Những năm gần đây, khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là các hợp tác xã (HTX) luôn được coi là thành phần kinh tế quan trọng, đóng góp không nhỏ vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng một số HTX trên địa bàn vẫn duy trì hoạt động hiệu quả, tạo lòng tin và mang lại lợi ích thiết thực cho tập thể xã viên, người lao động. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều HTX hoạt động kém hiệu quả, đòi hỏi phải có những giải pháp phù hợp để kinh tế HTX thực sự phát huy vai trò trong thời kỳ mới.
Kỳ I: Đổi mới để phát triển - yêu cầu cấp thiết
Theo đánh giá của Liên minh HTX tỉnh, hiện nay, hầu hết các HTX trên địa bàn đều có quy mô nhỏ, vốn góp của các thành viên thấp; tốc độ tăng trưởng của các HTX còn chậm, thiếu ổn định; sự liên kết, hợp tác giữa các HTX với nhau và với những thành phần kinh tế khác chưa thực sự chặt chẽ; thu nhập của người lao động trong HTX mặc dù đã được cải thiện nhưng nhìn chung vẫn còn thấp… Trước những hạn chế, yếu kém đó, yêu cầu đổi mới để phát triển đang đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết đối với các HTX.
Còn nhiều hạn chế, yếu kém
Với 84 HTX đăng ký hoạt động, T.P Thái Nguyên hiện là địa phương có số lượng HTX nhiều nhất tỉnh. Tuy nhiên, theo báo cáo của Phòng Tài chính - Kế hoạch Thành phố: Thực tế chỉ có khoảng 30% trong tổng số các HTX hoạt động hiệu quả, còn lại hầu hết đều hoạt động cầm chừng. Thậm chí, nhiều HTX chỉ tồn tại trên danh nghĩa do làm ăn thua lỗ và đã dừng hoạt động từ lâu nhưng vẫn chưa tiến hành các thủ tục giải thể. Điển hình như HTX Dịch vụ nông nghiệp Phan Đình Phùng, HTX Tân Thành, HTX Quyết Tiến, HTX Thủy tinh Dân Chủ, HTX cao cấp Cộng Lực…
Để tìm hiểu thực tế, chúng tôi tìm đến HTX Thủy tinh dân chủ (tổ 11, phường Đồng Quang, T.P Thái Nguyên). Đây là HTX ra đời đầu tiên của cả nước vào năm 1948. Với lịch sử phát triển gần 70 năm HTX Thủy tinh dân chủ đã từng có thời kỳ được coi là lá cờ đầu trong phong trào kinh tế tập thể của tỉnh cũng như cả nước. Tuy nhiên, những năm gần đây, trước sự cạnh tranh gay gắt của nền kinh tế thị trường, hoạt động của HTX gặp nhiều khó khăn và đang đứng trước nguy cơ phải giải thể. Ông Nguyễn Anh Đĩnh, Chủ nhiệm HTX cho biết: Thời kỳ hưng thịnh nhất của HTX là những năm 1990, khi đó HTX có trên 30 xã viên hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh hàng thủy tinh, gốm sứ. Hằng năm, doanh thu của HTX đều tăng trưởng từ 15-20%. Cuộc sống của xã viên, người lao động khá ổn định. Tuy nhiên, đến nay, HTX chỉ còn 7 xã viên và đã dừng hoạt động từ năm 2014. Thời gian tới, chúng tôi dự kiến sẽ tổ chức họp các xã viên để thống nhất phương án giải thể hoặc chuyển đổi sang lĩnh vực kinh doanh khác cho phù hợp.
Tương tự, tại huyện Phú Bình, theo số liệu thống kê của Phòng Tài chính - Kế hoạch, toàn huyện có 22 HTX đăng ký kinh doanh. Tuy nhiên, thực tế chỉ có khoảng 10 HTX đang hoạt động. Bà Nguyễn Thị Phượng, cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phú Bình cho biết: Theo quy định, hằng năm các HTX phải báo cáo tình hình hoạt động về Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện. Nhưng năm 2015, chúng tôi không nhận được bất cứ báo cáo của HTX nào. Điều này khiến cho việc quản lý các HTX trên địa bàn gặp rất nhiều khó khăn.
