Đường “nước mắm xì dầu”

Tôi xem được trên mạng xã hội bức ảnh về một đám cưới từ những năm 1990. Đoàn rước dâu đi qua đường Bắc Nam (đoạn cắt từ ngã ba Gia Sàng đến ngã ba Bắc Nam của T.P Thái Nguyên).

Bức ảnh nổi bật với dàn xe máy sang trọng một thời đi giữa hai hàng cây tuyệt đẹp. Nhìn dòng chú thích, tôi vô cùng ngạc nhiên với tên đường “nước mắm xì dầu”. Liên lạc với tác giả bức ảnh để tìm hiểu, anh cho biết cũng chỉ là người sưu tầm nên tôi đã tìm gặp những người dân sinh sống lâu năm trên đoạn đường này để hỏi về ý nghĩa tên gọi thú vị kể trên.

Gia đình ông Nghiêm Xuân Hùng, ở tổ 19, phường Gia Sàng (T.P Thái Nguyên) sống cạnh đường Bắc Nam từ những năm 1950. Năm nay đã gần 80 tuổi, ông Hùng có hơn 60 năm gắn bó với mảnh đất, con đường này và chứng kiến biết bao đổi thay nơi đây. Chăm chú xem bức ảnh xưa cũ tôi đưa, ông mừng rỡ nói ngay: Ô, đoạn đường “nước mắm xì dầu” đây mà! Tên đó là do người dân tự đặt ra chứ không có trong văn bản Nhà nước đâu. Nhưng bất cứ ai sinh sống ở khu vực này hay được ăn nước mắm xì dầu của Xí nghiệp nước chấm Bắc Thái đều không thể nào quên. Khoảng năm 1960, Nhà nước xây dựng đường tránh khu công nghiệp Gang thép từ T.P Thái Nguyên đi Viện Lao, đến năm 1963 hoàn thành đưa vào sử dụng với tên gọi đường Bắc Nam. Đường dài khoảng 1km, lòng đường khoảng 3,5m trải nhựa. Gần khu vực này có Xí nghiệp nước chấm Bắc Thái sản xuất các loại nước mắm, chủ yếu là xì dầu cung cấp cho nhân dân trong tỉnh theo tem phiếu nên mọi người quen gọi tên đường là “nước mắm xì dầu”.

Tạm biệt ông Hùng, tôi tìm gặp bà Trần Thị Phượng, Nguyễn Thị Vinh trước là công nhân của Xí nghiệp nước chấm Bắc Thái. Bà Vinh (hiện ở tổ 18, phường Gia Sàng) kể lại: Xí nghiệp được thành lập trước những năm 1965 với khoảng hơn 100 công nhân. Đến năm 1991, Xí nghiệp sáp nhập với Xí nghiệp Bánh kẹo Bắc Thái có tên gọi Xí nghiệp chế biến thực phẩm.

Hồi ấy ngày nào đi làm, bà Vinh, bà Hường cũng đi qua đoạn đường dài gần 300m một bên là hàng bạch đàn trắng thẳng, cao, đều tăm tắp, một bên là những cây xà cừ to, đen thẫm. Từng thân cây bạch đàn to, óng ả tỏa bóng mát là hình ảnh đậm nét chẳng bao giờ hai bà quên về đường “nước mắm xì dầu” này. Đôi mắt hướng về phía xa xa, bà Vinh hồi tưởng: Đường xá thời ấy vắng vẻ, người dân đi bộ, đạp xe qua đoạn này rất thích vì được sống trong khung cảnh thiên nhiên yên bình giống như lạc vào vùng ngoại ô hay xứ sở mộng mơ ở nước ngoài vậy.

Trước năm 2000, để mở rộng đường Bắc Nam, hàng cây bạch đàn trắng cao vút gắn bó với người dân hai bên đường hàng chục năm bị đốn hạ. Hôm chặt cây, đã biết bao nhiêu người đứng ngẩn người tiếc nuối, nhớ nhung...

Giờ đi trên này, ai cũng dễ nhận thấy các khu dân cư nối tiếp nhau mọc lên, nhà cao tầng, hàng quán hai bên đường san sát. Ít ai lại biết được con đường rộng, đẹp, đậm nét đô thị hiện đại này lại còn có một cái tên rất bếp núc “nước mắm xì dầu”...­