Độc đáo tết Ngô của dân tộc Cống Khao

Tết Ngô là ngày Tết lớn nhất trong năm của dân tộc Cống Khao ở huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu. Đây là dịp để đồng bào tụ họp sau một năm lao động vất vả và là dịp để họ cảm tạ các vị thần linh, tổ tiên đã phù hộ, bảo vệ  trong suốt năm qua, cầu mong cho năm mới mưa thuận gió hoà, gia đình, làng trên xóm dưới ấm no hạnh phúc.

Tết Ngô được tổ chức sau khi bà con Cống Khao thu hoạch xong mùa màng. Theo cách tính của người Cống, thì Tết vào khoảng cuối tháng 5, đầu tháng 6 âm lịch hàng năm, khi vụ ngô đã bắt đầu vào kỳ thu hoạch.

Để đón Tết Ngô, dân tộc Cống Khao thường phải chuẩn bị trước đó nửa năm như nuôi con lợn, gà và trồng ngô ra bắp để cúng tết. Lúc này, già trẻ lớn bé trong từng gia đình họp lại phân công nhiệm vụ chuẩn bị cho cái tết gia đình diễn ra tươm tất và theo đúng phong tục.

Trước ngày Tết chính diễn ra, không khí nhộn nhịp chuẩn bị của các gia đình người Cống từ 3 đến 4 ngày. Nhà nhà trong bản đều chuẩn bị ngày tết của gia đình mình sao cho thật chu đáo. Mỗi lễ vật được dâng lên bàn thờ tổ tiên trong ngày tết quan trọng này là do các thành viên trong gia đình tự tay chuẩn bị, nhằm mục đích trình báo với tổ tiên những việc đã làm được trong năm và cảm tạ tổ tiên đã phù hộ cho con cháu  khoẻ mạnh, chăn nuôi sản xuất gặp nhiều thuận lợi, mùa màng tươi tốt, thóc ngô đầy bồ.

Tuỳ vào điều kiện của từng gia đình, mâm lễ cúng tổ tiên trong Tết Ngô của đồng bào có thể nhiều hay ít món. Nhưng lễ vật không thể thiếu trên ban thờ của người Cống Khao đó là những món được chế biến từ ngô như bánh ngô, cơm ngô, ngô luộc và những sản vật của núi rừng để dâng lên thần linh trên trời và tổ tiên cầu mong đấng thần linh, tổ tiên phù hộ con cháu có mùa màng bội thu, có nhiều sức khỏe.

Bánh ngô được làm từ ngô nếp non được tẽ hạt đem say mịn, trộn đều với mật ong. Sau đó dùng lá dong gói lại, đem đồ chín rồi chọn 4 chiếc tròn đẹp nhất thể hiện 4 mùa trong năm đem bày lên ban thờ gia tiên. Cơm ngô là ngô non nạo nhỏ trộn với gạo nếp và cũng được gói trong lá dong thành những gói to đem đồ lên trong chõ xôi, cơm chín có mùi thơm rất quyến rũ của ngô nếp non với hương thơm của gạo nếp. Đây là những món ăn truyền thống được làm bằng ngô non sau khi thu hoạch nên nó mang ý nghĩa biết ơn sâu sắc đến thần linh, tổ tiên.

Ngoài ra, trong mâm lễ của người Cống Khao còn phải có thịt lợn, gồm thủ, đuôi và chân thể hiện đầu xuôi đuôi lọt; gan, ruột non của lợn thể hiện lòng thành của con cháu với tổ tiên; ngoài ra còn có thịt gà, cơm ngô, nấm rừng, rượu ngô, ngọn rau bí. Đặc biệt không thể thiếu 12 cua đá tượng trưng cho 12 tháng trong năm.

Đồng bào Cống Khao quan niệm, cua là con vật bảo vệ mùa màng. Khi hạt ngô được trồng xuống đất, mọc mầm, chuột và chim muông đến phá hoại, cua sẽ dùng càng đuổi những con vật phá hoại đi. Sau khi bắt cua dưới suối lên bà con làm sạch, tách đôi, moi hết thịt cua và nhồi bột ngô vào mình cua rồi lắp lại thành hình con cua đem đồ chín sau đó bày lên bàn thờ cùng các lễ vật khác. Đồng bào Cống Khao quan niệm mọi lễ vật khi dâng lên bàn thờ tổ tiên phải được làm chín, kiêng bày đồ tươi sống.

Tết Ngô của người Cống Khao ở huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu những năm gần đây được được nhiều du khách biết đến và tham gia. Trong các lễ hội được tổ chức ở huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu, Tết Ngô được phục dựng lại, khiến cho nhiều du khách rất thích thú, cùng trải nghiệm và hoà vào các điệu múa dân tộc rộn ràng, say hương rượu ngô và thưởng thức những món ngon dân dã của đồng bào.