Thanh Minh trong tiết tháng Ba

Thanh Minh trong tiết tháng Ba/ Lễ là tảo mộ, hội là Đạp Thanh. Cứ đến tháng Ba, tôi lại nhớ đến những câu Kiều của cụ Nguyễn Du thủa trước. Trong cái rét nàng Bân, trong những hạt mưa bụi lất phất, Thanh Minh mang ý nghĩa tâm linh, nhắc con người tìm về nguồn cội.

Ngày bé cứ đến Thanh Minh mấy anh em tôi lại cùng ông, bà đi tảo mộ, ra nghĩa trang mấy anh em chỉ chăm chăm thắp hương lên mộ phần của người thân gia đình và các ngôi mộ xung quanh, chắp tay lạy ba lạy rồi lăng xăng xem mọi người dọn dẹp. Tôi thích đi theo người lớn đơn giản là được chơi và xem mọi người làm việc chứ không hề hiểu hết ý nghĩa của lễ tảo mộ này.

Lớn lên, ông bà tôi mất đi, mẹ tôi vẫn duy trì việc tảo mộ vào mỗi dịp Thanh Minh, tôi vẫn theo mẹ ra thắp hương lên từng ngôi mộ trong dòng họ như một thói quen được mặc định sẵn. Khi  tôi lập gia đình, mẹ già yếu không còn xăm xắn đi tảo mộ nhưng vẫn nhắc tôi về thói quen xưa cũ, và lúc đó tôi mới có dịp tìm hiểu về phong tục mình vẫn thực hiện lâu nay.

Sống gửi thác về, trong suy nghĩ của người Việt, tục thờ cúng tổ tiên đã có từ rất lâu, một năm người Việt có hai dịp để chăm lo đến phần mộ của người thân đã khuất ấy là vào giáp Tết Nguyên đán và tiết Thanh Minh. Tết Nguyên đán, người ta đi tảo mộ để chuẩn bị mời tổ tiên về cùng con cháu đón một cái Tết cổ truyền đầm ấm. Dịp này, người ta chỉ dọn dẹp qua các ngôi mộ, tiết Thanh Minh mới là dịp để người sống chăm sóc kỹ các phần mộ của người thân trong gia đình.

Người xưa chọn Tiết Thanh Minh là ngày cắt cỏ trên mộ và đắp đất lên mộ (tảo mộ) bởi thời điểm này là mùa xuân, thời tiết chuyển sang ấm dần, mưa nhiều hơn, cây cỏ tốt tươi mọc um tùm, trùm lên các mộ cần phải cắt cỏ, quét dọn cho sạch sẽ. Cũng có những ngôi mộ đất do mưa nhiều nên bị sụt lở cần đắp thêm đất lên mộ cho cao ráo.

Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh Minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất.

Trong ngày Thanh Minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình. Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng cắm cho các ngôi mộ này một nén hương.

Tảo mộ không chỉ thể hiện đạo hiếu, tấm lòng luôn hướng về ông cha, tổ tiên, mà còn là dịp để giáo dục con cháu về văn hoá truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.