Tại Hội nghị Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP 26) ở Glasgow, Anh, các nhà lãnh đạo thế giới đã nhấn mạnh sự cần thiết phải hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 °C, và điều này trở thành mục tiêu chi phối các cuộc thảo luận tại đây.
1,5 °C trở thành “mục tiêu bao quát” của COP26
Thỏa thuận Paris 2015 cam kết các quốc gia hạn chế mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu xuống dưới 2 °C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp và hướng tới mục tiêu 1,5 °C.
1,5 °C là một cụm từ, thực sự đó là một con số kỳ diệu và khó nắm bắt, đang chi phối các cuộc thảo luận về khí hậu ở Glasgow.
Trong ngày khai mạc, Chủ tịch hội nghị COP26 Alok Sharma nói, con số 1,5 giờ đây là “mục tiêu bao quát” của các cuộc đàm phán về khí hậu ở Glasgow.
Đối với những người biểu tình và các nhà hoạt động môi trường, cụm từ là "1,5 để sống sót."
Và 1,5 °C đang đến rất gần, thực sự chỉ còn 0,4 °C kể từ bây giờ. Thế giới đã ấm lên 1,1 °C kể từ thời tiền công nghiệp.
Các nhà khoa học cho biết việc vượt qua ngưỡng 1,5 °C có nguy cơ gây ra các tác động biến đổi khí hậu nghiêm trọng hơn nhiều đối với con người, động vật hoang dã và hệ sinh thái.
Để ngăn chặn điều này đòi hỏi phải giảm gần một nửa lượng khí thải CO2 toàn cầu vào năm 2030 so với mức năm 2010 và cắt giảm xuống mức bằng 0 vào năm 2050 - một nhiệm vụ đầy tham vọng mà các nhà khoa học, nhà tài chính, nhà đàm phán và nhà hoạt động tại COP26 đang tranh luận về cách đạt được và chi phí phải trả.
Nhưng sự khác biệt giữa sự nóng lên ở mức 1,5 °C và 2 °C là gì? Và sau đây là giải thích của một số nhà khoa học.
Nhiệt độ nóng lên đang ảnh hưởng đến Trái đất như thế nào?
Đám cháy rừng ở làng Galatsona, trên đảo Evia, Hy Lạp, ngày 9-8. Ảnh: Reuters.
Hiện thế giới đã nóng lên khoảng 1,1 °C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp. Mỗi thập kỷ trong bốn thập kỷ qua đều nóng hơn bất kỳ thập kỷ nào kể từ năm 1850.
Nhà khoa học khí hậu Daniela Jacob, Trung tâm Khí hậu Đức cho biết: “Chúng ta chưa bao giờ có hiện tượng trái đất nóng lên như vậy chỉ trong vài thập kỷ”. "Nửa độ có nghĩa là thời tiết khắc nghiệt hơn nhiều và nó có thể thường xuyên hơn, dữ dội hơn hoặc thời gian kéo dài".
Chỉ trong năm nay, những trận mưa xối xả đã tràn vào Trung Quốc và Tây Âu, khiến hàng trăm người thiệt mạng. Hàng trăm người khác chết khi nhiệt độ ở Tây Bắc Thái Bình Dương đạt mức cao kỷ lục. Greenland ở Bắc Cực đã chứng kiến các sự kiện tan chảy lớn, cháy rừng tàn phá Địa Trung Hải và Siberia, và hạn hán kỷ lục đã ảnh hưởng đến các khu vực của Brazil.
Nhà khoa học khí hậu Rachel Warren, Đại học East Anglia cho biết: “Biến đổi khí hậu đã và đang ảnh hưởng đến mọi khu vực có người sinh sống trên toàn cầu".
Sự nóng lên, mưa, hạn hán
Sự nóng lên nhiều hơn đến 1,5 °C và hơn thế nữa sẽ làm trầm trọng thêm các tác động như vậy.
Nhà khoa học khí hậu Sonia Seneviratne thuộc ETH Zurich cho biết: “Cứ mỗi sự gia tăng của sự nóng lên toàn cầu, những thay đổi của hiện tượng thời tiết cực đoan trở nên lớn hơn". Thí dụ, sóng nhiệt sẽ trở nên thường xuyên hơn và nghiêm trọng hơn.
Theo Hội đồng khoa học khí hậu của Liên hợp quốc (IPCC), nếu sự nắng nóng khắc nghiệt xảy ra mỗi thập kỷ một lần trong khí hậu không có ảnh hưởng của con người, sẽ xảy ra 4,1 lần trong một thập kỷ ở nhiệt độ nóng lên 1,5 °C và 5,6 lần ở nhiệt độ 2 °C.
Nếu sự nóng lên theo hình xoắn ốc đến 4 °C, thì sự nắng nóng khắc nghiệt như vậy có thể xảy ra 9,4 lần mỗi thập kỷ.
