Ông Nguyễn Văn Kiểm, xóm Gốc Vối, xã Cao Ngạn (T.P Thái Nguyên) đã mạnh dạn cùng một số người thân ở huyện Đồng Hỷ góp vốn vào hang đá trồng nấm ăn và nấm dược liệu. Riêng ông Kiểm đã ở hẳn lại trong hang đá để trực tiếp chăm sóc cho những giàn nấm của mình.
Thấy vậy, bạn bè người bảo ông điên; người bảo ông gàn... Kệ! Ông Kiểm vẫn quyết tâm vào hang làm giàu. Đó là một hang lớn nằm trong gầm núi Leo, xã Hoá Thượng (Đồng Hỷ). Vì hang có đường thông từ dưới lên đỉnh, cánh thợ săn có thể leo lên, leo xuống đuổi con cầy, con cáo nên cư dân địa phương gọi là hang Leo.
Vào những năm sáu mươi của thế kỷ trước, Ban chỉ huy binh chủng pháo binh của quân đội Trung Quốc đồn trú giúp quân ta đánh máy bay Mỹ. Thời gian đó, lòng hang được xây dựng thành các gian phòng vuông vắn, có tới 2 tầng tường gạch, mái bê tông. Ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội Nông dân thị trấn Chùa Hang ước đoán: Cả 2 tầng hang có tổng diện tích chừng 4.000 m2... Sau năm 1970, Ty Bưu điện Bắc Thái trú ẩn, làm việc; sau 1975, hang bỏ hoang.
Trong ánh sáng điện nhoè nhoẹt, bóng người đổ vào vách hang nghiêng ngả, chập chờn, từng nhũ đá trên vách hang cũng trở lên kỳ quái... Tôi thu mình lại và tưởng tượng. Hang Leo, nếu không có những bịch nấm treo lủng lẳng, thành hàng, chắc chắn nơi này vẫn là chỗ cho đàn dơi đuổi mồi. Ngay trước mặt tôi là ông Kiểm nhanh nhẹn, hoạt bát, mà nhiều người dân ở Đồng Hỷ vẫn gọi là Kiểm nấm. Từ khi vào hang trồng nấm, ông ở hẳn trong hang, mỗi tuần chỉ đảo qua nhà thăm vợ con chốc lát, lại vội về hang “làm bạn” với nấm. Ông Kiểm tâm sự: Vì muốn có sản phẩm mới nên chúng tôi đưa nấm trồng thử nghiệm trong hang đá. Chính thức là từ ngày 6 /6 / 2008 chúng tôi đưa cây nấm vào hang, sau 2 ngày ông Bùi Mạnh Hải, Thứ trưởng Bộ Khoa học & Công nghệ và một số cán bộ công tác trong ngành Nông nghiệp của tỉnh đã đến thăm. Với nông dân chúng tôi thì đó là sự động viên vô giá, khuyến khích chúng tôi tiếp tục thực hiện ước mơ của mình.
Đó là một ước mơ đáng trân trọng, mạo hiểm nhưng đầy rủi ro. Để chắc chắn, trước khi đưa cây nấm ăn, nấm dược liệu vào trồng trong hang, ông Kiềm và một số người bạn của mình mất 1 năm tự nghiên cứu, ghi chép tỉ mỉ về thời tiết, độ ẩm, độ gió trong hang. Sau cùng, ông phát hiện hôm nóng nhất của ngày hè, trong hang nhiệt độ 25 độ C; hôm lạnh nhất của ngày đông, 17 độ C, ông đã vui như mở cờ trong bụng. Gần 10 năm trồng nấm, nên kinh nghiệm mách bảo ông, đây là nơi lý tưởng cho cây nấm phát triển trong suốt 4 mùa... Vậy là ông Kiểm cùng thống nhất với một số bà con đầu tư vốn vào hang đá - họ trồng các loại nấm linh chi và nấm ăn như: Sò, mỡ, mộc nhĩ, Trà Tân, chân dài và nấm đùi gà...
Song khi bắt tay vào thực tế thì khó khăn bắt đầu nảy sinh. Lứa nấm đầu tiên khoảng vài nghìn bịch được buộc treo lên giá, cứ 4 bịch một dây, song 2 bịch phía trên và bịch dưới cùng không ra nấm. Chưa nản, ông Kiểm tiếp tục đầu tư vốn đưa cây nấm vào trồng trong hang đá. Vẫn như thế, nhưng chỉ duy nhất bịch nấm thứ 2 từ dưới lên cho sản phẩm, tuy nhiên năng suất cao, mã nấm đẹp, ăn rất ngon.
