Hoạt động xuất khẩu: Vẫn “mưa - nắng ” thất thường

Mặc dù kim ngạch xuất khẩu trung bình hàng năm của tỉnh đều tăng, nhưng vẫn được đánh giá là không ổn định. Thực tế, có những năm kim ngạch xuất khẩu cả tỉnh tăng tới trên 80%, nhưng ngay năm sau lại giảm tới gần 50%.

 Điều đáng chú ý là tỉnh ta chưa có quy hoạch vùng nguyên liệu hàng hóa xuất khẩu, chưa có chiến lược phát triển mặt hàng xuất khẩu chủ lực và quan trọng hơn chúng ta vẫn chủ yếu xuất khẩu các sản phẩm thô.

Theo đánh giá của ngành chuyên môn thì cả giai đoạn 2006-2009, giá trị kim ngạch xuất khẩu của tỉnh tăng trưởng khá với mức tăng trung bình 16,6%/năm. Nếu xét về mức độ đạt chỉ tiêu đề ra thì cơ bản chúng ta đã hoàn thành, nhưng bản chất của tăng trưởng bền vững lại không thể đánh giá vào bề ngoài. Khách quan mà nói, hai năm 2007 và 2008 kim ngạch xuất khẩu của tỉnh tăng đột biến với giá trị trung bình mỗi năm khoảng 100 triệu USD, là có sự tác động khách quan từ bên ngoài. Đó chính là việc thay đổi cơ chế xuất khẩu đối với mặt hàng quặng các loại của Nhà nước, nên một số doanh nghiệp trong tỉnh đã ồ ạt xuất khẩu thô mặt hàng này để tránh tồn kho kéo dài. Bởi thế mà năm 2008, kim ngạch xuất khẩu của tỉnh mới tăng tới 85,6% so với năm trước.

Trong 3 năm từ 2006 đến 2008, bình quân mỗi năm chúng ta xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc khoảng 40 nghìn tấn quặng các loại. Tuy nhiên, năm 2009 giá trị kim ngạch xuất khẩu của tỉnh lại sụt giảm một cách đáng lo ngại, đang từ 120,1 triệu USD năm 2008 xuống còn 65,4 triệu USD. Lúc này, mọi sự phân tích lại tập trung vào hai nguyên do chính là khủng hoảng kinh tế toàn cầu và việc Nhà nước hạn chế xuất khẩu quặng thô, ưu tiên chế biến sâu trong nước. Qua đây có thể dễ dàng nhận thấy sự bấp bênh, “nắng-mưa” thất thường của hoạt động xuất khẩu trên địa bàn tỉnh mấy năm qua. Chính điều đó đã tác động không nhỏ đến công tác dự ước và xây dựng kế hoạch xuất khẩu của tỉnh năm 2010 này. Năm nay tỉnh ta chỉ “dám” phấn đấu đạt kim ngạch xuất khẩu khoảng 81 triệu USD.

Hiện nay Thái Nguyên đang có 55 doanh nghiệp hoạt động xuất, nhập khẩu, trong đó có 28 đơn vị xuất khẩu. Trong 28 đơn vị này lại chỉ có 14 doanh nghiệp chuyên xuất khẩu. Có thể nói, đội ngũ các doanh nghiệp tham gia xuất khẩu của tỉnh là chưa nhiều và chưa thực sự mạnh. Kim ngạch xuất khẩu của tỉnh chủ yếu tập trung vào một vài đơn vị truyền thống như: Công ty cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG, Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Thái Nguyên, Công ty cổ phần Trung Nguyên... Trong tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu của tỉnh thì chỉ riêng Công ty cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG đã chiếm tới 30%, 40%. Trong khi đó, thị trường xuất khẩu của chúng ta chưa đa dạng, phong phú; tốc độ phát triển đối tác, bạn hàng còn rất chậm. Thị trường giàu tiềm năng là Hoa Kỳ có thể đáp ứng rất nhiều mặt hàng, nhưng chúng chỉ khai thác được một mặt hàng duy nhất là dệt may, với kim ngạch xuất khẩu hàng năm đạt khoảng 40 triệu USD. Pakistan cũng là thị trường thích hợp với sản phẩm chè của chúng ta, nhưng bình quân mỗi năm các doanh nghiệp Thái Nguyên chỉ có thể xuất sang nước bạn khoảng 2,8 nghìn tấn chè khô, bằng một phần rất nhỏ so với nhu cầu nhập khẩu chè của họ. Trung Quốc cũng được xem là một trong những thị trường xuất khẩu chính của Thái Nguyên, nhưng tỉnh ta mới khai thác ở hai mảng hàng hóa chính là chè và quặng thô. Khi Nhà nước hạn chế xuất quặng thô thì kim ngạch xuất khẩu của tỉnh sang thị trường này đã giảm tới 65,71% so với mấy năm trước. Chúng ta hiện đang khai thác các thị trường Đài Loan đối với giấy đế, đũa tre, dụng cụ cầm tay; Malaysia với thiếc thỏi; Lào, Campuchia với thép cán; Nhật Bản với dụng cụ y tế... nhưng mức độ cũng rất khiêm tốn.

