Biết tôi muốn tìm hiểu phong tục của người Mông ở Lai Châu, anh bạn đồng nghiệp báo Lai Châu thông tin ngay: Người Mông ở Lai Châu có năm ngành: Mông đỏ, Mông trắng, Mông xanh, Mông hoa và Mông đen...
Người Mông ở Lai Châu có rất nhiều nét độc đáo trong đời sống tinh thần, nhưng với tôi ấn tượng nhất vẫn là việc cưới. Đối với người Mông ở Lai Châu, thời gian để trai gái tìm hiểu nhau đi đến hôn nhân khá dài, thường là ba đến bốn năm, ít nhất cũng phải hai năm.
Bắt đầu vào dịp Tết, các chàng trai đến rừng chơi xuân thổi khèn hoặc kèn lá ví von, giãi bày thân phận mình. Chàng trai cứ thổi khèn như thế cho đến khi có cô gái nào ưng chàng thì thổi kèn lá hoặc đàn môi đáp lại. Qua hai mùa xuân trao gửi tiếng khèn họ hẹn ước lấy nhau.
Được lời ước hẹn, người con trai về nhà thưa với gia đình chuyện hôn nhân đại sự, gia đình chàng trai sẽ tìm hiểu thông tin về nhà gái, sau đó luộc một con gà để xem điềm tốt xấu và báo lại cho chàng trai. Nếu là điềm tốt mọi việc sẽ xuôi chèo mát mái, nhưng nếu là điềm xấu mà chàng trai vẫn cương quyết lấy cô gái thì gia đình cũng không ngăn cản.
Để đưa được cô gái về nhà, chàng trai phải làm một phòng riêng, chọn ngày tháng và thông báo ngày tháng đó cho cha mẹ. Đến ngày đã chọn chàng trai đi đón cô gái nhưng phải chờ đến tối mới đưa cô gái về. Đến cửa nhà chàng trai gọi bố mẹ dậy, bố chàng trai bắt hai con gà một trống, một mái đi theo cô gái và chàng trai vào nhà. Nghi lễ này để công nhận cô gái đã là người trong gia đình.
Hôm sau nhà trai cho người báo cho gia đình cô gái biết để xin thưa chuyện rồi chọn ngày cử một đoàn sang nhà gái để thống nhất lễ thách cưới, ngày đưa lễ vật. Đoàn nhà trai gồm ông mối, chú, bác của tràng trai mang theo rượu gà, gạo, nhà gái cũng cử ông mối ra tiếp.
Ngày đưa lễ vật đoàn nhà trai do ông mối dẫn đầu sang nhà gái, đi đến đầu bản nhà gái thì dừng lại mang thức ăn đã chuẩn bị sẵn ra ăn, trước khi ăn phải có lời với ma bản, ăn xong mới vào nhà gái.
Tại nhà gái cơm đã dọn trước cửa, nhà trai vào mâm và ông mối nhà trai cất lời hát xin thưa chuyện, ông mối nhà gái cất lời chấp thuận mời đoàn nhà trai ăn uống xong rồi vào nhà. Vào nhà, ông mối nhà trai treo ô và khăn lên vách cạnh bàn thờ. Trước bàn thờ nhà gái chuẩn bị một chiếc phản, ông mối nhà trai đặt lễ lên đó rồi giao cho nhà gái. Nhận lễ xong chàng trai và phù rể lạy tổ tiên ba lạy, lạy bố mẹ và anh em chú bác bên vợ mỗi người ba lạy, sau đó lạy ma nhà, ma bếp. Nhà trai ở lại nhà gái một đêm, hôm sau về, hôm sau cha mẹ cô gái sẽ đưa tư trang và quà mừng cho con gái. Đoàn đón dâu không có nhà gái chỉ có một cô gái nết na xinh đẹp theo cô dâu về nhà chồng.
Đoàn đón dâu về đến đầu bản nhà trai cũng mang rượu thịt ra báo cáo ma bản đã đưa cô gái về làm dâu bản mình. Khi về đến nhà trai, ông mối mang chăn và ô treo cạnh bàn thờ báo cáo với tổ tiên đã đưa cô gái về nhà, cô dâu được đưa vào buồng và nhà trai tổ chức lễ cưới. Lúc này đoàn nhà gái đi thăm nhà chồng cô gái cũng vừa đến nơi, hai họ cùng ăn cưới và chúc mừng cho đôi vợ chồng trẻ.
