Đã hơn 50 năm trôi qua nhưng bà Trần Thị Nguyệt, ở xóm 3, xã Hà Thượng (Đại Từ) vẫn nhớ như in sự kiện trung đội dân quân trực chiến của xã đóng chốt trên đồi 75 bắn rơi máy bay của đế quốc Mỹ. “Lúc ấy, các anh ôm chầm lấy nhau hô vang: Cháy rồi, cháy rồi! Không phải một hai người mà là cả làng, cả khối ủy ban kéo lên đỉnh đồi để xác nhận việc bắn rơi máy bay có đúng không” - bà Nguyệt hào hứng.
Bà Trần Thị Nguyệt là một trong số ít nhân chứng còn lại ở sự kiện hôm ấy. Tích cực tham gia phong trào đoàn thể ở địa phương, khi vừa bước sang tuổi 20, bà Nguyệt đã được tín nhiệm được giao nhiệm vụ làm Trung đội trưởng nữ dân quân xã, trực tiếp tham gia vào tổ trực chiến đấu gồm 29 người. Bà kể: “Đồi 75 là cách gọi theo bản đồ quân sự, chứ người dân địa phương khi đó hay gọi là đồi Nhừ vì có rất nhiều cây nhừ và trẩu. Tổ trực chiến khi đó được chia làm nhiều đội, luân phiên trực phụ trách hai ụ súng đại liên và một số súng trường. Tôi thường được phân công trèo lên một cây trẩu cao quan sát và làm nhiệm vụ báo động”.
Trong cuốn lịch sử Đảng bộ xã Hà Thượng có ghi lại nội dung: Với tinh thần chiến đấu cao, xã đã tổ chức một buổi họp toàn quân, toàn dân cùng thảo luận và thể hiện quyết tâm bắn rơi máy bay Mỹ. Quyết tâm đó không chỉ trong lực lượng sẵn sàng chiến đấu mà còn thể hiện bằng những hành động cụ thể. Cụ Cuông tuy đã 70 tuổi nhưng vẫn động viên con trai duy nhất hăng hái tham gia trực chiến. Chị Hoàng Thị Nội, Vũ Thị Hoa và rất nhiều chị em khác sẵn sàng đảm nhiệm việc nhà cho chồng, con, em trai tham gia chiến đấu. Đồng chí Phùng Văn Lương, Bí thư Đảng ủy; Hoàng Văn Ngọc, Xã đội trưởng thường xuyên lên trận địa thăm hỏi, khích lệ tinh thần của anh em.
Tinh thần quyết tâm và sẵn sàng chiến đấu của lực lượng dân quân xã Hà Thượng đã được ghi nhận xứng đáng. Trưa ngày 01/8/1966, trên trận địa trực chiến đồi 75, thuộc xóm Đồng Đảng có các đồng chí: Nguyễn Văn Đệ, Trung đội trưởng; Nguyễn Hùng Xuân, Chính trị viên; Nguyễn Văn Đài, Phạm Văn Phúc là xạ thủ trung liên; Đỗ Thanh Duật, Triệu Văn Từng, Đới Văn Ban là xạ thủ súng trường K44. Vũ khí chiến đấu của tổ chỉ gồm 2 khẩu súng máy, 3 khẩu súng trường. Vào lúc 12 giờ 15 phút, theo Quốc lộ 13 sang hướng Tuyên Quang, 2 chiếc máy bay RF-4C của địch ở độ cao khoảng 500m bay vào trận địa phục kích của ta. Khi chúng đến tầm bắn hiệu quả, Trung đội trưởng Nguyễn Văn Đệ lập tức phất cờ ra lệnh nổ súng. 3 khẩu súng trường, 2 khẩu súng trung liên đồng loạt nổ 18 viên đạn theo hướng máy bay Mỹ đang lao tới. Bị tấn công bất ngờ, một chiếc đã trúng đạn rơi xuống xã Đồng Thịnh (Định Hóa), 2 tên giặc lái nhảy dù ra bị quân dân địa phương bắt gọn. Đây là chiếc máy bay đầu tiên bị bắn rơi bằng súng bộ binh trên bầu trời tỉnh Bắc Thái. Với thành tích này, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh và các đơn vị bạn đã về Hà Thượng nghiên cứu, rút kinh nghiệm và nhân rộng mô hình tổ chức trận địa bắn máy bay bay thấp trong toàn tỉnh. Gương chiến đấu dũng cảm của lực lượng dân quân xã Hà Thượng được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Nhất... Năm 2005, xã Hà Thượng được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.
Địa điểm đồi 75 được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh từ năm 2012. Ông Nguyễn Văn Hồng, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Hà Thượng thông tin: Đồi 75 hiện nằm trong vùng quy hoạch của Dự án khai thác và chế biến khoáng sản đa kim Núi Pháo. Các dấu tích về ụ pháo, địa đạo và giao thông hào giờ không còn. Địa phương rất mong cơ quan chức năng xem xét đầu tư xây dựng bia di tích để ghi nhớ sự kiện lịch sử, từ đó góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.
.jpg?width=300&height=-&type=resize)
