Thái Nguyên có 8 dân tộc anh em cùng sinh sống, mỗi dân tộc có một nét văn hoá riêng như những gam màu tạo nên bức tranh văn hoá hết sức đặc sắc, riêng biệt không nơi nào có được...
I. Những nét chính về văn hoá Thái Nguyên
1. Dân tộc
Tỉnh Thái Nguyên có 8 dân tộc anh em cùng sinh sống: Kinh, Tày, Nùng, Dao, Sán Chay, Sán Dìu, Mông, Hoa.
2. Các cơ sở văn hoá tỉnh Thái Nguyên
- Bảo tàng văn hoá các dân tộc Việt
- Bảo tàng lực lượng vũ trang Việt Bắc Quân khu I thành lập ngày 20/8/1984, được khởi công xây dựng ngày 12/6/1993. Ngày 30/4/1998, Bảo tàng khánh thành đưa vào sử dụng, có khuôn viên rộng 45.000 m2 thuộc phường Tân Thịnh, thành phố Thái Nguyên.
- Bảo tàng Thái Nguyên thành lập ngày 23/12/1991, trụ sở nằm trên đường Cách mạng tháng tám ở khu vực trung tâm thành phố Thái Nguyên.
- Nhà trưng bày ATK Định Hoá trực thuộc Bảo tàng Thái Nguyên, đưa vào hoạt động năm 1997, nằm ở chân đồi Tỉn Keo, thuộc xóm Tỉn Keo, xã Phú Đình, huyện Định Hoá.
- Thư viện tỉnh Thái Nguyên nằm trên đường Cách mạng tháng tám, ở khu vực trung tâm thành phố Thái Nguyên.
- Nhà văn hoá Công nhân gang thép
3. Các di tích lịch sử văn hoá và danh lam thắng cảnh được xếp hạng quốc gia của tỉnh Thái Nguyên
Đền thờ đội Cấn, T.P Thái Nguyên
1. Địa điểm cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917 (Dinh Công Sứ, Trại lính khố xanh, Nhà lao Thái Nguyên, Phòng tuyến Gia Sàng và Đền thờ Đội Cấn),Thành phố Thái Nguyên
2. Nơi thành lập cơ sở Đảng cộng sản đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên năm 1936, xã La Bằng, huyện Đại Từ
3. Địa điểm thành lập đội cứu Quốc quân II ngày 15/9/1941,Rừng Khuôn Mánh, xã Tràng Xá, huyện Võ Nhai.
4. Địa điểm Căng Bá Vân, xã Bình Sơn, thị xã Sông Công
5. Di tích lịch sử xã Tiên Phong, xã Tiên Phong, huyện Phổ Yên
6. Cụm di tích Kha Sơn (Chùa Mai Sơn, rừng Rác, nhà ông Cao Nhật, rừng Mấn, đình Kha Sơn Hạ, chùa Làng Ca), xã Kha Sơn, Phú Bình
7. Nhà tù Chợ Chu, Thị trấn Chợ Chu, huyện Định Hoá
8. Địa điểm thành lập cơ quan chỉ huy Chiến khu Nguyễn Huệ, xã Yên Lãng, huyện Đại Từ
9. Nơi thành lập Việt Nam giải phóng quân, xã Định Biên, huyện Định Hoá
10. Một số địa điểm của Khu An toàn (ATK) nơi ở và làm việc của Bác Hồ, Trung ương Đảng, Chính phủ trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954); nơi ở và làm việc của đồng chí Trường Chinh. Địa điểm: Xã Tỉn Keo, Khuôn Tát, xã Phú Đình, huyện Định Hoá; Xóm Phụng Hiển, xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá.
11. Địa điểm công bố ngày Thương binh liệt sỹ toàn quốc (27/7/1947), xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ
12. Địa điểm cơ quan Bộ tổng tư lệnh quân đội nhân dân Việt Nam (1949 - 1954). xã Bảo Linh, huyện Định Hoá
13. Địa điểm lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm khu công nghiệp Gang thép Thái Nguyên, Phường Cam Giá, thành phố Thái Nguyên
14. Địa điểm thành lập hội Nhà báo Việt Nam, xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá
II. Di tích lịch sử và nghệ thuật
1 Đền Lục Giáp (Miếu Vật); Xã Đắc Sơn, huyện Phổ Yên
2 Đình Phương Độ; Xã Xuân Phương, Phú Bình
3 Đình Hộ Lệnh; Xã Điềm Thuỵ, Phú Bình
4 Đình Xuân La; Xã Xuân Phương, Phú Bình
III Thắng Cảnh
Đền Đuổm, Phú Lương
1 Đền Đuổm; Xã Động Đạt, Phú Lương
2 Núi Văn, Núi Võ; Xã Ký Phú, Văn Yên, huyện Đại Từ