Một bầu không khí nóng hơn cũng có thể giữ nhiều độ ẩm hơn, dẫn đến lượng mưa lớn hơn làm tăng nguy cơ lũ lụt. Nó cũng làm tăng bốc hơi, dẫn đến hạn hán khốc liệt hơn.
Những ngôi nhà bị lũ phá hủy ở Mayschoss, Đức, ngày 29-7. Ảnh: Reuters.
Băng, biển, rạn san hô
Sự khác biệt giữa 1,5 °C và 2 °C là rất quan trọng đối với các đại dương và vùng đóng băng của Trái đất.
Nhà khoa học khí hậu Michael Mann tại Đại học bang Pennsylvania cho biết: “Ở nhiệt độ 1,5 °C, chúng ta có thể ngăn phần lớn băng ở Greenland và phía tây Nam Cực sụp đổ.
Điều đó sẽ giúp hạn chế mực nước biển dâng lên 60 cm vào cuối thế kỷ này, dù đó vẫn là một sự thay đổi lớn có thể làm xói mòn các đường bờ biển và làm ngập một số quốc đảo nhỏ và các thành phố ven biển.
Nhưng nếu tăng quá 2 °C, các tảng băng có thể sụp đổ, mực nước biển dâng lên đến 10 mét, mặc dù điều đó có thể xảy ra nhanh như thế nào là không chắc chắn.
Nhiệt độ nóng lên 1,5 °C sẽ phá hủy ít nhất 70% rạn san hô, nhưng lên đến 2 °C hơn 99% rạn san hô sẽ bị mất. Điều đó sẽ phá hủy môi trường sống của cá và các cộng đồng sống dựa vào các rạn san hô để kiếm thức ăn và sinh kế.
Thực phẩm, rừng, bệnh tật
Việc nóng lên 2 °C, so với 1,5 °C cũng sẽ làm tăng tác động đến sản xuất thực phẩm.
Nhà khoa học khí hậu Simon Lewis tại Đại học College London cho biết: “Nếu nhiều nơi trên thế giới cùng một lúc mất mùa, bạn có thể thấy giá lương thực tăng đột biến và nạn đói hoành hành trên nhiều vùng rộng lớn trên thế giới".
Một thế giới ấm áp hơn có thể chứng kiến các loài muỗi mang các bệnh như sốt rét và sốt xuất huyết phát triển trên phạm vi rộng hơn. Nhưng nhiệt đô tăng 2 °C cũng sẽ chứng kiến một tỷ lệ côn trùng và động vật lớn hơn bị mất hầu hết phạm vi môi trường sống của chúng, so với 1,5 °C, và làm tăng nguy cơ cháy rừng, một nguy cơ khác đối với động vật hoang dã.
"Điểm giới hạn"
Khi thế giới nóng lên, nguy cơ hành tinh sẽ đạt đến "điểm giới hạn" tăng lên, nơi các hệ thống của Trái đất vượt qua ngưỡng gây ra các tác động không thể đảo ngược.
Chẳng hạn như hạn hán, giảm lượng mưa và sự tàn phá liên tục rừng Amazon có thể khiến hệ thống rừng nhiệt đới sụp đổ, giải phóng CO2 vào khí quyển thay vì lưu trữ nó. Hoặc sự ấm lên của lớp băng vĩnh cửu ở Bắc Cực có thể khiến sinh khối đông lạnh lâu ngày bị phân hủy, giải phóng một lượng lớn khí thải carbon.
"Đó là lý do tại sao việc tiếp tục phát thải từ nhiên liệu hóa thạch rất rủi ro, bởi vì chúng ta đang làm tăng khả năng vượt qua một trong những điểm giới hạn đó", Giáo sư Lewis nói.
Điều gì xảy ra khi nhiệt độ nóng hơn 2 °C?
Cho đến nay, cam kết về khí hậu mà các quốc gia đã đệ trình lên cơ quan đăng ký cam kết của Liên hợp quốc sẽ đưa thế giới vào tình trạng ấm lên 2,7 °C. Ngày 5/11, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết, những lời hứa mới được công bố tại Hội nghị COP26 - nếu được thực hiện - có thể giữ nhiệt độ nóng lên dưới 1,8 °C. Vẫn còn phải xem liệu những lời hứa đó có chuyển thành hành động trong thế giới thực hay không.
Nhiệt độ ấm lên 2,7 °C sẽ mang lại "sức nóng không thể tồn tại" cho các vùng trong năm trên khắp các khu vực của vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Các nhà khoa học cho biết, đa dạng sinh học sẽ bị cạn kiệt nghiêm trọng, an ninh lương thực giảm và thời tiết khắc nghiệt sẽ vượt quá khả năng đối phó của hầu hết các cơ sở hạ tầng đô thị.
Giáo sư Mann nói: “Nếu tiếp tục ấm lên dưới 3 °C, chúng ta có thể vẫn trong khả năng thích ứng của mình như một nền văn minh, nhưng ở mức ấm lên 2,7 °C, chúng ta sẽ gặp khó khăn lớn".
