Khoảng 20 giờ ngày 22-1-2008, Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên đã di chuyển được một hiện vật văn hoá lịch sử thời kháng chiến chống thực dân Pháp về nơi an toàn. Ông Bùi Huy Toàn, Quyền Giám đốc Bảo tàng tỉnh Thái nguyên cho biết: Đó là bệ máy tiện thuộc Xưởng Quân giới Hoàng Hữu Nam, có chiều rộng 38 cm; dài 3,07 mét; cao 73cm với trọng lượng trên 1 tấn.
Bệ máy tiện được phát hiện tại gia đình ông Trần Xuân Bao, 75 tuổi, xóm Bán Luông, xã Phú Cường (Đại Từ). Theo các nhân chứng lịch sử là ông: Hoàng Đăng Khoa, xóm Khuôn Thông (Phú Cường), trước đây làm công nhân của Xưởng Quân giới; ông Hoàng Tài Năng, xóm Bán Luông (Phú Cường), làm bảo vệ cho Xưởng Quân giới... thì Xưởng Quân giới Hoàng Hữu Nam được di chuyển từ Hà Nội lên vào thời gian từ năm 1947 đến năm 1952. Nhiệm vụ của Xưởng Quân giới là sản xuất các loại vũ khí đạn dược phục vụ cho kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Xưởng sản xuất có nhiều bộ phận như: Rèn, tiện, đúc, mộc, đúc bom, lựu đạn, súng... Năm 1947, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và giáo sư Trần Đại Nghĩa đến thăm, động viên cán bộ, chiến sĩ... tích cực hoàn thành nhiệm vụ phục vụ tiền tuyến.
Sau khi hoàn thành sứ mệnh lịch sử, Xưởng Quân giới Hoàng Hữu Nam chuyển đến một địa điểm khác, cán bộ chiến sĩ thuộc Xưởng đã di rời toàn bộ thiết bị máy móc đến nơi tập kết an toàn, còn bệ máy tiện do địa hình quá khó khăn, nên được bỏ lại.
Theo ông Trần Xuân Bao: Năm 1963, ông cùng gia đình lên vùng đất Bán Luông (Phú Cường) khai hoang, nơi này rất rậm rạp, phần đất do gia đình ông vỡ vạc thấy có một khối sắt giống chiếc máy. Không biết làm gì, gia đình ông đã san lấp khối sắt đó sâu vào lòng đất. Những năm gần đây, cá trong ao của gia đình ông thường bị chết nhiều do gỉ sắt phôi ra. Để tránh thiệt hại trong chăn nuôi cá, và... ý tưởng đào sắt vụn đem bán cho đồng nát. Ngày 8-1-2007, ông cùng các con cháu đào bới mất 2 ngày, khi chưa đưa được khối sắt lên khỏi mặt đất thì được cán bộ xã Phú Cường phát hiện, báo cáo với cán bộ Phòng Văn hoá- thông tin huyện và Bảo tàng tỉnh đến nghiên cứu, xem xét... Quá trình xác minh, cán bộ chuyên môn kết luận: Đây là hiện vật lịch sử cách mạng, có giá trị truyền thống văn hoá và được Bảo tàng Thái Nguyên đưa về lưu giữ, phục vụ nghiên cứu khoa học, trưng bày.
Điều quan trọng là gia đình ông Trần Xuân Bao, người phát hiện ra hiện vật quý cùng các nhân chứng lịch sử cũng như bà con nhân dân xóm Bán Luông, xã Phú Cường (Đại Từ) rất nhiệt tình ủng hộ tạo mọi điều kiện để hiện vật được cẩu, kéo và vận chuyển an toàn.
