Vụ lừa đảo Colony Invest với quy mô lớn trên phạm vi cả nước đã bị triệt phá. Tuy nhiên, phân tích các khía cạnh khác nhau liên quan vụ án có thể giúp các cơ quan chức năng nắm rõ hơn bản chất hoạt động của hình thức lừa đảo mới và xem xét những biện pháp ngăn chặn các trường hợp tương tự có thể xảy ra.
Văn bản pháp luật thiếu đồng bộ
Kết quả điều tra của cơ quan công an cho thấy, đầu tiên nhóm lừa đảo lập một địa chỉ giao dịch điện tử (website) với tên miền đăng ký ở nước ngoài (www.colonyinvest.net) và tuyên truyền là của một tập đoàn tài chính lớn, có uy tín trên thế giới.
Trên thực tế tất cả những thông tin trên website này đều không có thực. Website được lập để cung cấp thông tin quảng cáo nhằm mục đích lừa đảo, với một phần mềm tạo tài khoản (account) và mật khẩu truy nhập (password) cũng như là tính điểm dựa trên số tiền nạn nhân chuyển cho bọn chúng.
Thực tế xác minh của cơ quan điều tra cho thấy việc giao dịch, chuyển tiền đều được thực hiện bằng các phương thức thông thường như chuyển tiền mặt trao tay hoặc chuyển khoản qua ngân hàng, hoàn toàn không có việc giao dịch qua mạng.
Bên cạnh website này, nhóm lừa đảo còn tiến hành nhiều thủ đoạn "truyền thống" tinh vi khác như tuyên truyền lãi suất cực cao từ 2 đến 3%/ngày, xây dựng hệ thống đại lý theo kiểu kinh doanh bán hàng đa cấp với tỷ lệ hoa hồng cao, tổ chức quảng cáo rầm rộ ở nhiều nơi.
Thậm chí, nhóm lừa đảo còn mời văn phòng luật sư hướng dẫn nhằm lòe bịp, lôi kéo nhiều người tham gia. Kết quả là mặc dù việc giao dịch nhận tiền hầu như không có chứng từ như hóa đơn, biên nhận nhưng rất nhiều nạn nhân ở nhiều địa phương trong cả nước đã tin cậy nộp tiền cho bọn lừa đảo.
Có thể thấy nhóm lừa đảo sử dụng website như một công cụ để tạo niềm tin cho khách hàng, đồng thời sử dụng website này thực hiện việc lừa đảo ở nhiều nơi. Trước hết, ta xem xét những lỗ hổng trong quản lý website và các hoạt động liên quan ở nước ta hiện nay như thế nào.
Hiện nay, văn bản pháp luật cao nhất quy định việc thiết lập, đăng ký, sử dụng website là Luật Công nghệ thông tin, được Quốc hội ban hành tháng 6-2006, quy định tổng thể về hoạt động ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin, các biện pháp bảo đảm và phát triển công nghệ thông tin, quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin.
Hiện nay nước ta chưa có quy định chi tiết đối với việc thiết lập và quản lý hoạt động của các website trong các lĩnh vực chuyên ngành "nhạy cảm" như tài chính, ngân hàng.
Ngày 10-4-2007 Chính phủ ban hành Nghị định 63/2007/NÐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Ðiều 8 Nghị định 63 về hành vi vi phạm các quy định về ứng dụng công nghệ thông tin trong thương mại quy định phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 20 triệu đồng đối với những hành vi như giả mạo thông tin, cung cấp thông tin sai sự thật để lừa đảo bán hàng, mua hàng qua mạng, cung cấp sai sự thật những thông tin có liên quan việc thành lập và hoạt động của tổ chức, cá nhân khi hoạt động kinh doanh trên môi trường mạng.
Các Ðiều 22, 23, 24 và 25 của nghị định quy định thẩm quyền xử phạt của Thanh tra chuyên ngành bưu chính viễn thông và công nghệ thông tin, Thanh tra chuyên ngành khác, của Ủy ban nhân dân các cấp đối với các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Thẩm quyền xử phạt cũng được phân định cụ thể tại Ðiều 26.
Luật Giao dịch điện tử chủ yếu quy định về khía cạnh giá trị pháp lý của chứng từ điện tử, các vấn đề kỹ thuật liên quan tới chứng từ điện tử như giao kết hợp đồng, thời điểm, địa điểm gửi và nhận chứng từ điện tử. Luật Giao dịch điện tử quy định tranh chấp trong giao dịch điện tử là tranh chấp phát sinh trong quá trình giao dịch bằng phương tiện điện tử.
Với thực tế sử dụng website như một thứ đồ "trang sức đắt tiền", nhóm lừa đảo hoàn toàn không giao dịch qua môi trường mạng. Như vậy, hoạt động này chưa trực tiếp thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Giao dịch điện tử và các Nghị định hướng dẫn, bao gồm Nghị định về thương mại điện tử, Nghị định về giao dịch điện tử trong hoạt động ngân hàng.
