Huyền thoại sắc hoa ngô đồng xứ Huế

Những ngày này, đi trên đường phố Huế, hoa ngô đồng nở rực rỡ với sắc hoa hồng nhạt pha tim tím, thấp thoáng trên nền xanh của trời, nền xanh của lá. Những cây ngô đồng đầy hoa nằm chen nhau giữa khung cảnh thiên nhiên thơ mộng và đền đài cổ kính đã trở thành một đặc trưng của Cố đô. Trên nhiều đường phố hay dọc bờ sông Hương, ở các công viên Thương Bạc, Phu Văn Lâu… có thể thấy sắc hoa ngô đồng, nhưng nhiều nhất, đẹp nhất vẫn là những cây ngô đồng trong Hoàng thành (còn gọi là Hoàng cung hay Đại Nội).

Cái dáng lao thẳng lên trời xanh như một thanh bảo kiếm của cây ngô đồng, là lời ngụ cương trực, tiếng nói vô ngã hồn nhiên của một nhân - cách - cây. Lá ngô đồng có hình trái tim hay giọt lệ - những trái tim biết bay, những giọt lệ xoay xoay trong buổi chiều đầy gió khiến ai bắt gặp đều không khỏi thấy lòng bâng khuâng. Lạ thay, lá ngô đồng vàng vọt uỷ mị bao nhiêu thì vóc cây lại dũng mãnh cương cường bấy nhiêu. Người xưa yêu và thích trồng cây ngô đồng có lẽ là ở dáng cây thẳng độc nhất vô nhị. Cây như thay lòng người mang khát vọng lớn của con chim hồng, chim hộc, chỉ nhận sự gửi thân của bầy chim phượng hoàng. Huyền thoại xưa kể rằng loài chim quý phượng hoàng chỉ chọn cây ngô đồng mà đậu cho dù đường dài mỏi cánh.

Cây ngô đồng thanh thoát và đặc biệt quyến rũ khi nở hoa. Hoa ngô đồng nở vào mùa xuân từ khoảng giữa tháng 2 tới tháng 5 (Âm lịch). Những cây ngô đồng trong Đại Nội khi ra hoa tạo nên một sắc thái mới lạ, rực rỡ và quyến rũ cho những đền đài, cung điện. Hoa ngô đồng đẹp, một vẻ đẹp rất đặc biệt. Hoa ngô đồng đẹp nhất là lúc ban mai, lúc sương chưa kịp tan, nắng chưa kịp vàng, bấy giờ nhìn hoa ngô đồng lung linh và huyền ảo hơn. Cánh hoa uốn cong và chụm lại như lồng đèn. Hoa nhỏ, thường mọc thành từng chùm. Cả một tấm màn hoa, sắc hồng phấn chen lẫn tím phớt nhạt nhìn giống đuôi chim phượng hoàng nhảy múa khoe sắc kiều diễm. Dưới ánh nắng, cây đung đưa trong gió như hình ảnh cung nữ thời cung đình vàng son đang trình diễn những điệu múa duyên dáng cho vua xem.

Trong 146 hình ảnh tiêu biểu của thiên nhiên và sản vật Việt Nam được ghi chép trên Cửu đỉnh đặt trước sân Thế Miếu, ngô đồng được vinh danh, ghi khắc trên Nhân Đỉnh (cũng là chiếc đỉnh ứng với vua Minh Mạng). Sau bao biến thiên thời cuộc và thăng trầm của lịch sử, bao điều đã đổi thay, nhiều đền đài, cung điện đã bị phá hủy, Kinh thành, Hoàng cung không còn nguyên vẹn; nhưng những cây ngô đồng trong Đại Nội vẫn vươn lên trong nắng và trổ hoa; sắc hoa tinh khôi dịu dàng, thanh tao như tâm hồn Huế. Du khách đến Huế thăm viếng cung điện đền đài của Cố đô thì mùa đẹp nhất phải là mùa hoa ngô đồng nở. Những vòm hoa tím phơn phớt hồng đài các và lộng lẫy trùm lên mái ngói xưa nâu sẫm của điện Thái Hòa, hoa tỏa hương quấn quýt bên những bức tường rêu cổ kính vây quanh Tả Vu, Hữu Vu...

Những vòm hoa như tỏa sáng và dưới ánh sáng của hoa, những cung điện trăm năm chợt lấp lánh một vẻ đẹp khác, cao sang, vương giả nhưng lại thâm trầm và trữ tình như những bài cổ thi. Sách Đại Nam nhất thống chí chép rằng cây ngô đồng này được đưa từ Quảng Đông (Trung Quốc) về trồng trong Hoàng thành dưới triều vua Minh Mạng, ở hai bên góc điện Cần Chánh. Nhưng cây ngô đồng này không chỉ có ở Trung Hoa, bằng cớ là sau đó vua Minh Mạng cho các binh biền vào rừng Trường Sơn tìm về và trồng nhiều nơi trong Hoàng thành, sau này cây được trồng thêm ở các lăng vua nhà Nguyễn. Sau bao nhiêu dâu bể bão bùng, những cây ngô đồng trong Hoàng thành còn đến hôm nay là những cây được trồng về sau này. Bởi xuất phát từ một huyền thoại "vương giả" như vậy nên cây ngô đồng xưa kia chỉ trồng những nơi quyền quý thiêng liêng.

