Độc đáo nhà dài Ê Đê

Trong chuyến công tác lên Đắk Lắk, anh bạn đồng nghiệp ở Buôn Ma Thuột đã giới thiệu với chúng tôi về nhà dài của đồng bào dân tộc Ê Đê và dẫn chúng tôi đi thăm một số nhà dài ở Bản Đôn, huyện Buôn Đôn. Anh nói ở đây vẫn giữ được nét văn hóa độc đáo của nhà dài.

Đến Bản, chúng tôi được chứng kiến cuộc sống của người Ê Đê ở nhà dài. Anh Y Ngôn, một cư dân của Bản cho biết: Gia đình càng đông người thì nhà càng dài, có những nhà dài đến 100 mét, song bình quân dài từ 15 đến 30 mét. Nhà sàn dài làm bằng gỗ, tre, nứa, mái lợp tranh. Nhà nào giầu có thì nhà làm toàn bằng gỗ, mái cũng lợp gỗ. Nhà dài Ê Đê độc đáo ở chỗ vách dựng nghiêng, mép trên nghiêng ra phía ngoài và mái nhà hình thang cân, cạnh đáy là đường nóc. Đây là nét văn hóa rất riêng và không thể thiếu được của người Ê Đê nói riêng, người Tây Nguyên nói chung.

Quan sát thêm chúng tôi thấy cửa ra vào ở đầu hồi, cửa chính của nhà dài thường ở phía Bắc. Ngày nay do kinh tế thị trường phát triển nên cửa chính cỉa các căn nhà thường quay ra đường để tiện cho việc mở quầy bán hàng. Được phép của chủ nha, chúng tôi lên sàn để quan sát thì thấy trong nhà chia làm 2 phần: Phần gần cửa chính dành một khoảng nhỏ để tiếp khách, phần còn lại có bếp nấu ăn chung. Các ngăn để ngủ thường bưng bằng tre, gỗ. Gian đầu là vợ chồng chủ nhà, các gian sau là nơi ở của các đôi vợ chồng trong nhà và con cái. Đầu nhà có một sân sàn. Sàn ở cửa chính còn là sàn khách, nhà càng giầu, có điều kiện thì sàn khách càng rộng, trang trí đẹp, thoáng mát, khang trang. Tập quán của người Ê Đê là khi đi ngủ thường quay đầu về hướng đông, chân quay về hướng tây nên nhà dài thường dựng theo hướng Bắc - Nam.

Cũng giống như dân tộc Mông ở các tỉnh phía Bắc, chủ nhà của người Ê Đê là phụ nữ, họ thường lo mọi việc lớn ở trong nhà. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết người Ê Đê ở đây sống theo chế độ mẫu hệ, con cái thường mang họ mẹ.

Trang phục của người Ê Đê thường là quần áo mầu chàm, có điểm hoa văn sặc sỡ, đàn bà mặc áo, quần, váy. Đàn ông đóng khô, mặc áo.

…Sực nhớ tới câu thơ mà trước kia chúng tôi được đọc "Con đã cà rồi hàm răng ngà ngọc". Anh Y Ngôn chậm rãi nói: Trước kia bà con có phong tục cà răng, cụ thể là cà cụt 6 chiếc răng trước cửa ở hàm trên, ngày nay thì không làm nữa.

Theo điều tra thống kê về các dân tộc ở Việt Nam thì hiện nay dân tộc Ê Đê có trên 300.000 người, sống ở các tỉnh Đắk Lắk, Khánh Hòa, Phú Yên. Người Ê Đê làm ruộng, có một số ít làm lúa nương, dùng trâu cày kéo làm đất thay cho cuốc. Ngoài trồng trọt người Ê Đê còn săn bắn, hái lượm, đánh cá. Ngày nay người Ê Đê trồng cà phê là chính và dệt thổ cẩm là nghề truyền thống.