Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung và những bất đồng không dễ vượt qua

Trung Quốc và Mỹ đã kết thúc vòng đàm phán mới về thương mại hôm 23/8 nhằm tìm lối thoát cho căng thẳng thương mại và tăng thuế nhập khẩu mà không đạt được bất kỳ đột phá nào. Khi bất đồng còn quá lớn thì khoảng cách tìm đến tiếng nói chung ắt vẫn còn xa.

Cạnh tranh chiến lược ngày càng khốc liệt

Ngày 23/8, Mỹ và Trung Quốc đã kết thúc hai ngày đàm phán thương mại mà không đạt được bất kỳ đột phá nào, trong khi căng thẳng thương mại song phương tiếp tục leo thang sau khi hai nước áp mức thuế nhập khẩu 25% đối với lượng hàng hóa trị giá 16 tỷ USD của mỗi bên.

Cũng trong ngày 23/8, Mỹ đã bắt đầu đánh thuế bổ sung 25% đối với 279 chủng loại hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc với giá trị 16 tỷ USD, bao gồm các sản phẩm bán dẫn, nhựa, hóa chất và thiết bị đường sắt. Đáp lại, Trung Quốc cũng áp mức thuế tương tự với 333 chủng loại hàng hóa với cùng giá trị của Mỹ, bao gồm than đá, đồng phế liệu, nhiên liệu, các sản phẩm thép, xe buýt và thiết bị y tế. Trong một tuyên bố đăng trên website, Bộ Thương mại Trung Quốc cho rằng rõ ràng hành động nói trên của Washington vi phạm các nguyên tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Bắc Kinh sẽ khiếu nại lên tổ chức này nhằm đảm bảo tự do thương mại và các cơ chế đa phương cũng như các lợi ích và quyền hợp pháp của mình.

Trong một tuyên bố, người phát ngôn Nhà Trắng Lindsay Walters cho biết, các quan chức Mỹ tham gia đàm phán sẽ báo cáo cụ thể với những người đứng đầu các bộ, ngành liên quan về cuộc đàm phán. Bên cạnh đó, bà cũng nhấn mạnh việc áp thuế mới nhất đối với lượng hàng hóa trị giá 16 tỷ USD lẫn nhau không gây ảnh hưởng đến vòng đàm phán.    

Việc Mỹ và Trung Quốc không đạt được kết quả tích cực trong vòng đàm phán này đã được dự báo trước. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn gần đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết không kỳ vọng nhiều vào các cuộc thảo luận cấp chuyên viên này, đồng thời nhận định giải quyết tranh chấp thương mại với Trung Quốc sẽ mất nhiều thời gian. Nhà lãnh đạo Mỹ cũng cáo buộc Trung Quốc đã điều chỉnh tỷ giá đồng Nhân dân tệ để bù đắp lại số tiền thuế phải trả cho Mỹ, đồng thời yêu cầu Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) có biện pháp đối phó. Với diễn biến trên, Giám đốc nghiên cứu về Trung Quốc thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) ở Washington, Scott Kennedy, đã chỉ ra rằng vòng đàm phán này chỉ mang tính thăm dò khi "kỳ vọng của cả hai bên có lẽ đều ở mức thấp". Trong khi đó, ông Derek Scissors, học giả về Trung Quốc từ Viện nghiên cứu Doanh nghiệp Mỹ, nhận định trong bối cảnh thành phần tham gia đàm phán lần này đều là các quan chức ở cấp đại diện tương đối thấp, "đến 80-90% hai bên chỉ lãng phí thời gian vô ích với cuộc đàm phán".

Trên thực tế, động thái mới của Mỹ và Trung Quốc từ ngày 23/8 áp đặt mức thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu trị giá 16 tỷ USD của mỗi bên đã  "phủ bóng đen" lên cuộc đàm phán thương mại giữa hai nước lần này. Đây là lần đầu tiên hai bên nối lại đàm phán kể từ khi nổ ra cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung hồi đầu tháng 7 vừa qua, với việc Washington áp thuế nhập khẩu với lượng hàng hóa trị giá 34 tỷ USD từ Trung Quốc. Quyết định tiếp tục kế hoạch áp thuế này được xem là cách để Washington gây sức ép tối đa đối với Bắc Kinh trên bàn đàm phán, phản ánh chính sách "cây gậy và củ cà rốt" mà Mỹ đang tiếp cận đối với Trung Quốc. Điều này cũng đã được dự cảm từ trước khi Tổng thống D.Trump từng yêu cầu Trung Quốc nhượng bộ nhiều hơn trên bàn đàm phán, trong khi Cố vấn kinh tế cấp cao của Nhà Trắng Larry Kudlow cũng cảnh báo Trung Quốc "không nên xem nhẹ quyết tâm của Tổng thống Donald Trump" trong vấn đề thương mại.

