Thú chơi tranh ngày Tết

Chơi tranh ngày Tết khá đa dạng, muôn hình muôn vẻ tùy thuộc phong tục địa phương, địa vị, phẩm hàm trong xã hội của chủ nhân mà thú chơi cũng có ít nhiều khác nhau, tuy nhiên dù giàu có hay nghèo khó mỗi dịp Tết đến xuân về mọi gia đình người Việt thường có những bộ tranh dân gian trong nhà để đón năm mới. Nó là một phần không thể thiếu trong không gian của ngày Tết cổ truyền xưa kia. Tranh Tết là một phần hồn Việt trong lành, nhân hậu. Màu sắc rực rỡ trong những bức tranh Tết khơi gợi cảm giác mới mẻ, ấm cúng, rộn rã sắc xuân trong mỗi gia đình, đồng thời tranh Tết cũng là nơi lưu giữ những giá trị tâm linh sâu sắc của người Việt và chính thế nó là một phần không thể thiếu trong không gian của ngày Tết cổ truyền xưa.

Trước kia, tranh Tết là những bức tranh dân gian khổ nhỏ, với hình ảnh các con giáp đem theo ước vọng ngày xuân. Một số đề tài được ưa chuộng trong dịp Tết như: tranh ''Mẹ con đàn gà'' và ''Mẹ con đàn lợn'' thể hiện cảnh sinh hoạt dân dã, với ước vọng gia đình đông vui, hòa thuận, khát vọng sung túc cả năm. Tranh ''Vinh Hoa,'' ''Phú Quý'' với cậu bé mũm mĩm ôm gà, ôm vịt tượng trưng cho điềm phúc. Tranh ''Tố nữ'' thể hiện vẻ đẹp dịu dàng, mới mẻ và thân thuộc giữa con người với thiên nhiên. Tranh ''Tứ quý'' thể hiện ước vọng bốn mùa Xuân - Hạ - Thu - Đông luôn tràn ngập âm thanh vui tươi… Với sắc màu rực rỡ, đường nét độc đáo, tranh Tết không chỉ mang lời chúc Năm mới hòa hợp thịnh vượng mà đó còn là một phong tục cổ truyền đẹp.

Theo các nhà nghiên cứu, phê bình mỹ thuật, dòng tranh con giáp được khởi xướng bởi họa sỹ Bùi Xuân Phái từ những năm 1950. Từ những năm 1956 - 1957, Bùi Xuân Phái bắt đầu vẽ những tấm thiệp con giáp để tặng người thân, bạn bè mỗi dịp tết đến, xuân về. Các bức tranh của họa sỹ Bùi Xuân Phái đều mang sự sáng tạo trong phong cách thể hiện, với chất liệu rất riêng, đậm dấu ấn cá nhân của tác giả … Thế nhưng, người theo đuổi đề tài vẽ con giáp quy mô nhất lại là danh họa Nguyễn Tư Nghiêm. Nguyễn Tư Nghiêm đã có nhiều tác phẩm vẽ bằng những con giáp rất đẹp. Việc vẽ con giáp của ông trở thành truyền thống vẽ tranh Tết hằng năm. Ông cũng được cho là người đại diện cho các họa sỹ Việt Nam cất lên tiếng nói của dân tộc mình qua các tác phẩm hội họa con giáp ngày xuân.

Sau một thời gian dài bị mai một, trong vài năm trở lại đây, thú chơi tranh con giáp vào những ngày Tết đang có xu hướng trở lại và nhận được sự quan tâm của giới họa sỹ cũng như người yêu mỹ thuật. Các tác phẩm không chỉ giới hạn ở các dòng tranh dân gian mà mở rộng, hiện đại hơn cả ở đề tài và phong cách biểu hiện. Nếu trước đây, việc vẽ tranh con giáp chỉ đơn thuần như món quà nhỏ tặng bạn bè thay lời chúc xuân thì nay các họa sĩ vẽ tranh con giáp để tiếp nối, phát triển thành nét đẹp văn hóa, tạo nên một mảng đề tài, mảng tranh nghệ thuật phong phú.

Họa sĩ Thành Chương cho biết: Cứ mỗi độ xuân về, các họa sỹ bắt đầu vẽ những con giáp. Đó như là hồi tưởng lại những thú chơi tranh Tết của cha ông xưa. Ngoài các họa sỹ, một số tờ báo, cũng có những đề tài về tranh con giáp nhằm khơi dậy tinh thần rất văn hóa của người việt, đó là thú chơi, mua sắm tranh Tết.

Nét đẹp cần lưu truyền

Những năm gần đây, trào lưu chơ tranh ngày Tết dần trở lại và được giới họa sỹ đương đại nhiệt tình hưởng ứng. Theo họa sỹ Thành Chương, ngày nay, các họa sỹ vẽ tranh tết với lực lượng ngày một đông đảo, các tranh không chỉ mang tính chất chơi bời mà được xây dựng thành những tác phẩm với đề tài là tranh con giống cho mỗi năm. Cũng vì thế mà các mảng tranh nghệ thuật của các họa sỹ về đề tài con giáp mỗi độ xuân về trở thành một mảng đề tài với phong cách đa dạng phong phú, chất lượng nghệ thuật cao.

Tranh Tết giờ đây không bó hẹp với các dòng tranh dân gian truyền thống mà được đón nhận dưới góc nhìn cởi mở hơn, hiện đại hơn. Ngoài những bức tranh dân gian theo lối vẽ và chất liệu truyền thống còn xuất hiện tranh Tết có chất liệu đa dạng như: tranh chạm khắc gỗ, tranh đá quý,  tranh gốm sứ, tranh đồng, tranh thêu, tranh khảm trai… Bên cạnh đó còn là những tác phẩm hội họa, mang đậm dấu ấn cá nhân. Tuy hình thức, chất liệu có thể đổi mới, nhưng vẫn dựa trên những đề tài của tranh dân gian xưa và hàm chứa quan niệm sống, có mục đích giáo dục ngay từ đầu năm mới, như rèn đức, luyện tài, tích phúc, để đức cho con cháu đời sau.

Nhà nghiên cứu phê bình mỹ thuật PGS.TS Nguyễn Đỗ Bảo cho rằng, tranh Tết hiện đại đã có sự thay đổi rất nhiều trong cách thể hiện, khiến cho tranh Tết vô cùng phong phú và thu hút được đông đảo người xem. Mỗi họa sỹ gửi gắm trong tranh những nội dung, ý nghĩa khác nhau. Người xem tranh được cộng hưởng cùng thưởng thức những bức tranh và có thêm những suy đoán riêng. 

Thú chơi tranh Tết dù là tranh dân gian hay tranh hiện đại đều thể hiện sự ngưỡng vọng của con người trước cái đẹp cùng những ước vọng cho một năm mới tốt lành. Trong xã hội hiện đại, các họa sỹ vẫn hướng tác phẩm của mình với ý nghĩa làm sống lại thú chơi tranh ngày Tết. Hy vọng rằng, thú chơi tao nhã này sẽ mãi là một nét đẹp văn hóa quý báu, xứng đáng được tôn vinh, đồng thời bảo tồn và phát huy cho muôn đời sau./.