Việt Nam tiếp nhận pho tượng đồng Nữ thần Durga đặc biệt quý hiếm bị đánh cắp

Chiều 13-9 giờ địa phương, tại London đã diễn ra buổi lễ tiếp nhận bức tượng đồng Nữ thần Durga 4 tay, có niên đại từ thế kỷ thứ VII, với chiều dài khoảng 2m và nặng khoảng 250kg, từ gia đình của nhà buôn cổ vật bất hợp pháp người Anh Douglas Latchford.

Tượng được chụp trong trạng thái dường như mới được khai quật, còn dính bùn và khoáng chất. (Ảnh chụp lấy trang website của Bộ Nội vụ Mỹ)

Bức tượng được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản thế giới, đã bị đánh cắp vào năm 2008 tại Thánh địa Mỹ Sơn, tỉnh Quảng Nam. Đây là thành quả sau quá trình điều tra trong thời gian dài của Văn phòng Cục Điều tra An ninh Nội địa Mỹ (HSI) đối với nhà buôn Douglas Latchford trong nỗ lực chống buôn bán bất hợp pháp các cổ vật, cũng như sự phối hợp tích cực giữa HSI với Cảnh sát London để trao trả cổ vật cho quốc gia bị đánh cắp.

Tham dự buổi tiếp nhận, đại diện phía Việt Nam có Đại sứ Việt Nam tại Vương quốc Anh Nguyễn Hoàng Long, Tham tán Công sứ Tô Minh Thu và một số cán bộ của Đại sứ quán. Về phía Mỹ, có Đặc vụ JP Labbat, Đặc vụ Robert Mancene thuộc HSI và ông Tim Hemker, đại diện của HSI thuộc Đại sứ quán Mỹ tại Anh. Về phía Cảnh sát London, có thanh tra Sophie Hayes cùng đồng nghiệp thuộc đơn vị điều tra về nghệ thuật và cổ vật.

Trước đó, ngày 22-6, Bộ Tư pháp Mỹ đăng thông cáo giải quyết vụ kiện dân sự, tịch thu 12 triệu USD từ việc bán cổ vật Đông Nam Á bị nhà buôn cổ vật Douglas Latchford đánh cắp. Trong thông cáo, bộ trên cho biết năm 2019, nhà buôn Latchford bị truy tố về tội âm mưu lừa đảo có tổ chức cùng các tội danh khác, trong đó có việc bán cổ vật bị đánh cắp của Campuchia trên thị trường nghệ thuật quốc tế trong nhiều thập kỷ. Ông Latchford đã làm giả giấy tờ xuất xứ, hóa đơn và chứng từ vận chuyển, đồng thời làm giả giấy tờ về quốc gia xuất xứ và năm khai quật của tác phẩm.

Từ năm 2003-2020, nhà buôn Latchford đã nhận được hơn 12 triệu USD tiền thanh toán cho việc bán cổ vật bị đánh cắp và buôn lậu từ Đông Nam Á cho người mua và đại lý ở Mỹ, sau đó chuyển ít nhất 12 triệu USD vào tài khoản ngân hàng tại Đảo Jersey (thuộc Vương quốc Anh). Năm 2008 và 2009, Latchford đã sử dụng số tiền thu được từ việc bán đồ cổ bị đánh cắp và buôn lậu để mua bức tượng đồng Nữ thần Durga.

Sau khi ông Latchford qua đời vào năm 2020, con gái của ông là bà Julia Copleston, được thừa kế từ cha mình hơn 125 bức tượng, di vật bằng vàng mà chính quyền cáo buộc đã đánh cắp từ Campuchia, cũng như tiền bạc. Trong thỏa thuận dàn xếp vụ kiện, bà Copleston đã đồng ý trả lại 12 triệu USD, cũng như đồng ý giao bức tượng đồng Nữ thần Durga, được cha mình mua bằng tiền bất hợp pháp, hiện đang lưu trữ tại Anh.

Theo thông tin HSI khai thác từ hồ sơ ngân hàng và email trao đổi mua bán của ông Latchford, ông đã tới Việt Nam vào tháng 11/2008 để mua một tác phẩm nghệ thuật và chỉ thị cho các nhân viên ngân hàng của mình gửi khoảng 2 triệu USD vào tài khoản ngân hàng của một người có địa chỉ email tiếng Việt.

Tháng 1/2009, ông Latchford gửi email cho một đại lý buôn cổ vật một bức ảnh bên dưới chụp tượng đồng Nữ thần Durga được đặt nằm ngửa, vẫn được bao phủ bởi bụi bẩn và khoáng chất, giống như vừa được khai quật. Ông Latchford xác định Mỹ Sơn của Việt Nam là địa điểm tượng Nữ thần Durga được tìm thấy. Trong thông báo, Đặc vụ HSI Ivan J. Arvelo cho biết ông Latchford là một nhà buôn cổ vật bị đánh cắp, với nhiều giao dịch bất hợp pháp trong nhiều thập kỷ và đã thu lợi được hàng triệu USD từ người mua và đại lý buôn cổ vật ở Mỹ.

