Cây chè ở Hạ Sơn Dao

Nhờ cây chè, bản Hạ Sơn Dao, xã Thần Sa (Võ Nhai) không còn là miền đất xa xôi, cách trở bởi bốn bề đồi, núi. Từ đây, những bàn tay sơn nữ khéo léo đã làm nên sản phẩm chè đáp ứng được yêu cầu khắt khe của người tiêu dùng. Tuy chưa có sản phẩm chè đặc sản như ở một số vùng khác trên địa bàn tỉnh, nhưng hương chè bản Hạ Sơn Dao đang ngày một lan toả, đi đến mọi miền đất nước.

Nhấp chén trà, tôi cảm nhận được vị chát đắng, rồi vị ngọt ngay đầu lưỡi bắt đầu lan toả. Nhìn tôi thử trà, già bản Hạ Sơn Dao Triệu Quang Hương, 71 tuổi, tỏ ý hài lòng. Đây là chè do tự tay già thu hái, sao trên lửa củi, gặp khách quý đến nhà mới mang ra mời. Biết thế, nên tôi càng trân trọng hơn khi ngồi thưởng trà trước một bậc cao niên như già Hương.

Về đây lập bản và có công mang theo cây chè phải kể tới cụ Triệu Phúc Vinh, 80 tuổi. Từ những năm đầu thập niên sáu mươi của thế kỷ trước, cụ Vinh và 6 hộ người Dao rời lưng một ngọn núi cao chất ngất bên xã Sảng Mộc, xuôi theo dòng khe về đây lập nên bản Hạ Sơn Dao. Vì nghiện chè, nên đi đâu cụ Vinh cũng mang theo hạt chè giống. Đến đất mới, trước khi chặt cây dựng lán, cụ  tranh thủ cuốc đất trồng cây chè lấy lá uống. Khi mùa màng thư nhàn, cụ Vinh cho vợ thu hái chề về sao thử, mang ra chợ bán, được tiền mua gạo. Từ đó cụ bắt đầu khai phá vườn bãi trồng thêm chè, bà con trong bản thấy vậy cũng làm theo. Đến nay mọi nhà trong bản đều trồng chè, cũng nhờ có thêm thu nhập từ cây chè nên bà con trong bản làm được nhà ở chắc chắn, mua được xe máy làm phương tiện đi lại, sắm được ti vi... Khi chúng tôi hỏi về diện tích chè bà con trong bản đã trồng được, ông Triệu Đức Thọ, Tổ trưởng Tổ trồng trọt do bà con bầu ra cho biết: Mình không biết tính héc-ta như người miền xuôi, mà chỉ tính bằng số cân chè khô được mang bán thôi... Còn Trưởng bản Triệu Hữu Chi sau giây lát suy nghĩ, bảo: Bản chưa nghĩ ra cách thông kê xem mỗi nhà có bao nhiêu diện tích chè, mỗi năm bà con trong bản thu được sản lượng là bao nhiêu, chỉ biết từ ngày trồng cây chè, bà con trong bản đã không còn phải ăn cơm độn sắn.

Khi một số bà con tắt đường núi sang xã Văn Lăng, ra xã Minh Lập (Đồng Hỷ), thấy người Kinh, người Tày và nhiều bà con dân tộc khác trồng chè mà có được cuộc sống no đủ, nên người dân ở bản Hạ Sơn Dao bảo nhau đến đó học hỏi kinh nghiệm, rồi bán ngô lấy tiền mua hạt chè về trồng trên các khu đồi Khe Đói, Khe Tâm. Chè đặt xuống, chỉ 3 năm sau đã có búp để hái.

Trưởng bản Triệu Hữu Chi cho biết thêm: Đất sản xuất của bản chủ yếu là đồi đất dốc, xa nguồn nước, các khu ruộng của bà con chỉ cấy được 1 vụ lúa hoặc trồng ngô, năng suất thấp nên chỉ đáp ứng được lương thực tại chỗ từ 6 đến 7 tháng trong năm. Thời gian còn lại các hộ trong bản đều nhờ cây chè mà có tiền mua lương thực ăn đợi vụ. Được biết, gia đình ông Chi trồng được 3.000 m chè, trong đó có gần 1.000 mét chè cành giống LDP1, mỗi lứa thu hoạch được 1,2 tạ chè búp khô. Trong bản, hộ trồng được nhiều chè nhất phải kể tới gia đình ông Triệu Đức Thọ, trồng được 5.000m chè, trong đó có 1.000m chè cành giống LDP1. Ngoài ra, các hộ có nhiều chè (từ hơn 4.000m trở lên) còn có nhà các ông Triệu Đức Mạo, Triệu Đức Phúc và Triệu Đức Vượng... Vì các hộ làm chè ở đây chưa có đầu tư nhiều về phân bón, thuốc phòng trừ sâu bệnh, bơm nước tưới nên chỉ được thu hoạch 6 lứa/năm. Với 4.000m chè như của các hộ nói trên thì mỗi lứa cho thu hoạch 200 cân chè búp khô, tại thời điểm chính vụ năm nay, tư thương vào tận nhà đặt mua với giá 60.000 đồng/kg. Tính cả năm, mỗi hộ này thu nhập hơn 70 triệu đồng từ cây chè… Đây là số tiền không nhỏ đối với đồng bào bản người Dao nằm trong một thung lũng núi của xã Thần Sa.

Nhìn chiếc máy vò chè của nhà Triệu Hữu Tài quay tít, tôi liên tưởng về cuộc sống hôm nay của bà con ở Hạ Sơn Dao đã bắt đầu có nhiều thay đổi, dần thích nghi với cơ chế thị trường, như việc một số hộ đã thuê người đến thu hái chè, trả 3.000 đồng/kg. Điển hình như gia đình bà Đặng Thị Thắng còn đứng ra làm đại lý thu mua chè cho bà con trong bản... Xin trở lại nhà già Hương, bên ấm trà mới pha toả thơm như có mùi cốm nếp nương, ông Ma Văn Viên, Phó Trưởng Công an xã Thần Sa, người dẫn đường cho tôi vào bản, đã xuýt xoa: Trà ngon, vị đượm, nếu bà con đầu tư làm chè đặc sản thì chắc chắn sẽ có giá bán không thua kém chè ở một số vùng khác trong tỉnh...