Xét tổng thể, Mỹ có lý do không cần thỏa hiệp khi nước này đang được đánh giá ở vị thế "trên cơ" trong các cuộc đàm phán thương mại với Trung Quốc. Chính quyền Tổng thống D.Trump tính toán rằng với mức thặng dư thương mại lớn, Trung Quốc cần thị trường 20.000 tỷ USD của Mỹ hơn là các công ty Mỹ cần thị trường Trung Quốc, do đó sớm muộn Bắc Kinh sẽ phải nhượng bộ.

Tuy nhiên, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc được nhìn nhận không đơn thuần chỉ là vấn đề kinh tế thương mại. Theo ông Patrick M. Cronin, Giám đốc cao cấp của Chương trình An ninh châu Á - Thái Bình Dương thuộc Trung tâm An ninh Mỹ Mới tại Washington (Mỹ), cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung tiếp tục leo thang cho thấy sự cạnh tranh chiến lược ngày càng mạnh mẽ giữa hai cường quốc kinh tế này chứ không chỉ là các cuộc đàm phán căng thẳng vì những lợi ích ngắn hạn.

Trong dự luật về chính sách quốc phòng thông qua hồi đầu tháng 8/2018, Quốc hội Mỹ tỏ ý lo ngại về tham vọng của Trung Quốc về công nghệ mới nổi và ảnh hưởng chính trị chứ không chỉ không gian mạng hay hàng hải. Sự ủng hộ của Quốc hội Mỹ đối với sự cạnh tranh chiến lược dài hạn của nước này với Trung Quốc với mục tiêu tạo ra một môi trường thương mại công bằng và có đi có lại - là rất mạnh mẽ và ngày càng tăng.

Giới truyền thông nhận định lãnh đạo Trung Quốc đã định hình lại quan điểm về đòn áp thuế nhập khẩu mà chính quyền D.Trump đang theo đuổi. Theo đó, Trung Quốc không còn xem trừng phạt thuế đơn thuần chỉ là cố gắng của Mỹ nhằm giảm thâm hụt thương mại, mà là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn của ông D.Trump nhằm kiềm chế Trung Quốc, không để Trung Quốc vươn lên làm cường quốc toàn cầu có khả năng thách thức Mỹ.

Trước thềm vòng đàm phán mới, tờ Nhân dân Nhật báo phiên bản tiếng Anh đăng bài xã luận có tiêu đề “Hiểu sâu về chiến tranh thương mại để bình tĩnh đối phó”. Bài viết nhấn mạnh Mỹ “muốn thu lợi từ quan hệ kinh tế thương mại với Trung Quốc, nhưng hơn hết là muốn kiềm chế sự phát triển của Trung Quốc”. Tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP) ngày 21/8 cũng bình luận rằng chiến lược của chính quyền D.Trump với Trung Quốc là “can dự kết hợp kiềm chế” và lô-gic ẩn sau cuộc chiến thương mại hiện nay là rất rõ ràng: Không phải là giảm thâm hụt thương mại, mà là kiềm chế Trung Quốc ở những lĩnh vực khác qua các yêu sách về mở cửa thị trường, bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ và thay đổi mô hình phát triển… Những ngôn từ như vậy cho thấy, Mỹ và Trung Quốc vẫn còn khác biệt quan điểm quá lớn trước khi bước vào vòng đàm phán mới.

Truyền thông Mỹ nhìn nhận, Trung Quốc là nước chủ động nối lại kênh đàm phán. Hãng tin Bloomberg bình luận, vòng đàm phán mới cho thấy Trung Quốc muốn đưa quan hệ với Mỹ trở lại đúng quỹ đạo, như từng có giai đoạn nồng ấm thời gian đầu ông Donald Trump lên nắm quyền. Nguồn tin ẩn danh trong giới cố vấn cấp cao tại Bắc Kinh cho biết, Chủ tịch Tập Cận Bình đã chỉ đạo các cơ quan dưới quyền nhanh chóng ổn định quan hệ hợp tác với Mỹ, vì để xung đột kéo dài, lan rộng có thể đe dọa tương lai phát triển tại Trung Quốc, làm chệch hướng mục tiêu đưa Trung Quốc là trở thành cường quốc toàn cầu.

