Thờ vía lúa, nét đẹp trong tín ngưỡng dân gian của người Dao

Trong tín ngưỡng dân gian, mỗi dân tộc đều có một phong tục tập quán riêng. Đối với người Dao, tục thờ vía lúa là một nét đẹp vẫn được giữ gìn, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hoá dân gian Việt Nam.

Trong quan niệm của người Dao cũng như nhiều dân tộc khác ở Việt Nam thì vạn vật từ con người, cỏ cây, muông thú, đến đồ vật đều có hồn vía. Phong tục thờ cúng cây lúa là nghi thức bộc lộ mối quan hệ khăng khít giữa con người với môi trường xung quanh; là nghi thức trình diễn một động tác khởi động điển hình gắn với tấm lòng cầu mong cao cả, trong sáng của toàn thể cộng đồng.

Trước đây, người Dao cũng như nhiều dân tộc khác chỉ làm một vụ lúa mùa, lúa nương. Sau khi thu hoạch, người ta chọn những bông to nhất, chắc hạt nhất để cất đi làm giống. Lúa giống được vò tách hạt phơi khô cất vào bồ hoặc để cả bông bó lại (cum lúa) treo lên gác nhà tránh ẩm mốc. Tuy vậy, có những ngành Dao như ngành Dao đỏ ở xã Nậm Lành (huyện Văn Chấn) thì mỗi nhà lại chọn vài bông thóc giống buộc vào ngọn của cây măng sặt để nguyên cả cành lá cho vía lúa trú ngụ.

Cành cây buộc những bông lúa này bà con gọi là "hảu pắt" được buộc dựng ở vị trí bên trong vách nhà, phía bên trái từ trong nhìn ra. Đến vụ gieo cấy, bà con vò những hạt thóc trên cây "hảu pắt", đặt lên mâm cúng vía lúa. Những ngành Dao khác thì lấy cum lúa xuống vò, hoặc lấy ít thóc giống trong bồ đem đặt lên mâm cúng. Quan niệm của đồng bào cho rằng, sau khi gặt mang về nhà, lúa giống sẽ được nghỉ ngơi trong một thời gian dài. Vì vậy, vía lúa sẽ bỏ đi chơi lang thang khắp đó đây nên khi gieo cấy nếu không gọi vía lúa trở về thì lúa giống sẽ bị yếu, gieo hạt xuống lúa sẽ không mọc hoặc có mọc thì cũng không hy vọng mùa màng tươi tốt.

Lễ cúng vía lúa đơn giản gồm xôi nếp, gà luộc, vàng mã và mời thầy cúng đến làm lễ. Thầy cúng sẽ gọi vía lúa về nhập vào những hạt thóc trên mâm cúng, cầu trời cho mưa thuận gió hoà, cầu tổ tiên phù hộ và bày tỏ ước muốn của gia chủ về một mùa tới sẽ được bội thu.

Cúng xong, thầy cúng chuyển những hạt thóc giống trên mâm cúng để gia chủ trộn lẫn vào những bồ thóc giống để ở phía dưới và trộn đều lên chờ ngày mang đi gieo mạ hoặc trồng trên nương.