Tìm lại tết xưa trong kho lưu trữ

Từ các tư liệu tiếng Việt, tiếng Pháp và Hán Nôm, hình dung về tết xưa đã trở nên rõ ràng, sống động hơn.

Những câu chuyện văn hóa trở về
Họa sĩ Trịnh Lữ vẫn còn cảm thấy không khí của Tết Quý Tỵ 1953, một cái tết đông đủ và cả nhà cùng ra chùa Quán Sứ. “Sáng sớm, bố mẹ tôi bảo dậy mặc quần áo đẹp và đi ra chùa Quán Sứ. Lúc đó, tôi còn bé tí. Cả nhà cùng chụp ảnh, máy ảnh lúc đó chụp phim, nhưng tôi không nhớ ai là người chụp”, ông Trịnh Lữ nhớ lại. Bức ảnh đó được chú thích rất cụ thể tên những người trong gia đình ông Trịnh Lữ. Ông Trịnh Lữ cũng cung cấp tấm ảnh này cho triển lãm Tết xưa, do Trung tâm lưu trữ quốc gia 1 tổ chức tại số 5 Vũ Phạm Hàm (Q.Cầu Giấy, Hà Nội) từ ngày 14-1.

Triển lãm không chỉ kể câu chuyện đi lễ chùa đầu năm, nhiều câu chuyện đã quá quen với thế hệ của ông Trịnh Lữ cũng được trưng bày. “Bức này vẽ 2 nhân vật Lý Toét - Xã Xệ, anh béo - anh gầy. Họa sĩ Mạnh Quỳnh là tác giả bức này. Tôi cho là 2 nhân vật này ảnh hưởng 2 nhân vật truyện của Pháp nổi tiếng bấy giờ là Loren và Hardy, cũng một gầy một béo”, ông Trịnh Lữ cho biết.

Bức tranh Xuân với Lý Toét - Xã Xệ của họa sĩ Mạnh Quỳnh.

PGS-TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng dân tộc học, cũng nhận ra bài viết của cha mình trong triển lãm. Đó là một bài viết bằng tiếng Pháp của cố GS Nguyễn Văn Huyên, nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục, trên tạp chí Indochine hồi 1942. “Bài Tết của ông Nguyễn Văn Huyên đăng trên Indochine, 1942, là một cảm hứng quan trọng cho triển lãm Tết xưa của Trung tâm lưu trữ quốc gia 1”, ông Huy cho biết.

Qua các tư liệu lưu trữ bằng hình, bằng văn bản, tết xưa được hình dung rõ nét hơn. Có thể gặp ở triển lãm các văn bản quy định về ngày nghỉ tết của thời Nguyễn, thời Pháp. Theo đó, triều Nguyễn quy định: “Tết Nguyên đán nghỉ từ 28 tháng Chạp đến mồng 8 đầu xuân mới làm việc để binh lính thợ thuyền đều được nghỉ ngơi. Nếu có công việc khẩn cấp không thể hoãn thì xin riêng vẫn cho làm việc”. Thời Pháp thuộc, công sở được nghỉ 2 - 3 ngày tết, các trường học có lịch nghỉ khác nhau, tùy từng nhóm trường Pháp hay trường Pháp - Việt.

Mua tranh tết

Những ưu đãi vật chất cũng được thể hiện qua các văn bản được trưng bày trong triển lãm Tết xưa. Văn bản của triều Nguyễn quy định ngày mồng 1 thưởng cho các quan, ngày mồng 3 thưởng cho lính, và tiền cho các trạm dịch ở mức độ khác nhau. Người xem có thể thấy biên lai nhận tiền thưởng bằng hối phiếu của Nguyễn Văn Tứ. Biểu giá vé tàu Hà Nội - Huế và ngược lại giảm giá nhân dịp tết. Việc an ninh trong tết dưới thời Pháp cũng được đảm bảo. Trưng bày có văn bản của Công sứ Nam Định gửi Thống sứ Bắc kỳ về việc đảm bảo an ninh nhân dịp tết.