp nhất là từ 2-7 ngày. Trước ngày lấy mẫu tinh trùng, người chồng nên hạn chế sử dụng rượu bia, thuốc lá, thức khuya, lao lực,... để đảm bảo chất lượng xuất tinh.
Điều trị hiếm muộn có đơn giản?
Hầu hết các nguyên nhân hiếm muộn đều có thể điều trị được. Hiện nay có 2 phương pháp điều trị hiếm muộn chính là thụ tinh nhân tạo (còn gọi là bơm tinh trùng vào buồng tử cung) và thụ tinh trong ống nghiệm. Hai phương pháp điều trị này nhìn chung khá an toàn và dễ chấp nhận cho hầu hết các cặp vợ chồng. Thời gian điều trị trung bình khoảng 2 tuần, bắt đầu điều trị vào ngày hành kinh thứ 2. Tùy theo nguyên nhân hiếm muộn mà bác sĩ sẽ tư vấn hướng điều trị cho từng cặp vợ chồng. Hiệu quả điều trị tùy thuộc vào nhiều yếu tố: tuổi người vợ, dự trữ buồng trứng, nguyên nhân hiếm muộn,...
Nói tóm lại, với tỉ lệ vô sinh hiếm muộn ngày càng cao như hiện nay, các cặp vợ chồng nên đi khám sớm để kiểm tra sức khỏe sinh sản của mình. Cần đi khám cả hai vợ chồng do nguyên nhân hiếm muộn chiếm tỉ lệ tương đương giữa hai giới và có thể xảy ra kết hợp ở cả hai vợ chồng. Thời điểm đi khám thích hợp nhất là những ngày đầu của chu kỳ kinh để có thể tiến hành luôn các biện pháp điều trị nếu cần.
Những điều cần biết khi khám hiếm muộn
Trước khi đi khám hiếm muộn, bạn cần biết rõ về việc này: đối tượng nào cần khám hiếm muộn, quy trình khám như thế nào...
Đối tượng cần khám hiếm muộn
Một cặp vợ chồng sống chung thường xuyên trên 1 năm, hay người vợ trên 35 tuổi có chồng trên 6 tháng không áp dụng biện pháp tránh thai nào mà vẫn chưa có thai có thể đến khám hiếm muộn vào ngày 4 - 5 của vòng kinh.
Quy trình khám hiếm muộn
- Nên đến khám cả 2 vợ chồng.
- Siêu âm và xét nghiệm máu (HIV, HbsAg, BW) 2 vợ chồng.
- Khi có kết quả xét nghiệm máu, nếu bình thường, chồng cần làm xét nghiệm tinh dịch đồ.
- Tái khám khi có đủ các kết quả xét nghiệm.
- Người vợ được chụp buồng tử cung vòi trứng (HSG) sau khi sạch kinh 2 ngày.
- Sau chụp HSG, người bệnh phải uống kháng sinh dự phòng nhiễm trùng.
- Tùy theo kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ có hướng điều trị phù hợp: hướng dẫn giao hợp tự nhiên, bơm tinh trùng vào buồng tử cung, thụ tinh trong ống nghiệm.
Bệnh nhân phải dùng thuốc đúng theo sự hướng dẫn của bác sĩ và nữ hộ sinh, sau đó tái khám đúng hẹn thì mới có kết quả cao.
Hướng dẫn lấy tinh trùng
Lấy tinh trùng làm tinh dịch đồ là xét nghiệm bắt buộc đối với mọi cặp vợ chồng đến khám hiếm muộn, dù trước đó người chồng có thể đã có con chung hay con riêng.
Để thu được mẫu tinh trùng tốt nhất và phản ánh đúng nhất chất lượng tinh trùng, cần tuân theo các hướng dẫn cụ thể sau:
- Thời gian kiêng quan hệ: 3 - 5 ngày.
- Chuẩn bị trước khi lấy tinh trùng: tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng. Nhận 1 lọ vô trùng đặc biệt để đựng tinh trùng ở bàn nhận bệnh.
Tiểu sạch, rửa tay rửa bộ phận sinh dục trước khi lấy tinh trùng.
- Lấy tinh trùng tại phòng lấy tinh trùng của khoa: thực hiện bằng tay theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Không dùng biện pháp giao hợp gián đoạn vì có thể gây thất thoát và nhiễm bẩn tinh trùng.
- Thu thập và bảo quản mẫu tinh trùng: sau khi thu được toàn bộ tinh trùng, cần đậy kín nắp lọ và chuyển ngay đến phòng xét nghiệm.
Nếu lấy tinh trùng tại nhà, sau khi xuất tinh vào lọ, cần giữ ấm lọ ở nhiệt độ cơ thể bằng cách nắm trong lòng bàn tay (30-400C) và chuyển ngay đến phòng xét nghiệm không quá 60 phút kể từ lúc xuất tinh.
Quy trình siêu âm noãn
- Bệnh nhân đi tiểu và ngồi chờ trước buồng siêu âm.
- Khi nghe gọi tên, bệnh nhân vào buồng siêu âm, thay váy sạch và ngồi chờ gọi tên.
- Khi lên bàn siêu âm, người bệnh lấy 1 tờ giấy trải lên gối nằm. Đặt mông lên gối, đầu hướng phía trên.- Sau khi siêu âm, người bệnh sẽ được hướng dẫn và lấy toa thuốc hay giấy hẹn siêu âm cho lần sau.
Quy trình bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI)
IUI thường được thực hiện trong các trường hợp như: rối loạn phóng noãn, tinh trùng ít hoặc yếu nhẹ, không rõ nguyên nhân.
Bệnh nhân được kích thích buồng trứng bằng thuốc vào ngày thứ 2 - 3 của vòng kinh và theo dõi sự phát triển nang noãn bằng siêu âm đầu dò âm đạo. Tùy theo đáp ứng của thuốc mà bệnh nhân được hẹn đến siêu âm lần nữa và điều chỉnh lượng thuốc phù hợp.
Khi trứng đủ trưởng thành, bệnh nhân sẽ được tiêm thuốc gây kích thích rụng trứng và phải tiêm thuốc đúng giờ.
Bơm tinh trùng IUI là một thủ thuật nhẹ nhàng, bệnh nhân không nên quá căng thẳng để đạt kết quả tốt. Sau bơm, bệnh nhân nằm lót gối dưới mông 15 phút.
Sau bơm tinh trùng vẫn có thể “quan hệ” vợ chồng bình thường, nhưng tránh làm việc nặng. Sau bơm tinh trùng 14 ngày, bệnh nhân nên đến bệnh viện thử thai (HCG định lượng) hoặc thử que (Quickstick) tại nhà và báo kết quả cho bác sĩ điều trị.
Trong thời gian 14 ngày sau khi thực hiện IUI, nếu thấy căng đau vùng bụng dưới, bụng to lên, cảm giác khó chịu, bệnh nhân phải đến khám tại bệnh viện sản khoa.
Bác sĩ chuyên khoa II Phạm Thị Quỳnh Hoa
Địa chỉ BỆNH VIỆN ĐA KHOA AN PHÚ: ĐIỆN THOẠI: 0280.3.656.656