Theo phong thuỷ, có nhiều loại cây được xem là “cây cát tường”, tức là cây có thể mang lại may mắn và sức khoẻ của gia đình. Cây ngô đồng cũng được coi là “cây linh”, có khả năng ứng nghiệm. Truyền thuyết cho rằng cây ngô đồng có thể hấp dẫn loài phượng hoàng đến ở, là con vật thần kỳ khác lạ. Vì vậy, khi trồng cây ngô đồng trước sân nhà sẽ mang lại bình yên, may mắn tốt lành cho gia chủ.

Ngô đồng ở Huế có điểm nổi bật là hoa đực tạo thành chùm hoa hơi khác, toàn bộ trục hoa tự và đài hoa đều được phủ đầy lông màu hồng tím. Hoa chỉ nở rộ khi lá đã rụng toàn phần, cả cây nhuộm một màu hồng tím gần giống hoa Anh đào, trông rất đẹp. Điều này khác hẳn cây ngô đồng vẫn mọc ở phía bắc Việt Nam và miền nam Trung Quốc thường có hoa vàng và trắng vàng. Một điều đặc biệt nữa là ngô đồng ở Trung Quốc hay Nhật Bản trổ hoa vào mùa thu, bắt đầu từ tiết Cốc Vũ thì ngô đồng Huế lại nở vào lúc cuối xuân chuyển hè, bất chấp cái nắng hạ khắc nghiệt miền Trung vốn làm khiếp đảm bao loài hoa khác.

Du khách đến thăm Huế thường trầm trồ chiêm ngưỡng vẻ đẹp của những tán hoa ngô đồng trước sân điện Cần Chánh, bên hồ Tĩnh Tâm và trong một số lăng tẩm của vua Nguyễn. Dẫu gần 200 năm cộng sinh với đền đài cung điện, được đúc nối lên Nhân đỉnh (dựng ở Thế Miếu từ năm 1937) cùng với 28 cây thân mộc khác đại diện cho muôn loài cỏ cây nước Việt, ngày nay, ngô đồng trong di tích vẫn còn ít ỏi và thưa thớt lắm. Tuy nhiên, sự thưa ít ấy có ý nghĩa điểm xuyết và trang sức cho không gian di tích. Đứng ở Tử Cấm Thành, thưởng ngắm hoa Ngô, du khách không chỉ tận hưởng vẻ đẹp rêu phong cổ tích của cung điện vàng son một thuở mà còn cảm nhận được hồn di tích được kết đọng lại cùng với cỏ hoa trang nhã.

Trong màn sương khói mỏng manh của đất trời xứ Huế, thấp thoáng ẩn hiện một vòm hoa tím nhạt giữa không gian xanh thành phố. Từ xa đứng ngắm, ta như được chiêm ngưỡng một đám mây sáng đẹp đang sà nhẹ xuống để ôm ấp mái phố. Cái dáng tĩnh tại, vẻ mơ màng của hoa hoà điệu cùng cái động, cái tấp nập của phố phường đã làm nên một vần thơ đẹp. Cũng có lúc lòng đầy say đắm, khách du lịch khẽ khàng bước tới cội hoa. Ngồi tựa gốc ngô đồng thanh thản dõi tầm mắt lên cao, qua tán hoa phô nở mịn màng ta mới cảm nghiệm hết nét thanh khiết của hồn trời xuân xứ Huế.

Với Huế, ngô đồng được sánh vai cùng 28 loài thân mộc khoác trên cửu đỉnh, biểu trưng cho cỏ cây nước Việt. Loài cây di tích này giờ trở nên hiếm hoi, những cây trồng từ thời vua Minh Mạng không còn nữa. Trong khuôn viên Đại Nội chỉ còn chưa tới 10 cây. Cây được xem là đẹp nhất hiện nằm ở Tả Vu cao khoảng 18m, đường kính 0,7m. Ngoài ra, chúng còn được trồng rải rác ở các lăng Minh Mạng, Tự Đức, ở công viên Thương Bạc, Phú Văn Lâu, công viên Tứ Tượng...

Và để nhiều thế hệ mai sau không mất mát màu hoa ngô đồng, những công nhân của Công ty công viên cây xanh Huế đã lặng lẽ nhân giống 150 cây ngô đồng với hy vọng không gian Huế rồi sẽ lại ngợp sắc hoa huyền thoại này…