Chè Thái Nguyên vững bền thương hiệu

Kể từ thuở ông Đội Năm làm ra chè Cánh Hạc bán cho người sành trà khắp mọi miền đất nước đến nay vừa tròn 100 năm. Suốt một thế kỷ qua, các thế hệ con cháu vùng chè Thái Nguyên bền bỉ gìn giữ và phát huy danh xưng “Đệ nhất danh trà” thông qua việc không ngừng cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng, từng bước xây dựng thương hiệu chè Thái Nguyên ngày càng vững chắc.

Du khách Hàn Quốc trải nghiệm cùng nông dân vùng chè xã Phú Đình.

Chè Cánh Hạc chính là loại sản phẩm chè một tôm hai lá. Gọi nôm na, dễ hiểu là khi thu hái, người nông dân chỉ lấy phần có 2 lá đang ôm lấy đọt búp, mang về sao suốt, lên hương. Ở đâu có cây chè, người nông dân cũng dễ dàng làm ra sản phẩm tương tự này.

Nhưng không phải ở đâu, dù chế biến khéo léo đến đâu, cũng chỉ có thể tạo ra sản phẩm có mẫu mã đẹp, khó đạt tới độ hoàn chỉnh về hương, vị và sắc. Bởi thổ nhưỡng là yếu tố quyết định tạo nên dư vị đằm thắm, ngọt ngào, luyến nhớ của cây chè, và điều kiện ấy chỉ vùng đất Thái Nguyên mới hội tụ đầy đủ.

Nhiều nghệ nhân chè ở cao nguyên Lâm Đồng, ở Phú Thọ hoặc ở xứ trà Shan tuyết thuộc các tỉnh miền ngược Tuyên Quang, Lào Cai có dịp về Thái Nguyên thưởng trả đều tấm tắc một câu: Luận về chè và trà thì trên cả nước không đâu bằng đất Thái Nguyên. Từ trăm năm nay câu “Thái Nguyên đệ nhất danh trà” đã neo vào lòng người trên cả nước, vang danh đến nhiều miền đất trên thế giới.

Đó là những vùng quê bên chân núi Tam Đảo, chập chùng đồi mang hình bát úp, căng tròn sức sống. Chè được trồng thành lô, thành hàng và được tắm tưới từ nước nguồn chảy ra từ các mạch núi Tam Đảo và dãy núi Phia Bioc.

Ông Lê Quang Nghìn, một nghệ nhân làm chè có thương hiệu ở xã Tân Cương, cho biết: Ngày trước, nông dân vùng này cơ bản làm ra các sản phẩm: Chè móc câu, chè bồm và chè cám. Còn ngày nay làm ra chè đặc sản có thương hiệu mạnh.

Chè móc câu là loại ngon nhất, đắt nhất nhưng có giá bán mang tính đại chúng, tức là ai cũng có thể mua được chè ngon để uống. Chè bồm là loại sản phẩm chè thu hái cuối vụ, tận thu, lá với búp cứ xòe rộng không thể chế biến chè thành hình móc câu. Còn chè cám là loại chè vỡ vụn từ các cánh lá khi sao. Nhưng đó là chuyện “muôn năm cũ”.

Bởi nhiều năm gần đây từ chè Cánh Hạc, chè móc câu truyền thống được các nghệ nhân vùng chè “biến hóa” thành nhiều sản phẩm chè thượng hạng, có giá bán cao hơn nhiều lần so với chè móc câu. Đó là chè đinh. Loại sản phẩm các nghệ nhân chỉ thu hái độc nõn búp, không dính dáng đến lá.

Các sản phẩm chè thượng hạng cơ bản đều được chế biến từ chè đinh. Điển hình như sản phẩm “Đinh Vương Phẩm” của Công ty Chè Hoàng Bình, đoạt giải Đặc biệt tại Cuộc thi chè quốc tế Bắc Mỹ năm 2017. Có thể khẳng định, sự ra đời của chè đinh đã tạo nên một bước ngoặt quan trọng đối với vùng chè Thái Nguyên, trở thành điểm nhấn góp phần xây dựng và nâng tầm thương hiệu chè địa phương.

Sản phẩm chè đinh nở rộ trên toàn tỉnh, với các sản phẩm đặc biệt như Trà Đinh Ngọc; Trà Đinh ướp sen; Trà Đinh ướp hương nhài; Trà Đinh tứ quý… Rồi còn có những sản phẩm như Trà đinh tiến quan, Trà Đinh tiến vua. Hiện các sản phẩm chè được gắn với chữ "đinh", đồng nghĩa với đó là chè thượng hạng, có thương hiệu cao nhất.

