Lâu đài đỏ, dấu ấn của nền văn hóa Hồi giáo

Cung điện Alhambra - còn gọi Calat Alhambra (Pháo đài màu đỏ, Lâu đài đỏ) được xây dựng vào giữa thế kỷ 14 trong thời kỳ thống trị của người Ma-rốc ở Al-Andalus (Tây Ban Nha hiện nay). Cung điện là thành tựu lớn nhất của các vua Hồi vương triều Nasrid, nhằm mục đích quảng bá nền văn hóa, sở thích và chấn chỉnh nền văn minh Hồi giáo. Nó được coi là viên ngọc của kiến trúc Hồi giáo ở châu Âu, một trong những điểm tham quan thu hút nhiều du khách nhất ở Tây Ban Nha.  

Cung điện Alhambra bị bao trùm một tâm trạng luyến tiếc quá khứ, không thưởng và thi vị. Ngoài sự ám chỉ đặc biệt về đạo Hồi, cung điện còn mang nhiều hình dạng đặc trưng của kiến trúc Hy Lạp, La Mã  cổ đại. Vì thế cung điện Alhambra không chỉ có thơ mà còn chứa đựng kiến thức uyên bác nhất định về Hy-La cổ điển.

Cung điện Alhambra xây dựng trên đỉnh đồi nhìn xuống thành phố Granada. Tên cung điện lấy từ al-Qalat al Hamra, có nghĩa là "lâu đài đỏ", vì màu gạch và đất lấy từ pháo đài trước kia. Khu phức hợp được bao quanh bằng một tường bao bảo vệ và cách biệt cung điện với thành phố. Những khu cổ nhất của pháo đài có niên đại từ thế kỷ XI và XII, nhưng chính Muhammad I mới là người bắt đầu khởi công xây dựng một cung điện làm nơi ở tại địa điểm này. Nhiều nguồn tư liệu lịch sử giải thích vào năm 1238, vua Hồi đi đến cung điện gọi là Alhambra, khảo sát, đánh dấu nền móng lâu đài và giám sát công trình ra sao. Việc thi công các vách tường hoàn tất trước cuối năm. Ông cũng khai một kênh đào dẫn nước từ sông vào.

Họa tiết trang trí trên tường chạm khắc trên lớp vữa không xoa láng.

Ở thế kỷ 13, Alhambra mang đặc điểm của công trình quân sự. Vua Hồi đầu tiên muốn dùng cung điện này để ở là Muhammad IV (1303 - 1309), nhưng dưới triều vua Hồi Yusuf I (1333 - 1354) nội thất của một số tháp ở Alhambra được trang trí sinh động theo sở thích của nhà vua.. Thời kỳ này trang trí Torre de Comares (Tháp Comares) và Torre de la Cautiva (tháp giam cầm), bên trong tháp Giam cầm có thể tìm thấy các bài thơ chữ khắc do thi sĩ Ibn al-Yayyab (1274 - 1349) sáng tác để ca ngợi việc làm của Yusuf I. Cung điện Alhambra đạt thời cực thịnh nhất dưới triều vua Muhammad V, (1354 - 1359; 1362 - 1391. Chính ông là người xây dựng Palacio de los Leones (Cung điện Sư tử), bao quanh sân có cùng tên cũng như Patio de los Arrayanes (sân Hoa Mua) và nhiều khu vực khác của Palacio de Comares.

Không còn tư liệu nào đề cập trực tiếp đến quá trình thi công, vì thế không thể có được bất cứ thông tin nào về kiến trúc sư xây dựng các cung điện trong vương triều Nasrid, thợ lành nghề tham gia hay thậm chí chi phí xây dựng. Việc xây dựng khu phức hợp cung điện chủ yếu xây bằng gạch, cùng với bê tông và xi măng. Đá chạm sử dụng tương đối ít, đá hoa cương sử dụng hạn chế hầu như chỉ dùng để lót đường đi và làm cột, mũ cột. Trang trí phủ khắp các vách, trần và sàn nhà chủ yếu làm bằng gỗ, gốm sứ và vữa trát không xoa láng. Một minh họa tuyệt vời của công đoạn chạm khắc gỗ là trần nhà của Sala de Comares hay Sala de Embajadores (Phòng Sứ thần).