Ngay sau khi tiếp nhận thông tin từ phía Đại sứ quán Việt Nam tại Mỹ, Đại sứ quán Việt Nam tại Anh đã liên hệ để tiến hành làm việc với Bộ Ngoại giao và các cơ quan chức năng của Anh về bức tượng. Ngày 8-8, Đại sứ quán đã làm việc với đoàn Thanh tra viên thuộc Cảnh sát London để chia sẻ thông tin và trao đổi về thủ tục chuyển giao bức tượng đồng cho Việt Nam. Ngày 16-8, Đại sứ quán đã khảo sát hiện trạng bức tượng đồng Nữ thần Durga 4 tay và làm việc với đại diện chủ sở hữu hiện tại của bức tượng, công ty lưu trữ, vận chuyển và chuyên gia khảo cổ, phục chế bức tượng để đánh giá sơ bộ và lên phương án tiếp nhận, vận chuyển.

Tại buổi lễ tiếp nhận, Đại sứ Nguyễn Hoàng Long bày tỏ xúc động, cảm kích do chứng kiến khoảnh khắc rất đặc biệt khi một bảo vật quý giá quốc gia được trao trả lại cho Việt Nam. Thay mặt cho Chính phủ Việt Nam, Đại sứ Nguyễn Hoàng Long gửi lời cám ơn HSI, Cảnh sát London đã phối hợp hiệu quả để buổi lễ tiếp nhận được diễn ra thuận lợi trong thời gian sớm nhất; nhấn mạnh việc trao trả bức tượng diễn ra trong bối cảnh rất đặc biệt, khi Việt Nam - Anh vừa kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (ngày 11-9) và Việt Nam - Mỹ vừa nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện (ngày 10-9) trong chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden vừa qua. Sự kiện này sẽ góp phần làm sâu sắc hơn quan hệ giữa các bên.

Đại diện cho phía Mỹ, ông Tim Hemker, cho biết các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia luôn tìm cách đánh cắp các cổ vật văn hóa bằng nhiều cách, vì vậy, đây là mối đe dọa lớn đối với các nền văn hóa hiện đang sở hữu các vật phẩm quý giá. Khi bị bán ở chợ đen, các cổ vật này không bao giờ được trân trọng đúng như giá trị thể hiện. Vì vậy, việc trả lại cổ vật hôm nay là một khoảnh khắc đẹp rất tự hào. HSI sẽ tiếp tục nỗ lực điều tra để khám phá ra các đường dây buôn bán cổ vật bất hợp pháp và đưa trả lại quốc gia sở hữu.

Về phía cảnh sát London, thanh tra Sophie Hayes nhận định việc trao trả tượng Nữ thần Durga cho Việt Nam là một sự kiện đặc biệt. Các đơn vị điều tra an ninh và đặc biệt là đặc vụ đã nỗ lực không mệt mỏi trong nhiều năm để thu hồi tài sản văn hóa bị đánh cắp. Thanh tra Haynes cũng nhấn mạnh đây là một dịp đặc biệt để kỷ niệm năm hữu nghị 2023, khi Anh - Việt Nam kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao.

Theo thông tin của đặc vụ JP. Labbat tại buổi lễ, dựa trên tài liệu thu hồi được các nhóm đánh cắp và buôn lậu cổ vật, ban đầu, bức tượng Nữ thần Durga đã từng được rao bán cho một người mua ở Mỹ với giá 20 triệu USD, nhưng sau đó không thành công do người mua rút lại thoả thuận. Nhiều năm sau, trong một tài liệu tại Anh, giới buôn lậu cổ vật đã đưa giá trị của bức tượng lên tới 35 triệu USD trên thị trường chợ đen. Đặc vụ Labbat cho rằng đây là bức tượng rất hiếm và rất có giá trị, với niên đại trên 1.300 năm, cần được bảo quản, lưu trữ thật đặc biệt.

Bức tượng đồng hiện được bảo quản trong phòng đặc chủng tại London và trong trạng thái tương đối hoàn chỉnh nếu quan sát bằng mắt thường từ bên ngoài. Chuyên gia khảo cổ đánh giá dựa trên trang phục, họa tiết trang sức trên thân tượng thì đây có thể là bức tượng một nữ hoàng hoặc hoàng hậu. Trên thân tượng hiện có một số vết sứt và nứt vỡ ở vị trí hai tai tượng, một số ngón tay và bàn chân phải.

Sau khi tiếp nhận bàn giao, Đại sứ Nguyễn Hoàng Long cho biết Đại sứ quán sẽ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong nước, công ty lưu trữ và vận chuyển, bảo hiểm để vận chuyển an toàn bức tượng về Việt Nam.