Để tìm nguyên nhân thất bại của 3 tầng nấm, ông đi khắp hang, hết tầng trên lại trở về tầng dưới, tự tay sờ, mũi ngửi vào bịch nấm. Sau cùng, ông đúc kết: Những tầng nấm không cho sản phẩm đều có liên quan tới tầng không khí. Vì trong hang kín gió, khí đọng, không khí lại có tầng nặng, tầng nhẹ nên ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển của phôi nấm... Không ngờ, lời giải chân chất, đầy kinh nghiệm đã giúp ông tìm được lối ra cho cây nấm, để sau đó các tầng nấm trồng trong hang đều cho sản phẩm, khiến những khách hàng quen thuộc khi được thưởng thức món nấm mang ra từ lòng hang cứ nức nở khen. Còn ông Nat Tro, đại diện của tổ chức Inse (Tây Ban Nha) cùng mấy ông bạn người Đức, người Anh đến thăm hang đều tỏ sự kinh ngạc. Họ không biết 2 nông dân này đã thực hiện trồng nấm theo quy trình công nghệ nào(?). Khi vào bữa, ông Nat Tro cũng tay bát, tay đũa, luôn miệng good... good... good... gật đầu khen món nấm ăn được thu hái trong hang đá.
Bữa tối nay, tôi may mắn là khách của người trồng nấm, được ăn món nấm hái từ lòng hang Leo xào với thịt bò. Ngon! Tôi chỉ biết nhận xét vậy thôi, vì tôi biết để có món nấm, ông chủ hang đá cùng bạn bè đã phải thế chấp cả nhà cửa để lấy số tiền vốn hơn 400 triệu đồng để đầu tư trồng nấm. Lại nữa, cái đống phôi nấm to chất ngất đắp trước cửa hang bị hỏng có trị giá trên 40 triệu đồng tiền vốn - học phí để ông tìm ra cho mình một bí quyết riêng, đó là cách trồng nấm đòi hỏi một quy trình hoàn toàn khác so với quy trình trồng nấm ở bên ngoài.
Trong hang đá, khi đã bước vào thì ngày cũng như đêm, thăm thẳm một màu hoang sơ. Nhưng vì cuộc mưu sinh, người đàn ông này đã trụ lại để thực hiện ước mơ làm giàu của mình. Nhìn chiếc giường lặng phắc, trên vách hang tiếng kim đồng hồ nhúc nhắc chạy, đều đặn phát thành nhịp "túc tắc, túc tắc, túc tắc...". Mỗi đêm về, từ lòng hang lại vọng ra tiếng trò chuyện thì thầm; tiếng trẻ khóc oà vỡ màn đêm; tiếng huỳnh huỵch của đá lăn... nhưng khi cầm đèn pin rọi tìm từ tầng trên xuống tầng dưới, chỉ gặp tiếng gió đùa man dại. Những bịch nấm vẫn đứng lặng trên dây. Tôi rùng mình, một cảm giác là lạ, hình như ở đây ông Kiểm đang chung sống với một thế giới huyền bí, nên trông ông khắc khổ nhưng lại đầy thánh thiện, ngay cả con cầy, con cáo lạc vào hang, ông cũng coi nói như bạn. Ông cho nó ăn, bảo nó đi, đừng phá phách. Chợt ông Kiểm kể: Để có được cái hang sạch sẽ như bây giờ, chúng tôi mất hơn 1 tháng vào dọn dẹp, riêng xương súc vật dăm gánh; bơm kim tiêm 3 gánh...
... 3 giờ sáng, ông Kiểm lọ mọ dậy thu hái nấm rồi mang ra cửa hang giao cho người thân mang bán. Sau đó ông trở vào nấu bữa ăn sáng, thức ăn là lạc rang muối, nấm xào hoặc nấu canh. Ông nhẩn nhơ một mình đi kiểm tra lại từng giàn nấm, xem chỗ nào cần tưới, cần xử lý bệnh gây hại nấm... Nhúc nhắc có hôm tới 11 giờ khuya mới trở về giường nằm. Ông bảo: Ở đây mãi rồi cũng quen, số nấm cho thu hái được mỗi ngày từ 30 đến 50 kg, mỗi cân nấm bán được từ 12 đến 15.000 đồng, tương đương số tiền khoảng gần 500.000 đồng/ngày... Dự kiến việc đưa nấm vào trồng hết toàn bộ diện tích trong hang, sản phẩm cho thu hoạch mỗi ngày có thể tăng hơn gấp 3 lần... Đoạn ông cho biết thêm: Ngoài tôi, còn 12 người nữa phải lo đóng bịch nấm, xử lý phôi nấm ở nhà, sau đó mới chuyển lên hang. Cuộc sống của hơn chục con người đều nhờ cậy vào số nấm mang ra từ hang Leo này.
