“Cơm phố Giá, cá làng Đu”

Hầu hết người dân huyện Phú Lương đều biết câu nói trên khi nhắc đến những đặc sản một thời trên địa bàn huyện là gạo, ở xóm Phố Giá, xã Phấn Mễ và cá ở làng Đu, nay thuộc khu vực xóm Làng Lê, xã Động Đạt.

Tôi vốn thắc mắc tại sao một xóm thuần nông lại được đặt tên là Phố Giá, đến khi được ông Đào Mạnh Hảo, người sống lâu năm ở xóm giải thích mới vỡ lẽ rằng: Xóm vốn chỉ có tên gọi là Giá. Trong những nằm đầu của thế kỷ XX, khi thực dân Pháp đẩy mạnh làm đường giao thông phục vụ việc khai thác khoáng sản, trên địa bàn xóm có gia đình ông Phú mở quán bán cơm. Khách hàng chủ yếu cai và phu dịch của Pháp thi công tuyến đường Quốc lộ 3 và người vãng lai. Quán của ông Phú ở xóm Giá nổi tiếng ngon và rẻ và rất đông khách. Lâu dần, quán cơm trở thành tên địa danh và bị đọc lệch từ Phú Giá thành Phố Giá.

Cánh đồng làng Giá rộng, bằng phẳng, chất đất tơi xốp cũng nổi tiếng vì trồng được những loại gạo thơm ngon. Theo lời ông Hảo, thời kỳ thuộc Pháp, trong xóm có những gia đình giàu có như ông: Chánh Dèo, Bá Bài, Quyền Tần, Biểu Ngọt…sở hữu diện tích đất rộng đến 20-30 mẫu ở cánh đồng Giá. Họ thường thuê người dân nghèo cày cuốc, gieo cấy các loại lúa đặc sản như: Tám thơm, nếp vải, nếp cái hoa vàng…để bán cho chánh tổng, lý trưởng và nhất là quan quân Pháp đóng tại đồn Phấn Mễ gần đó. Câu nói “Cơm Phố Giá” nói về đặc sản gạo của địa phương này bắt nguồn từ đó.

Còn “cá làng Đu” là chỉ khu vực xóm Làng Lê, xã Động Đạt hiện nay (trung tâm của thị trấn Đu trước đây là xóm Đu, thuộc xã Động Đạt). Khu vực này vốn có nhiều ao, hồ được người dân tận dụng để chăn thả cá. Làng Đu có nhiều cá to, thịt rắn chắc và thơm ngon do nuôi lâu ngày và chăn thả hoàn toàn tự nhiên nên đây cũng là một đặc sản có tiếng.

Ngày nay, số lượng ao hồ trên địa bàn xóm Làng Lê đã giảm nhiều do người dân san lấp để lấy mặt bằng xây dựng nhà ở và các công trình dân dụng. Còn cánh đồng Phố Giá vẫn là vựa lúa và cây mầu chính của người dân địa phương (ảnh). Sản phẩm gạo được trồng ở đây vẫn giữ được đặc tính dẻo thơm, luôn được khách hàng ưa chuộng.