Di tích Nhà tù Sơn La: Biểu tượng của ý chí cách mạng

Tọa lạc trên đỉnh đồi Khau Cả, thuộc tổ 9, phường Tô Hiệu (T.P Sơn La), Di tích Nhà tù Sơn La bao năm qua là nơi giáo dục truyền thống cho hàng triệu người con đất Việt. Di tích mãi là chứng tích hào hùng, biểu tượng của ý chí cách mạng...

Chúng tôi đến tham quan Di tích Nhà tù Sơn La vào một chiều tháng 3 lộng gió. Hòa vào dòng người đến tìm hiểu về lịch sử truyền thống của cha anh, chúng tôi được nghe câu chuyện về cây đào Tô Hiệu, về tinh thần đấu tranh bất khuất của những người chiến sĩ cộng sản kiên trung tại nơi được mệnh danh là “địa ngục trần gian” này, của hướng dẫn viên du lịch Lò Thị Thắm.

Nhà tù Sơn La được xây dựng năm 1908 với diện tích ban đầu là 500m2. Sau 3 lần xây dựng thêm (những năm 1930-1940), diện tích Nhà tù tăng lên 2.170m2. Nhà tù được xây dựng rất kiên cố, bằng đá và gạch, dày từ 40-60cm. Giường nằm của tù nhân xây bằng đá, mặt láng xi măng, có gắn hệ thống cùm chân. Mái Nhà tù được lợp bằng ngói hoặc tôn và trong mỗi phòng giam đều có hố xí nổi được xây cao hơn sàn nằm, không có nắp đậy, nước dội…

Nhắc đến chi tiết này, giọng chị Lò Thị Thắm nghẹn lại: Thời tiết Sơn La vào mùa Hè nóng như thiêu như đốt bởi gió Lào, còn mùa Đông rét thấu xương thịt. Thực dân Pháp lợi dụng khí hậu khắc nghiệt này, kết hợp với chế độ ăn uống kham khổ, lao tù hà khắc, môi trường phòng giam ô nhiễm… để bào mòn cả thể xác lẫn tinh thần, dần giết chết những người tù cộng sản.

Trong giai đoạn 1930-1945, Nhà tù Sơn La là nơi giam cầm trên 1.000 chiến sĩ cách mạng và những người yêu nước. Dù bị còng tay, xích sắt, lao tù khổ sai, nhưng những người tù cách mạng luôn cứng rắn, một lòng hướng về Đảng.

Các đảng viên cộng sản tại đây đã thành lập Chi bộ Đảng, ban đầu đồng chí Nguyễn Lương Bằng làm Bí thư lâm thời; sau đó đồng chí Tô Hiệu làm Bí thư Chi bộ.

Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ, những người tù chính trị thường xuyên tổ chức các cuộc đấu tranh yêu cầu bảo đảm quyền lợi cho tù nhân. Đồng thời, Chi bộ đã đào tạo, bồi dưỡng, ươm mầm những “hạt giống đỏ” cho phong trào cách mạng Việt Nam, tiêu biểu như các đồng chí: Lê Duẩn, Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Văn Tiến Dũng, Lê Đức Thọ, Nguyễn Văn Trân, Lê Thanh Nghị, Trần Quốc Hoàn...

Trong những ngày gian khó đó, đồng chí Tô Hiệu đã ươm mầm sống cho một cây đào ngay tại ngách tường nhà ngục Sơn La. Đến hôm nay, sau 2 trận bom của thực dân Pháp (năm 1952) và đế quốc Mỹ (năm 1965), Nhà tù Sơn La gần như bị phá hủy hoàn toàn, cây đào vẫn hiên ngang vươn mình tỏa bóng.

Ông Hoàng Phú Chính, phường Vạn Mỹ, quận Ngô Quyền, T.P Hải Phòng, du khách đến tham quan Di tích, cho biết: Từ nhỏ, tôi đã được học bài thơ về cây đào Tô Hiệu, nay tận mắt chứng kiến, tôi rất xúc động. Cây đào như một chứng nhân lịch sử về tinh thần Tô Hiệu, biểu tượng của ý chí cách mạng kiên cường, bất khuất, khơi nguồn cho sức phấn đấu mạnh mẽ của những người cộng sản Việt Nam trên con đường giành lại độc lập - tự do cho dân tộc.

Năm 2014, Di tích Nhà tù Sơn La được Nhà nước xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Nhằm phát huy giá trị của Di tích, tỉnh Sơn La luôn quan tâm tu bổ, tôn tạo, sưu tầm hiện vật, cũng như thực hiện tốt công tác tiếp đón du khách tham quan và giáo dục truyền thống cách mạng.

Ông Phạm Văn Tuấn, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Sơn La, chia sẻ: Chúng tôi đã tiến hành tu bổ, tôn tạo các hạng mục của Di tích gốc Nhà tù Sơn La vào các năm 1980, 1994, 2007 và 2021; đồng thời sưu tầm được hàng trăm tư liệu về Di tích và hơn 450 hồ sơ tù nhân chính trị bị giam cầm tại đây…