Núi Cô Tô - Đồi Tức Dụp, huyền thoại và lịch sử

Núi Cô Tô hay còn được gọi là Phượng Hoàng Sơn, bởi nhìn từ xa ngọn núi như con chim phượng hoàng khổng lồ đang sải cánh giữa đồng bằng mênh mông, là một ngọn núi đẹp nằm trong cụm Thất Sơn (Bảy Núi) thuộc địa bàn xã Núi Tô, huyện Tri Tôn (An Giang). Ngọn núi này là khu căn cứ địa vững chãi của quân và dân tỉnh An Giang trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Núi có cấu tạo giống như một mâm trứng đá. Những khối đá to, nhỏ xếp chồng lên nhau, được gọi là “lò ảng” tạo nên một thắng cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp.  

Núi Cô Tô cao 614m, dưới những tảng đá cao và nặng nề ấy là những kẽ đá lớn, nhỏ hình thành nhiều hang động, ngõ ngách. Có nhiều truyền thuyết gắn với tên của ngọn núi này, tiêu biểu như là truyền thuyết kể rằng từ thuở xa xưa, khi trời đất còn tối tăm, dãy Thất Sơn còn đầy vẻ hoang sơ... các tiên ông từ núi Cấm, núi Giày đã cùng nhau khiêng từng phiến đá xếp chồng lên nhau, xếp mãi cho đến lúc bình minh thì thành hình trái núi này. Một số người lại nói rằng, do núi có hình dáng giống như cái tô lật úp, nên người ta gọi là núi Tô.

Gắn liền với núi Cô Tô là đồi Tức Dụp, đây là ngọn đồi nhỏ nằm cạnh chân núi Cô Tô.Chuyện kể rằng, ngày xưa, thuở sơ khai của trời đất, các tiên nữ thường dừng chân trên đỉnh Cô Tô, dạo chơi, tắm giặt và đùa nghịch. Một hôm, các nàng chơi trò đứng trên đỉnh Cô Tô ném đá xuống chân núi.Đá rơi chồng chất lên nhau thành ngọn đồi con.Dòng suối tắm đổ xuống chảy luồn lách qua ngọn đồi đá tiên ấy. Từ đó, bên chân núi Cô Tô của vùng Thất Sơn hùng vĩ có suối và đồi tạo nét phong phú, thơ mộng. Một ngày nọ, những người đi khai hoang mở đất đến đây, gặp mùa nắng hạn, đêm nằm họ không ngủ được, khát cháy ruột gan. Bỗng giữa đêm khuya, người ta nghe tiếng nước róc rách, phát hiện ra giữa quả đồi khô hạn có dòng suối mát chảy qua. Từ đó ngọn đồi này có tên gọi Tức Dụp (nước đêm) và ngọn đồi trở thành nơi linh thiêng. Trong thời chiến tranh ác liệt nơi đây được coi là một trong những “tử địa” khủng khiếp nhất của giặc ngoại xâm. Ngọn đồi tuy nhỏ nhưng được thiên nhiên cấu trúc rất độc đáo, bao gồm hệ thống nhiều hang sâu, động lớn, ngõ ngách chằng chịt như mạng nhện bởi các tảng đá chồng chất lên nhau. Vì thế, qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đồi Tức Dụp  trở thành căn cứ quân sự, có thể che giấu và làm nơi trú ẩn của hàng trăm chiến sĩ.

Năm 1968, trong suốt 128 ngày đêm, quân địch với một lực lượng hùng hậu gồm bộ binh, máy bay, pháo binh, nhưng chúng vẫn không thể đánh thắng được ý chí chiến đấu kiên cường của quân và dân ta. Tính ra, riêng sự mất mát về phương tiện chiến đấu, bom đạn, giặc Mỹ đã chi vào ngọn đồi này hơn 2 triệu USD, cũng từ đó cái tên “Đồi 2 triệu đô la” đã được ghi vào lịch sử.

Đồi Tức Dụp đã được Bộ VHTTDL xếp hạng là di tích lịch sử kháng chiến, một chiến tích oai hùng vẫn vẹn nguyên những dấu tích sống động, xứng đáng nhận 8 chữ vàng do Chính phủ trao tặng “kiên cường bám trụ, giữ vững núi Tô”.

Núi Cô Tô và Đồi Tức Dụp ngày nay được giữ gìn, tôn tạo và mở rộng để trở thành địa điểm du lịch thu hút du khách, tìm hiểu những bí mật bên trong thư giãn cùng cảnh quan đẹp, không khí trong lành, vui chơi giải trí, leo núi dã ngoại, xem thú hoang dã, ăn uống đặc sản miền quê, nghe đờn ca tài tử... Ngoài những điều đó, khi đến đây du khách còn được tham quan: Hang C6 (có hội trường C6 với sức chứa hơn 150 người), hang Quân y, hang Thanh Niên, hang của Ban Chỉ huy quân sự, hang của Ban Tuyên huấn và hang Tiên Nữ… Mỗi hang đều mang một vẻ đẹp độc đáo với những khối đá đan xen muôn hình vạn trạng.