Việc bảo vệ người tiêu dùng của nước ta hiện nay đang được thực hiện theo Pháp lệnh số 13/1999/PL-UBTVQH ngày 27-4-1999 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Ðiều 7 của Pháp lệnh có quy định nghiêm cấm việc thông tin, quảng cáo sai sự thật và các vi phạm khác nhằm lừa dối người tiêu dùng. Pháp lệnh này chủ yếu quy định về bảo vệ người tiêu dùng trong việc mua, sử dụng hàng hóa, dịch vụ.
Trong lĩnh vực tín dụng, Luật các Tổ chức tín dụng quy định các tổ chức tín dụng và các tổ chức khác trước khi triển khai hoạt động ngân hàng phải được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cấp phép khi đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định tại Luật Các Tổ chức tín dụng. Theo Ðiều 117 Luật Các Tổ chức tín dụng và các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng phải chịu sự thanh tra của Thanh tra ngân hàng. Trong trường hợp này, nhóm lừa đảo đã "qua mặt" Thanh tra ngân hàng khi tiến hành huy động vốn tín dụng bất hợp pháp.
Một số bài học kinh nghiệm và kiến nghị
Với sự chỉ đạo quyết liệt và chuẩn xác của Bộ Công an, vụ án đã được triệt phá và những kẻ phạm tội sẽ bị trừng phạt thích đáng. Tuy nhiên, đây là bài học đắt giá cho các cơ quan quản lý nhà nước ở tất cả các lĩnh vực trong phòng, chống tội phạm công nghệ cao khi công nghệ thông tin và thương mại điện tử được ứng dụng ngày càng sâu rộng trong tất cả các hoạt động kinh tế - xã hội của nước ta.
Trong thời gian qua, Quốc hội và các cơ quan quản lý nhà nước đã tích cực trong soạn thảo, ban hành các văn bản pháp luật liên quan tới công nghệ thông tin và thương mại điện tử. Ðặc biệt việc ban hành Luật Giao dịch điện tử và Luật Công nghệ thông tin đã tạo khung pháp luật nhằm tạo điều kiện cho giao dịch điện tử và ứng dụng công nghệ thông tin trong các hoạt động kinh tế - thương mại ở nước ta.
Nhằm ngăn chặn có hiệu quả, không để xảy ra các trường hợp lừa đảo như vụ Colony Invest và các trường hợp có thể xảy ra với mức độ tinh vi cao hơn, khi phát hiện được thì đã có rất nhiều người bị lừa đảo khó có thể thu lại những gì đã mất, trong thời gian tới, các cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục nhanh chóng xây dựng các văn bản dưới luật điều chỉnh việc ứng dụng thương mại điện tử và công nghệ thông tin trong hoạt động tài chính, ngân hàng, thương mại.
Trong quá trình xây dựng, ban hành và thực thi các văn bản pháp luật, các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công thương, Bộ Công an cần phối hợp chặt chẽ nhằm phát hiện, ngăn chặn và triệt phá các hoạt động lừa đảo có sử dụng công nghệ cao một cách nhanh chóng và có hiệu quả nhất.
Sớm ban hành Luật Bảo vệ người tiêu dùng có tính đến những khía cạnh liên quan công nghệ thông tin và thương mại điện tử nhằm bảo vệ người tiêu dùng một cách hữu hiệu. Trước mắt, có thể giao cho cơ quan quản lý cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng xây dựng cơ chế tiếp nhận các hình thức cảnh báo nhanh của người tiêu dùng khi phát hiện ra dấu hiệu của một vụ lừa đảo trên mạng.
Một trong những biện pháp có hiệu quả khác là tiến hành tổ chức đánh giá, cấp chứng nhận website thương mại điện tử uy tín và tuyên truyền, phổ biến về các website thương mại điện tử uy tín này tới cộng đồng.
Tổ chức tuyên truyền rộng rãi qua các phương tiện thông tin đại chúng để người dân hiểu rõ hơn về lợi ích của thương mại điện tử, đồng thời cảnh báo các hành vi lừa đảo đã xảy ra và có thể xuất hiện đối với việc kinh doanh trên mạng, đặc biệt khi thương mại điện tử mới ở giai đoạn phát triển ban đầu tại Việt Nam.
Với đặc điểm của internet là có thể giao dịch ở mọi nơi, mọi lúc, với tốc độ cực nhanh cho nên cần tăng cường hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thương mại điện tử nhằm xây dựng các cơ chế quản lý trong nước phù hợp các quy định của các tổ chức quốc tế, đặc biệt là các cam kết của Việt Nam khi đã là thành viên chính thức của WTO.
Xây dựng cơ chế hợp tác song phương và đa phương trong thương mại điện tử để trao đổi thông tin và hỗ trợ điều tra trong các trường hợp quyền lợi của người tiêu dùng bị xâm hại có liên quan đến yếu tố nước ngoài.
Với việc triển khai thực hiện đồng bộ những giải pháp trên, chúng ta có thể tin tưởng rằng những vụ lừa đảo tương tự vụ Colony Invest sẽ không có điều kiện xảy ra hoặc bị chặn đứng ngay từ giai đoạn ban đầu.
DƯƠNG HOÀNG MINH
(Vụ Thương mại điện tử, Bộ Công thương)