Cũng phải nói thêm, các mặt hàng vẫn được xem là chủ lực phục vụ xuất khẩu của chúng ta hiện đạt kim ngạch không cao. Ví dụ, chè khô các loại hiện mới chỉ xuất khẩu được khoảng 30% tổng sản lượng chè toàn tỉnh; tỷ lệ xuất khẩu thép cán, thiếc thỏi, dụng cụ y tế đều tăng mạnh hàng năm nhưng so với tổng sản phẩm làm ra của các sản phẩm này thì còn thấp. Hơn nữa, các mặt hàng xuất khẩu của tỉnh chủ yếu được chế biến ở dạng nguyên liệu thô nên giá thành thường thấp, dễ bị ép giá, hiệu quả kinh tế mang lại không cao. Do chưa có chiến lược phát triển các mặt hàng xuất khẩu chủ lực, việc quan tâm đầu tư cho xuất khẩu và chế biến hàng xuất khẩu ít nên việc chuyển dịch cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu theo hướng tự phát, cảm tính, không tuân theo quy luật khách quan. Hiện nay, các doanh nghiệp đang dịch chuyển dần từ các sản phẩm công nghiệp khai khoáng sang các sản phẩm cơ khí chế tạo và sản phẩm nông nghiệp.

Để tăng cường khả năng xuất khẩu trong giai đoạn tới, các ngành chuyên môn của tỉnh hiện đang tập trung xây dựng các phương án, nhóm giải pháp mang tính khả thi cao. Về các giải pháp chung, tỉnh sẽ đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất trên địa bàn, tăng cường liên kết giữa thị trường Thái Nguyên với thị trường các tỉnh, thành trong cả nước và nước ngoài; xây dựng kênh thông tin giữa Trung tâm xúc tiến thương mại của tỉnh với các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu. Các giải pháp cụ thể: Đối với mặt hàng xuất khẩu chủ lực là chè, cần quy hoạch vùng nguyên liệu sản xuất chè xuất khẩu; đầu tư công nghệ mới, đảm bảo chế biến công nghiệp đạt trên 70% sản lượng cả tỉnh; mở rộng thị trường, sử dụng hiệu quả thương hiệu chè Thái Nguyên. Với hàng dệt may, ngoài tiếp tục đầu tư đổi mới công nghệ còn cần khai thác tốt thị trường Hoa Kỳ và mở rộng sang thị trường các nước châu Âu. Các sản phẩm cơ khí, máy móc thiết bị, dụng cụ cầm tay cũng như các nhóm hàng khoáng sản kim loại cần tập trung khuyến khích đầu tư chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm tinh, chất lượng để xuất khẩu. Hạn chế đến mức thấp nhất việc xuất khẩu thô. Theo dự tính, trong giai đoạn 2010-2015, chúng ta có khả năng xuất khẩu khoảng 40 nghìn tấn sản phẩm đã tinh chế từ quặng. Cùng với đó, trong thời gian tới, tỉnh sẽ tăng cường công tác xuất khẩu tại chỗ thông qua các hoạt động lữ hành, mua sắm của khách du lịch quốc tế và các nhà đầu tư nước ngoài. Tập trung xuất khẩu lao động sang các thị trường lớn với trung bình mỗi năm khoảng 500 lao động...