Ngói gốm đa sắc lấp kín nhiều khoảng không gian nội ngoại thất, thành phần hình học của ngói với tất cả sự phản chiếu và màu chói. Đặc điểm ấn tượng nhất của cung điện Alhambra là công trình trát vữa không xoa láng, trang trí bằng các motif thực vật và những câu đề khắc, vữa trát không xoa láng cũng áp dụng khi làm trần nhà đẹp mắt (Phòng 2 chị em). Trong khu có tường bao của cung điện Alhambra có 3 phần riêng biệt: Alcazaba, nằm trên điểm cao nhất, sử dụng cho các mục đích quân sự khắt khe, Medina và cung điện. Có thời lên đến 7 cung điện, nhưng chỉ có 2 cung điện còn lại thể hiện tốt nhất cung điện Alhambra của vương triều Nasird: Palacio de Comares và Palacio de los Leones. Các sân hình thành một yếu tố thứ tự quan trọng, nước trong hình dạng các bể chứa và vòi phun cũng đóng vai trò quan trọng.

Sân trong Palacio de Comares có hình chữ nhật, được cắt ngay bởi một bể chứa chạy dọc theo hướng Bắc Nam. Phức tạp và tinh vi hơn nhiều là Patio de los Leones, trong cung điện có cùng tên. Sân này bao quanh bằng một mái cổng có tổng cộng 124 cột hoa cương, tập trung quanh Vòi phun Sư tử nổi tiếng. Kết cấu hình chữ thập được nhấn mạnh bằng các máng dẫn nước chạy xuyên qua cũng như bố trí 4 phòng xung quanh dọc theo các trục ngang dọc.

Gần Alhambra, nhưng bên ngoài vách tường, là cung điện Generalife, tựa như một biệt thự nghỉ mát, do vua Hồi Muhammad II (1272 - 1302) xây dựng, và nổi tiếng với công viên, phản ánh trung thành các đặc điểm điển hình nhất của thiết kế công viên kiểu Hồi giáo.

Hầu như suốt thế kỷ 15, từ triều đại của Muhammad V cho đến khi tín đồ Cơ đốc xâm lược, cung điện Alhambra phần lớn vẫn giữ nguyên diện mạo thế kỷ 14 của mình, không có sự thay đổi nào đáng kể. Sau đó từ năm 1492 trở đi, các nhà cầm quyền Tây Ban Nha bắt đầu một loạt phát triển công trình có ý nghĩa chính trị tượng trưng ở Granada. Hoàng đế Charles V thậm chí còn in dấu vết của mình trên vách tường của cung điện Alhambra. Tác phẩm quan trọng của ông chính là cung điện của ông, do kiến trúc sư Pedro Machuca (1527) thiết kế: công trình theo kiểu cổ điển cùng với trang trí mực thước và bố cục hình học (một hình tròn bên trong hình vuông) tượng trưng cho sự tương phản có chủ ý giữa phong cách Hồi giáo và Cơ đốc giáo. Charles V không hề sống trong cung điện, tuy nhiên sau triều đại của ông, không xây thêm công trình khác. Tiếp đến chỉ là trùng tu và bảo dưỡng cũng như phá hủy.

Chính những người theo trường phái lãng mạn, và giới họa sỹ Anh nói riêng, là những người phát hiện ra cung điện và làm cho thế giới phương tây chú ý trong thế kỷ 19, lý tưởng hóa và biến cung điện thành một nơi huyền thoại, thấm đẫm tính ngoại lại và thú vui nhục dục. Hình ảnh này được phản ánh trong nghệ thuật của David Robert và John Frederick Lewis. Từ thế kỷ 19, cung điện Alhambra trở thành nơi thu hút du khách nổi tiếng. Năm 1984, cả Alhambra lẫn Generalife đều nằm trong danh sách Di sản văn hóa thế giới của UNESCO.

Kỳ quan của Alhambra không nằm ở tính chất bất hủ, vẻ hùng vĩ hay sự phong phú, cũng không có bất kỳ sự hợp nhất phong cách nào sau khi xây dựng, phá hủy và xây dựng lại trong những thời kỳ khác nhau. Thay vào đó, nét quyến rũ của Alhambra chủ yếu là sự trang trí phi thường và trên hết là nằm trong sự quân bình và hiểu biết sáng suốt mà thiên nhiên và kiến trúc cùng mang đến. Khắp nơi trong cung điện, nước và thực vật đều đóng vai trò hài hòa và tích cực.