Vấn đề nằm ở chỗ, Trung Quốc chưa hiểu ý định và trọng tâm yêu sách của Mỹ. Derek Scissors, chuyên gia nghiên cứu về Trung Quốc tại Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI) đánh giá, Trung Quốc có thể chấp nhận nhượng bộ Mỹ, nhưng không tin rằng chính quyền D.Trump có ý đàm phán thực chất. 

Triển vọng thiếu tích cực của đàm phán là điều đã được dự cảm trước, với việc Mỹ tiếp tục công kích Trung Quốc. Trả lời phỏng vấn hãng tin Reuters ngày 20/8, ông D.Trump cho biết Mỹ không kỳ vọng vào vòng đàm phán mới được nối lại. Ông chủ Nhà Trắng nhấn mạnh, cần nhiều thời gian để giải quyết bất đồng và Mỹ không vội vàng trong việc tìm kiếm thỏa thuận với Trung Quốc. Ông chỉ trích các chính quyền tiền nhiệm đã sai lầm, can dự theo hướng quá nuông chiều Trung Quốc để rồi đẩy Mỹ lâm vào tình cảnh hiện nay. Phát biểu trước đông đảo cử tri tại một sự kiện ở West Virginia một ngày sau đó, ông D.Trump tuyên bố Mỹ sẽ không để Trung Quốc có điều kiện vượt lên như trước.

Bất đồng không dễ vượt qua và cơ hội cho những thị trường nhỏ

Không có đột phá, nhưng vòng đàm phán lần này vẫn được xem là diễn biến tích cực, bước khởi đầu cho kế hoạch để Mỹ và Trung Quốc có thể chốt được thỏa thuận cuối cùng vào tháng 11. Tờ Wall Street Journal dẫn lời quan chức hai nước cho biết, tranh chấp có thể sẽ được giải quyết ổn thỏa tại các cuộc tiếp xúc giữa hai nhà lãnh đạo D.Trump và Tập Cận Bình dự kiến diễn ra bên lề các hội nghị đa phương trong tháng 11 tới, đó là Hội nghị thượng đỉnh APEC 2018 ở Papua New Guinea vào giữa tháng và Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Argentina. Nếu thực hiện thành công, nó sẽ giúp tránh một cuộc chiến tranh thương mại toàn diện có thể gây hủy hoại mối quan hệ Mỹ - Trung và đứt gãy các thị trường toàn cầu. Nhưng không dễ để hoàn tất lộ trình như vậy.

Mỹ và Trung Quốc còn nhiều bất đồng chưa thể sớm vượt qua. Tờ Financial Times phiên bản tại Mỹ ngày 21/8 dẫn nguồn tin trong chính quyền Mỹ cho biết, vòng đàm phán ngày 22 - 23/8 về cơ bản vẫn xoay quanh 140 yêu cầu mà Mỹ nêu ra, yêu cầu Trung Quốc phải tuân thủ tại vòng đàm phán cấp cao lần thứ nhất trong tháng 5/2018. Trung Quốc hiện mới chỉ chấp nhận đàm phán, thảo luận khoảng 2/3 số yêu cầu này, ví dụ như mở cửa thị trường tài chính cho các tập đoàn Mastercard, Visa. Nhưng với các điểm còn lại, ví như thị trường điện toán đám mây, Trung Quốc bảo lưu quan điểm không đàm phán, vì lo ngại đến an ninh quốc gia.

Sau đợt áp thuế và trả đũa đầu tiên giữa Mỹ và Trung Quốc hôm 6/7 vừa qua, tới nay cả hai bên đều đã nhận thấy những tác động. Trong hơn 1 tháng, tăng trưởng của Trung Quốc có dấu hiệu giảm sút. Đồng nội tệ và thị trường chứng khoán Trung Quốc đều sụt giảm đáng kể. Chỉ số chứng khoán của 50 công ty lớn nhất trên thị trường Thượng Hải và Thâm Quyến đã giảm 15% và đồng Nhân dân tệ giảm gần 7% so với đồng USD. Trong khi đó, các công ty công nghệ cao của Trung Quốc như Huawei, Xiaomi, ZTE, China Mobile cũng đang gặp nhiều khó khăn. Giới chuyên gia cũng lo ngại rằng "cuộc chiến thương mại" này sẽ tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng hơn đến kinh tế Trung Quốc.