3 Hang Phượng Hoàng, suối Mỏ Gà; Xã Phú Thượng, Võ Nhai
4 Động Linh Sơn; Xã Linh Sơn, Đồng Hỷ
5 Chùa Hang; Thị trấn Chùa Hang, Đồng Hỷ
6 Thác Khuôn Tát; Xã Phú Đình, Định Hoá
IV Di tích khảo cổ
1 Khu di tích khảo cổ học thời đại đồ đá Thần Sa (hang Phiềng Tung, Mái đá Ngườm, và một số hang khác); Xã Thần Sa, huyên Võ Nhai
*Các di tích lịch sử văn hoá và danh lam thắng cảnh được Tỉnh xếp hạng
1 Chùa Hang (Thị trấn Chợ Chu, Định Hoá). 2 Chùa Phú Mỹ (Xã Lương Phú, huyện Phú Bình)
3 Địa điểm khai sinh ngành Điện ảnh và Nhiếp ảnh Việt Nam (Xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá) Đền Giá (Xã Đông Cao, huyện Phổ Yên) 5 Địa điểm Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm trường tiểu học Rẻo Cao khu tự trị Việt Bắc (Phường Quang Vinh, TP.Thái Nguyên). 6 Chùa Đôi Cao (Xã Tân Hương, Phổ Yên). 7. Đình Thù Lâm (Xã Tiên Phong, Phổ Yên) 8. Đền Đồng Thụ (Xã Thuận Thành, Phổ Yên) 9 Đền Đan Hà (Xã Thành Công, Phổ Yên) 10. Đền Tăng (đền Na Thức) (Xã Phú Lạc, huyện Đại Từ) 11. Chùa Tây Phúc (Xã Tân Phú, Phổ Yên)
V. Những lễ hội chính ở Thái Nguyên
1 Hội Núi Văn - Núi Võ, thời gian tổ chức: Mồng 4 tháng giêng, địa điểm: Núi Văn, xã Ký Phú, Đại Từ
2 Hội Chùa Hang, thời gian tổ chức: 20 tháng giêng. Địa điểm:Thị trấn Chùa Hang, Đồng Hỷ
3 Hội Chùa Hang. Thời gian tổ chức:15 tháng giêng. Địa điểm:Thị trấn Chợ Chu, Định Hoá
4 Hội Cầu mùa. Thời gian tổ chức:15 tháng giêng. Địa điểm: Xã Bảo Linh, Định Hoá
5 Hội Đình Hộ Lệnh. Thời gian tổ chức: Mồng 4 tháng giêng. Địa điểm: Làng Hộ Lệnh, Phú Bình
6 Hội Thành Ninh. Thời gian tổ chức: Mồng 10 tháng giêng. Địa điểm: Xã Thanh Ninh, Phú Bình
7 Hội Kha Sơn. Thời gian tổ chức:14 tháng 3. Địa điểm: Xã Kha Sơn, huyện Phú Bình
8 Hội đình Phương Độ. Thời gian tổ chức: Mồng 10 tháng 10. Địa điểm: Làng Phương Độ, Phú Bình
9 Hội Đền Đuổm. Thời gian tổ chức: Mồng 6 tháng giêng. Địa điểm: Xã Động Đạt, Phú Lương
10 Hội Làng Đồng Tâm. Thời gian tổ chức: Mồng 2 tháng 2. Địa điểm: Xã Tức Tranh, Phú Lương
11 Hội Đền Giá. Thời gian tổ chức: Mồng 4 tháng giêng. Địa điểm: Xã Đông Cao, huyện Phổ Yên
12 Hội làng Thanh Trù. Thời gian tổ chức: Mồng 6 tháng giêng. Địa điểm: Làng Thành Trù, Phổ Yên
13 Hội chùa Hạ Vụ. Thời gian tổ chức:15 tháng giêng. Địa điểm:Thôn Núi Đảng, Phổ Yên
14 Hội Cầu Đẩu. Thời gian tổ chức: 20 tháng giêng. Địa điểm: Thôn Việt Hồng, Phổ Yên
15 Hội Làng Thùa Lâm. Thời gian tổ chức: Mồng 6 tháng 2. Địa điểm:Thôn Thùa Lâm, Phổ Yên
16 Hội Thượng Nguyên. Thời gian tổ chức:15 tháng 2. Địa điểm: Xóm Vân Trai, Phổ Yên
17 Hội chùa Linh Sơn. Thời gian tổ chức:15 tháng 2. Địa điểm: Xóm Hộ Sơn, Phổ Yên
18 Hội Làng Giã Trung. Thời gian tổ chức: 25 tháng 2. Địa điểm: Làng Giã Trung, Phổ Yên
19 Hội chùa Đôi Cao. Thời gian tổ chức: 25 tháng 2. Địa điểm: Chùa Đôi Cao, Phổ Yên
20 Hội đền Lục Giáp. Thời gian tổ chức: 15 tháng 3. Địa điểm: Xã Đắc Sơn, huyện Phổ Yên
21 Hội chùa Phủ Liễn. Thời gian tổ chức:15 tháng giêng. Địa điểm:Hoàng Văn Thụ, Thái Nguyên
22 Hội đền Xương Rồng. Thời gian tổ chức: 15 tháng giêng. Địa điểm: Phan Đình Phùng, Thái Nguyên
23 Hội chùa Tân Quang. Thời gian tổ chức: 10 tháng giêng. Địa điểm: Xã Tân Quang, TX.Sông Công
24 Hội đền Phố Cò. Thời gian tổ chức: 10 tháng 10. Địa điểm: Đền Phố Cò, thị xã Sông Công
25 Hội chùa Cải Đan. Thời gian tổ chức: Mồng 3 tháng giêng. Địa điểm: Chùa Cải Đan, TX.Sông Công