Chè Thái Nguyên chinh phục được người tiêu dùng trong nước, quốc tế bằng chất lượng sản phẩm.

Từ chè Cánh Hạc đến chè đinh là cả một chặng đường dài, phản ánh sự chuyển biến trong tư duy của cư dân vùng chè, gắn liền với quá trình vận động của xã hội. Ở các vùng trồng chè, nhiều thế hệ người dân đã gắn bó trọn đời với cây chè và trải qua những bước thay đổi đáng kể trong công nghệ chế biến.

Từ việc sao chè bằng tay, vò chè bằng chân, đến những năm đầu thập niên 1990 vẫn còn cảnh “chân đạp, tay xoa”, song công đoạn sao chè đã được thực hiện trên tấm tôn đặt trên bếp lò, giúp nâng cao năng suất và giảm bớt sức lao động. Đến khoảng năm 2000, các khâu chế biến chè cơ bản được cơ giới hóa, song vẫn giữ được hương vị và dáng vẻ của các sản phẩm chè truyền thống.

Sau đó, một sự kiện lớn diễn ra trên địa bàn tỉnh đã tạo bước chuyển quan trọng cho vùng chè. Đó là Liên hoan trà quốc tế lần thứ nhất được tổ chức tại Thái Nguyên năm 2011. Tiếp nối thành công này, các festival trà tiếp tục được tổ chức vào các năm 2013, 2015, 2017.

Do một số lý do đặc biệt, đến tháng 12-2025 Festival Trà Thái Nguyên mới được tổ chức trở lại. Đây là ngày hội tôn vinh người trồng chè và các sản phẩm chè, thu hút hàng vạn lượt nhân dân cùng du khách trong nước và quốc tế về thưởng trà, giao lưu và đàm đạo về chè, về thương hiệu chè Thái Nguyên.

Từ những không gian giao thoa ấy, các nghệ nhân vùng chè không ngừng tìm tòi, sáng tạo trên nền tảng sản phẩm truyền thống để cho ra đời nhiều dòng sản phẩm mới với tên gọi đa dạng như chè sen, chè nhài, chè ngâu, cùng các sản phẩm chè mộc, chè túi lọc, chè matcha, góp phần làm phong phú diện mạo chè Thái Nguyên trong đời sống đương đại.

Nghệ nhân Bùi Trọng Đại, xóm Hồng Thái 2, xã Tân Cương, cho biết: Gắn bó lâu dài với cây chè, bà con các vùng chè luôn trăn trở làm ra nhiều sản phẩm chất lượng cao. Trong vùng hiện có những dòng chè như Long Ẩm, Nhất Phẩm, Lộc Xuân. Giá chè cao hay thấp phụ thuộc vào mẫu mã và chất lượng sản phẩm. Người làm chè cũng không đẩy giá lên quá cao, bởi chè ngon đến đâu đều được thể hiện rõ trong từng chén trà trên bàn thưởng thức.

Chia sẻ với chúng tôi, nghệ nhân Mai Viết Ái, xóm Gò Pháo, xã Tân Cương, nói: Các dòng chè đinh có giá 2-5 triệu đồng/kg không phải lúc nào cũng có sẵn. Khách hàng muốn mua thường phải đặt trước từ một đến 3 tháng.

Qua câu chuyện, chúng tôi được biết, để làm ra một ki-lô-gam chè đinh thuộc dòng đặc sản cao cấp, chủ nương chè phải xây dựng kế hoạch sản xuất và chế biến từ rất sớm. Ngay từ đầu vụ, vùng chè được khoanh định để chăm sóc theo đúng quy trình kỹ thuật. Việc thu hái diễn ra trong khung giờ từ 7-9 giờ sáng và cần huy động từ 17 đến 20 lao động mới đủ nguyên liệu cho một mẻ chè.

Mồ hôi và sự sáng tạo trong lao động đã kết tinh nên thương hiệu chè Thái Nguyên bền bỉ suốt trăm năm. Điều đáng trân quý là thương hiệu ấy được xây dựng bằng kinh nghiệm và uy tín tích lũy qua thời gian, bằng niềm tin của người thưởng trà trong nước và quốc tế.

Từ chè Cánh Hạc của cụ Đội Năm đến chè đinh thượng hạng của các nghệ nhân vùng chè hôm nay là một hành trình dài của trí tuệ, lao động và khát vọng vươn xa. Chính sự bền bỉ ấy đã làm nên giá trị cốt lõi cho một danh xưng đã neo sâu trong lòng người yêu trà, trăm năm thương hiệu mạnh.