Toàn tỉnh hiện có 387 HTX với 41.300 thành viên, người lao động. Theo kết quả phân loại HTX năm 2015, trong tổng số 387 HTX trên địa bàn chỉ có 30,6% số HTX là hoạt động khá, giỏi; 45,1% HTX hoạt động loại trung bình; số HTX hoạt động yếu kém chiếm gần 25%. Năm 2015, tổng số vốn hoạt động của các HTX trên địa bàn đạt khoảng 3.000 tỷ đồng. Tổng doanh thu ước đạt 3.200 tỷ đồng, giảm 1.555 tỷ đồng so với năm 2014. Thu nhập bình quân của xã viên, người lao động hoạt động trong các HTX nông nghiệp đạt 2,2 triệu đồng/người/tháng, HTX phi nông nghiệp là 3 triệu đồng/người/tháng… Thực tế cho thấy, hiệu quả kinh tế của khu vực HTX đang dần thua xa các doanh nghiệp, thậm chí các hộ cá thể. Cũng vì hoạt động kém hiệu quả mà 5 năm qua (2011-2015), trên địa bàn tỉnh có 45 HTX phải giải thể hoặc chuyển đổi mô hình hoạt động và nhiều HTX trong tình trạng “hữu danh vô thực”. Kinh tế HTX đã và đang bộc lộ nhiều khó khăn, hạn chế và yếu kém cần phải khắc phục.
Muốn tồn tại phải đổi mới
Theo ông Lê Huy Nhỡn, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh: Sự yếu kém của khu vực kinh tế HTX là do các HTX chủ yếu ở khu vực nông thôn, xuất phát điểm thấp, năng lực quản lý của các HTX chưa cao, thiếu vốn, thiếu cán bộ khoa học kỹ thuật, cơ chế chính sách khuyến khích hỗ trợ chưa đủ mạnh để thu hút đầu tư. Mặt khác, công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh còn nhiều hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức… Cũng theo ông Lê Huy Nhỡn, để vực dậy kinh tế HTX, Nhà nước cần phải xây dựng một lộ trình với những bước đi dài hơi. Tuy nhiên, các HTX muốn tồn tại và phát triển trong thời buổi kinh tế thị trường hiện nay, trước hết phải tự đổi mới. Nhưng đổi mới thế nào? Luật HTX 2012 ra đời (có hiệu lực từ năm 2013) chính là tiền đề quan trọng để các HTX chuyển đổi mô hình hoạt động phù hợp với cơ chế thị trường.
Thực chất, việc chuyển đổi theo luật mới chính là sự thay đổi về bản chất của các HTX. Nói đúng hơn là buộc HTX đi vào hoạt động theo đúng nghĩa của nó. Mọi dịch vụ của HTX đều phải hướng đến các thành viên, ưu tiên phục vụ cho thành viên của mình nhằm mang lại lợi ích cao nhất cho họ. So với Luật HTX 2003, Luật HTX 2012 có một số thay đổi về khái niệm HTX, tên gọi những thành viên góp vốn, nguyên tắc, tổ chức hoạt động và bản chất HTX… Ngoài ra, còn có những điểm mới khác như mở rộng hơn phạm vi ưu đãi, hỗ trợ gắn với bản chất HTX, trong đó, đặc biệt chú trọng đến đối tượng thành viên là nông dân, người dân tộc.
Thực tế đã chứng minh, sau 3 năm Luật HTX 2012 có hiệu lực, nhiều HTX trên địa bàn tỉnh đã mạnh dạn chuyển đổi trở thành HTX kiểu mới hoạt động hiệu quả với doanh thu hàng tỷ đồng mỗi năm. Điển hình như: HTX chè Tân Hương, HTX gò hàn cao cấp Cửu Long (T.P Thái Nguyên); HTX dịch vụ sản xuất nông nghiệp Liên Sơn (Phú Lương); HTX chè Tuyết Hương (Đồng Hỷ); HTX chăn nuôi Đông Thịnh (Phú Bình); HTX chè La Bằng (Đại Từ); HTX dịch vụ vận tải Chuyên Đức (Định Hóa)… Tuy nhiên, quá trình triển khai Luật HTX 2012 đang gặp phải không ít những khó khăn, vướng mắc đòi hỏi cần phải có những giải pháp đồng bộ để tháo gỡ.
(Còn nữa)
