Hạ Hòa - vùng đất Tây Bắc của tỉnh Phú Thọ, nơi có những di tích văn hóa tâm linh như Đền mẫu Âu Cơ và danh thắng thiên nhiên như Ao Giời Suối Tiên, hồ Ao Châu 99 ngách nước. Du khách phương xa về Hạ Hòa đều không thể cầm lòng khi dừng chân ngắm nhìn sóng nước Ao Châu. Bao năm qua, Ao Châu vẫn giữ được vẻ đẹp hoang sơ vốn có. Quả không sai khi có người ví Ao Châu là “nàng công chúa ngủ trong rừng”.
Ao Châu là hồ nước ngọt tự nhiên có 280 ha diện tích mặt nước, khoảng 20 đảo và bán đảo, 400 ha đất có rừng. Địa hình rất phong phú, nhìn trên bản đồ, Ao Châu có 99 ngách nước trong xanh len lỏi giữa trập trùng những quả đồi thấp, đồi cao tạo nên nét vẽ hoang sơ kì lạ. Cũng vì vậy mà vẻ đẹp “ Sơn thủy hữu tình” do thiên nhiên ban tặng cho Ao Châu có sức hút với du khách đến vậy. Cảnh quan thiên nhiên nơi đây như huyền ảo, thơ mộng hơn với những kiến trúc cổ, những ngôi nhà 8 mái núp mình bên những cánh rừng rong ruổi qua 99 ngách nước, du khách có thể thỏa sức vẫy vùng mênh mông đất trời, cùng nhau thưởng thức vị ngọt lịm của những trái vải để tận hưởng bầu không khí trong lành của thiên nhiên. Làn nước trong vắt soi bóng những tán cọ xòe. Ao Châu có hàng trăm quả đồi nhỏ xen lẫn các ngách nước tạo nên những hòn đảo có khuôn viên riêng biệt, mỗi quả đồi đều gắn với một truyền thuyết tạo nên sự huyền bí cho nơi đây.
Qua bến Ao Châu thấy mở ra một vùng hồ xanh ngăn ngắt. Nhiều đồi vải, chè đã khép tán. Đầm tỏa ra những nhánh, những ngách bao quanh lấy núi đồi, có nhánh chạy sâu hun hút về chân núi xa. Ao Châu, một cảnh quan kỳ thú được dệt bởi bao huyền thoại và truyền thuyết lịch sử. Bên cạnh khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, Ao Châu còn ngậm trong mình cả trăm đảo đồi lớn nhỏ tạo nên nguồn tài nguyên rừng, thủy sản đáng kể. Vài năm trước, môi trường và tài nguyên thiên nhiên đầm Ao Châu bị đe dọa bởi rừng bị chặt phá, thảm thực vật ven hồ không còn, gây nên hiện tượng lắng đọng phù sa làm thay đổi độ sâu của đầm. Người dân vùng đệm thuộc xã Y Sơn, Ấm Hạ và thị trấn Hạ Hòa thường xuyên đến hồ khai thác thủy sản dẫn đến tài nguyên bị suy giảm, ba ba nước ngọt hầu như biến mất. Bên cạnh đó, thuốc trừ sâu, phân hóa học từ những đồi chè, cây ăn quả và nhất là từ những vùng nông nghiệp ở đầu nguồn chảy tràn vào làm giảm chất lượng nước và hệ động thực vật thủy sinh bị đe dọa. Rác thải sinh hoạt của nhân dân sống quanh khu vực hồ và chất thải của Nhà máy giấy Lửa Việt đã ảnh hưởng đến chất lượng nước hồ.
Xác định được tầm quan trọng ảnh hưởng của đầm Ao Châu đối với đời sống kinh tế, xã hội và môi trường sinh thái - tiềm năng du lịch, những năm qua, vấn đề bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường đầm Ao Châu đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của các cấp lãnh đạo huyện Hạ Hòa. “Dự án bảo vệ đa dạng sinh học đầm Ao Châu, dựa vào cộng đồng” VIE/01/003 đã triển khai bước đầu đem lại hiệu quả. Xây dựng mô hình cộng đồng tham gia khôi phục và bảo tồn đa dạng sinh học và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên. Sau hơn 5 năm thực hiện các biện pháp gìn giữ môi trường nước và các đảo, bán đảo xung quanh thuộc dự án VIE/01/003 môi trường đã có những cải thiện đáng kể, tiến tới thúc đẩy sự phát triển bền vững tài nguyên đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên. Nếu như mấy năm trở về trước, chúng ta không khỏi ái ngại khi đứng trước những vạt đồi trọc thì đến hôm nay màu xanh của cây rừng xen lẫn màu của trái cây tốt tươi đã trở lại.
Nắm bắt được tiềm năng và cơ hội phát triển du lịch, huyện Hạ Hòa chủ động đầu tư cơ sở hạ tầng, tạo cơ chế cởi mở thu hút các doanh nghiệp đầu tư phát triển dịch vụ du lịch trên địa bàn. Hướng đi của du lịch Hạ Hòa đang dần hé mở. Các điều kiện phát triển du lịch còn ít, chưa thực sự tương xứng với tiềm năng của Ao Châu, nhưng hiện nay, nhiều tuyến đường vào sâu trong lòng hồ đang mở, bến chính được mở ở khu 6 xã Ấm Hạ, ô tô có thể đi vào tận đồi vải, thuận tiện hơn cho du khách thăm quan đồng thời cũng tạo cảm hứng mới cho du khách. Tháng 9-2007 vừa qua, cầu Hạ Hòa nối liền quốc lộ 32C và QL 70 đã được khởi công xây dựng, trong nay mai sẽ nối liền cụm du lịch Đền Mẫu Âu Cơ, Ao Giời Suối Tiên, hồ Ngòi Vần. Đường giao thông thuận lợi cùng với môi trường sinh thái trong lành, cảnh quan thơ mộng sẽ thu hút du khách gần xa.
Đầm Ao Châu với những tiềm năng du lịch cùng với Đền Mẫu Âu Cơ, Ao Giời, Suối Tiên sẽ trở thành điểm sáng của du lịch Phú Thọ trong nay mai.