Trong khi đó, nền kinh tế Mỹ cũng bị đánh giá là đã bắt đầu chịu tác động trước các biện pháp trả đũa của Trung Quốc, gồm cả tẩy chay hàng hóa Mỹ. Từ những tập đoàn lớn của Mỹ như hãng xe hơi Ford vốn đã "xâm nhập" vào thị trường đông dân nhất thế giới, tới những người nông dân Mỹ không thể bán hàng sang Trung Quốc. Ngân hàng Goldman Sachs dự báo Mỹ tăng hàng rào thuế quan 10% thì lợi nhuận của 500 tập đoàn lớn nhất của Mỹ giảm 15%. Các biện pháp đáp trả lẫn nhau trong căng thẳng thương mại ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc còn tác động lớn đến thị trường lao động Mỹ làm suy yếu mức tăng trưởng. Ngay cả người tiêu dùng Mỹ cũng đã phải chia sẻ gánh nặng này.

Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung chưa tìm được lối thoát đang tác động nặng nề không chỉ đối với nền kinh tế hai nước mà còn với cả các nước khác cũng như kinh tế thế giới. Đồng nội tệ nhiều nước châu Á đã mất giá so với đồng USD, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Hàn Quốc, Canada hay Mexico, những nước phụ thuộc vào quan hệ đối tác thương mại với Trung Quốc và Mỹ, đều được dự báo sẽ giảm. Các chuyên gia kinh tế cũng ước tính mỗi 100 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu bị đánh thuế có thể khiến thương mại toàn cầu sụt giảm khoảng 0,5%.

Trước những tác động trên, việc Mỹ và Trung Quốc không đạt được thỏa thuận tại vòng đàm phán thương mại này sẽ đặt ra những thách thức lớn. Do vậy, các chuyên gia phân tích cho rằng, Mỹ và Trung Quốc cần thu hẹp bất đồng để hướng tới giải pháp trong tương lai.

Khó khăn nhất vẫn là xác định điểm dừng của chính quyền D.Trump. Đang tồn tại hai trường phái giải quyết tranh chấp tại Nhà Trắng. Đó là giữa phái ôn hòa, muốn sớm đạt thỏa thuận, chủ yếu thiên về cắt giảm thâm hụt thương mại, đại diện tiêu biểu là Bộ trưởng Mnuchin và Chủ tịch Hội đồng Kinh tế Quốc gia Lawrence Kudlow; phái còn lại gồm Cố vấn cấp cao Peter Navarro, Bộ trưởng Thương mại Wilbur và Đại diện Thương mại Robert Lighthizer, được đánh giá là có quan điểm cứng rắn, thích áp thuế trừng phạt, vì tin rằng Mỹ có ưu thế trước Trung Quốc, không chỉ đòi Trung Quốc cắt giảm thặng dư thương mại mà phải mở cửa thị trường, điều chỉnh mô hình phát triển. Cả hai trường phái này đều nhận được ủng hộ của ông D.Trump và lần lượt đại diện cho phía Mỹ tham gia các cuộc đàm phán cấp cao với Trung Quốc gần đây. Nhưng quyết định nhất vẫn là ông D.Trump và đây vẫn là nhân tố bí ẩn nhất, vì chưa thể xác định đâu là ngưỡng Tổng thống Mỹ đồng ý ngưng chiến.

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc không thể giải quyết trong một sớm một chiều thì theo Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad, ASEAN cần chuẩn bị để thích ứng với cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Tờ New Straits Times ngày 24/8 đưa tin Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad tin tưởng rằng nước này có thể hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, mặc dù cuộc xung đột này đang gây ra những quan ngại về một sự suy thoái cho nền kinh tế toàn cầu.

Theo Thủ tướng Mahathir, trong khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung có thể tác động tiêu cực đến Malaysia, nó vẫn tạo ra những lợi ích nhất định. Cụ thể, sự thiệt hại của Mỹ tại thị trường Trung Quốc có thể tạo ra những cơ hội cho Malaysia.

Ông Mahathir lý giải, việc Mỹ không thể sử dụng Trung Quốc như một cơ sở sản xuất có thể khiến Mỹ phải quay sang các nước khác, trong đó có Malaysia. Ông cho rằng, Malaysia cũng như các nước thuộc Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) khác cần phải có sự chuẩn bị để xử lý các tác động tiêu cực cũng như thích ứng với những thay đổi trong tình hình mới.

Theo người đứng đầu Chính phủ Malaysia, ASEAN không đủ mạnh để yêu cầu Trung Quốc hoặc Mỹ chấm dứt cuộc xung đột thương mại gây tổn hại cho cả hai bên. ASEAN cần tìm ra cách thích ứng với những tác động từ cuộc xung đột trong khu vực, từ đó giúp  nền kinh tế đất nước không bị tác động xấu./.