Niềm tin thiêng liêng nơi cội nguồn

Đã là người Việt Nam không ai là không biết đến câu ca: "Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba", và đến ngày Giỗ Tổ hàng triệu bước chân của con Lạc cháu Hồng lại nô nức hành hương về Đền Hùng, thành kính một niềm tin thiêng liêng trở về cội nguồn dân tộc.

Từ nhiều năm nay, tỉnh Phú Thọ đã tổ chức Lễ hội Đền Hùng - Giỗ Tổ Hùng Vương đúng với tầm vóc là lễ hội lớn của dân tộc. Sau khi "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ" được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại tháng 12- 2012, Lễ hội Đền Hùng năm Quý Tỵ 2013, đã được tổ chức rất trang trọng, liêng thiêng, hoành tráng gắn với việc vinh danh gây ấn tượng sâu sắc trong lòng đồng bào và du khách.

Theo số liệu của Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Phú Thọ (nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) năm 2005, toàn tỉnh Phú Thọ có 326 di tích thờ Hùng Vương, vợ con, tướng lĩnh và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương trải rộng ở khắp các địa phương trong tỉnh, trong đó Đền Hùng là trung tâm thực hành tín ngưỡng lâu đời nhất.

Đến Phú Thọ, nghe các câu chuyện kể về thời các Vua Hùng, xem các di vật khảo cổ ta có thể hình dung một cách rõ nét về cuộc sống sinh hoạt, lao động sản xuất, đánh giặc giữ làng, và nhiều phong tục tập quán của ông cha ta từ buổi đầu dựng nước. Ngoài tín ngưỡng và Lễ hội Đền Hùng, còn có những lễ hội dân gian rất đặc sắc gắn với các thời đại Hùng Vương liên quan tới Đền Hùng và vùng phụ cận của Đền Hùng: xã Hy Cương có tục thờ phồn thực nông nghiệp cầu mong sự sinh sôi qua việc thờ cúng "Đá Ông, Đá Bà" trên đỉnh núi Trọc; ngày 25 tháng 5 âm lịch, ở Hy Cương còn có lễ "Hạ điền", diễn lại tích Vua Hùng cùng dân cấy lúa. Xã Chu Hóa và Hy Cương còn có chung tục lệ "Lấy tiếng hú" và chạy "Tùng dí" vào đêm Giao thừa; lễ hội "Rước Chúa Gái về nhà chồng" vào 15 tháng Giêng âm lịch. Thanh Đình là một xã có nhiều lễ hội nhất của tỉnh Phú Thọ, ngay trong tháng Giêng bắt đầu từ ngày mở cửa đình làm lễ "Rước giải" phản ánh cuộc sống của cư dân nông nghiệp với nghề chăn thả gia súc và đánh cá; ngày mồng 4 có lễ "Rước ông Khiu, bà Khiu" là nghi thức phồn thực cầu mong sự sinh sôi của con người và mùa màng; ngày 22 có lễ hội "Tế Thánh" theo tích Tản Viên đánh giặc; ngày 23: lễ hội "Hú cờ", theo tích Ngọc Hoa đi đón Sơn Tinh.

Trong 5 vùng này còn có "Lễ hội đi săn": phản ánh tục săn bắt của cư dân Việt cổ. Các làng xã khác ở vùng phụ cận Đền Hùng như Tứ Xã có lễ hội "Trò Trám", Sơn Vi có hội "Cướp cầu đánh phết"... Tất cả lễ hội, trò diễn trên cho thấy vùng Đền Hùng, thành phố Việt Trì, huyện Lâm Thao - miền đất trước ngã ba sông là một vùng hội tụ khá dày đặc các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, phản ánh buổi đầu bình minh của lịch sử dân tộc. Với 57 địa điểm khảo cổ đã được khai quật  và nghiên cứu ở Phú Thọ, các nhà khoa học đã chứng minh rằng khu vực Đền Hùng cách đây hàng ngàn năm đã là địa bàn tụ cư của người Việt cổ và quá trình này diễn ra liên tục. Tại một số địa điểm khảo cổ học xung quanh Đền Hùng đã tìm được những hiện vật đặc biệt quý hiếm đó là chiếc nha chương, trống đồng Hêgơ I có đường kính lớn nhất từ trước đến nay, được coi là vật thiêng tượng trưng cho quyền uy và địa vị của người thủ lĩnh quân chủ. Và khá nhiều hiện vật độc đáo khác như vuốt đá, bộ khóa đai lưng bằng đồng có 8 con rùa, rìu giáo, qua đồng... Có thể nói không nơi nào ở Việt Nam lại có mật độ dày đặc những hiện vật, dấu tích, huyền thoại, truyền thuyết, lễ hội, trò diễn... về các lĩnh vực đời sống thời đại Hùng Vương như ở Phú Thọ.

Thời phong kiến tự chủ các triều đại đã nối tiếp nhau tôn vinh việc thờ cúng các Vua Hùng, tu bổ, tôn tạo xây dựng Khu di tích lịch sử Đền Hùng, đặc biệt là triều Nguyễn đã quy định ngày Quốc lễ là ngày mùng 10-3 âm lịch hàng năm, định ra hội chính và hội lệ, cấp tiền và gạo nếp thơm cho xã Hy Cương sở tại lo việc thờ phụng các Vua Hùng trong kỳ Giỗ Tổ. Trong những năm cuối của thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, Đền Hùng và Lễ hội Đền Hùng đã được Đảng, nhà nước ta tôn vinh ở tầm cao mới. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương thực sự là ngày hội lớn của dân tộc Việt Nam.

Từ những nét đẹp nguyên sơ ở các hội làng vùng đất Tổ nhất là các lễ hội vùng phụ cận Đền Hùng, ngành Văn hóa đã chọn lọc đưa vào chương trình tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương -  Lễ hội Đền Hùng trên nguyên tắc bảo đảm tính dân tộc và hiện đại với quy mô ngày càng mở rộng để đáp ứng tâm nguyện của đồng bào cả nước mỗi khi về Đền Hùng. Có khá nhiều hạng mục công trình ở trong khu vực di tích đã được mở rộng, nâng cấp, bổ sung để tạo một không gian lớn để tổ chức nhiều hoạt động văn hóa thể hiện những nét đẹp tiêu biểu của các vùng văn hóa Việt Nam: Vùng Kinh Bắc, vùng miền Trung, vùng Tây Nguyên, vùng Nam Bộ trong những ngày Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng.

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng trước đây, hiện nay và mai sau luôn là điểm tựa tâm linh của muôn người dân đất Việt. Hành hương về Đền Hùng là niềm tin thiêng liêng trở về với cội nguồn dân tộc, điều đó làm cho chúng ta thêm tự hào về truyền thống và lịch sử cha ông để lại, càng phải nghĩ suy đến trách nhiệm giữ gìn và phát huy giá trị đó cho hôm nay mà cả muôn đời sau.