Tết của đồng bào Hà Nhì

Tháng 12, cái rét đã về trên miền Tây Bắc Tổ quốc. Chúng tôi vượt quãng đường hơn 250 km trên con đường sương giăng mây phủ, hai bên rợp sắc vàng của hoa dã quỳ đến xã Sín Thầu (huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên) để được cùng đón Tết cổ truyền của dân tộc Hà Nhì nơi ngã ba biên giới.

Người Hà Nhì ăn Tết chọn ngày Thìn (con rồng) trong tháng 12 Dương lịch hằng năm. Năm nay, ngày Thìn rơi vào ngày 11/12 dương lịch. Trước đây, người Hà Nhì ăn Tết cổ truyền trong 5 ngày, còn hiện nay chỉ diễn ra trong 3 ngày.

Ngày đầu tiên, khi sương sớm còn đu mình trên những sợi tơ giăng giăng bên bờ suối Mo Phí, không khí Tết tràn ngập khắp các bản làng, nhịp sống trở nên nhộn nhịp hơn, đi đâu cũng thấy những nụ cười rạng rỡ.

Trong ngày Tết của người Hà Nhì, thịt lợn dâng cúng tổ tiên là lễ vật bắt buộc mà mỗi gia đình đều phải chuẩn bị. Do đó, dù giàu hay nghèo, vào ngày Tết, tất cả mọi gia đình đều mổ lợn để đón năm mới. Đó là những con lợn đực, được các gia đình tự nuôi và thiến từ đầu năm để vỗ béo.

Khi mổ lợn ăn Tết, gan là bộ phận đặc biệt mà người Hà Nhì rất quan tâm, bởi nếu gan lợn lành lặn, màu sắc tươi tốt, mật lợn căng đầy thì năm đó chăn nuôi mới phát triển, anh em con cháu sẽ vui vẻ thuận hòa. Lợn mổ thịt xong, sẽ cắt mỗi thứ một ít, đem luộc chín sắp lên mâm cùng với bát cơm, củ gừng, ba chén để chủ nhà cúng khấn mời tổ tiên.

Sau đó, cả gia đình sẽ vào quỳ trước bàn thờ cùng khấu đầu lạy tạ. Sau lễ cúng, các gia đình sắp mâm cỗ mời mọi người cùng nâng ly chúc mừng một năm mới với nhiều điều tốt đẹp. Trong mâm rượu luôn vang lên những lời chúc mừng “chú mừ chú xá, à kha pi pô” - chúc mừng năm mới, chúc mừng sức khỏe.

Người Hà Nhì sống cởi mở dễ gần và rất coi trọng tình cảm, vì vậy vào những ngày Tết, khách mời của gia đình ngoài những người thân và anh em trong họ, trong bản thì có rất nhiều người ở vùng khác cũng được các gia đình mời đến ăn Tết, trong đó có cả người Kinh, người Mông, người Thái.

Mọi người ăn uống, chúc nhau cho đến khi màn đêm buông xuống, tất cả bà con tập trung ra ủy ban xã tham gia chương trình văn nghệ chào đón năm mới. Những bài hát, điệu nhảy, điệu múa mang đậm bản sắc dân tộc được thể hiện bởi các cụ già đến nam thanh nữ tú và các cháu thiếu nhi. Xen lẫn các tiết mục của bà con dân tộc là những tiết mục của các chiến sĩ biên phòng, thầy cô giáo cắm bản...

Đến khoảng 22 giờ, trong tiếng trống, tiếng nhạc, tiếng hát vang vọng khắp núi rừng, trai gái cùng nắm tay nhau xòe bên đống lửa sáng ngời cả một vùng trời biên giới.

Đến khoảng 5 giờ sáng, tiếng giã bánh dày đã thậm thịch đánh thức bình minh lên. Khi mẻ bánh đầu tiên được giã xong, chủ nhà nặn một chiếc bánh tròn đem cúng mời tổ tiên trước khi mọi người ăn bánh. Trong ngày này, ngoài việc giã bánh dày, các gia đình tổ chức vui chơi thăm hỏi chúc Tết nhau.

Đàn ông nâng chén chúc nhau sức khỏe, hạnh phúc, các bà các chị say sưa với những câu hát dân ca, điệu múa nón truyền thống. Còn các em nhỏ mải mê với các trò chơi dân gian truyền thống của dân tộc. Tất cả tạo nên bức tranh Tết nhộn nhịp vui tươi đầy màu sắc.

Ngày Tết thứ ba cũng là ngày cuối cùng, các gia đình vẫn còn nhộn nhịp khách ra vào chúc Tết, không khí vui tươi của ngày Tết vẫn không hề giảm, những canh hát trao duyên còn dở dang, những điệu múa còn chưa đến hồi kết. Chỉ đến khi đêm đã về khuya, các hoạt động mới thưa dần, mọi người về nhà nghỉ ngơi sau những ngày đón Tết. Họ không quên hẹn hò nhau đến Tết sau lại cùng vui hát múa.

Chia tay bà con Hà Nhì sau những ngày Tết đáng nhớ, chúng tôi thấy lòng mình như được sưởi ấm giữa cái rét của mùa đông nơi cực Tây của Tổ quốc.