Ngăn chặn sự phát triển lan rộng của các chất hướng thần mới

Khi có một chất NPS được đưa vào kiểm soát thì liên tục xuất hiện những chất mới có tính năng tác dụng tương tự để thay thế.

Phát hiện hơn 600 chất hướng thần mới (NPS)

Theo Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an, NSP là loại chất hướng thần, có tính năng tác dụng tương tự như các chất ma túy (đã nằm trong Danh mục kiểm soát chất ma túy tại Việt Nam như: Amphetamine, cần sa, MDMA, cocain…) nhưng chưa được kiểm soát, mới bị đưa vào lạm dụng. Thuật ngữ "mới" không nhất thiết là những phát minh mới, rất nhiều NPS được tổng hợp lần đầu cách đây 40 năm.

Phần lớn các loại NPS được phát hiện vào năm 2008. Cho đến hết năm 2014, đã có gần 100 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới thông báo có sự lạm dụng NPS. Một điều rất nguy hại hơn nữa là các chất hướng thần mới đang gia tăng và trở thành vấn đề toàn cầu.

Theo báo cáo của Văn phòng Liên Hợp Quốc về ma túy và tội phạm (UNODC), số chủng loại chất hướng thần mới (NPS) đã tăng từ 166 chất tại thời điểm cuối năm 2009 lên đến 251 chất vào giữa năm 2012 và đến nay là hơn 600 chất.

Các chất này được coi là tác động rất tiêu cực đến sức khỏe của con người, gây ra tác hại tương tự các chất ma túy trong danh mục quản lý như cần sa, cocaine, MDMA hay Methamphetamine, thậm chí có những chất còn có tác động mạnh hơn, nhanh hơn và nguy hiểm hơn đến sức khỏe của con người. Các chất hướng thần mới đang gia tăng cho thấy thị trường ma túy tổng hợp đang trở nên ngày càng đa dạng hơn và đã trở thành một vấn đề nhức nhối mang tính toàn cầu.

Tổng thể có một số nhóm chất chủ yếu có mặt trên thị trường hiện nay như: Cần sa tổng hợp, cathinines tổng hợp, ketamine, phenethylamines, các chất có gốc thảo dược và các chất hỗn hợp khác như: Aminondanes, phency-clidine, trytaminee ở dạng chất lỏng, rắn, bột hoặc nén.

Trong số này, các hoạt chất dạng cần sa tổng hợp chiếm đa số (khoảng 39%). Thông thường, các chất dạng cần sa tổng hợp thường được tẩm, ướp vào các loại thảo mộc, đóng gói như thực phẩm chức năng hay các hàng hóa thông thường khác và được gọi bằng những cái tên như "K2" và "Spice", có thể được bán hợp pháp như hương liệu, dùng để hít thay thế cần sa một cách hợp pháp.

Báo cáo của UNODC cũng chỉ ra rằng, 18% NPS là phenethylamines, hoặc các chất kích thích mạnh mẽ khiến người dùng có hiệu ứng vật lý, tình cảm, và gây ảo giác. Các phenethylamine nổi tiếng nhất là MDMA hoặc ecstasy. Phenethylamines là chất hóa học tổng hợp và có thể dùng ở dạng bột, dạng viên hoặc bằng giấy thấm. Chúng gây ra sự gia tăng nhịp tim, hô hấp, huyết áp và có thể dẫn đến mất nước, động kinh, trầm cảm, hoang tưởng, mê sảng, và các vấn đề tim mạch.

Loại thứ ba phổ biến nhất của NPS là cathinones tổng hợp, chiếm 15% trong các loại NPS. Văn phòng Chính sách phòng chống ma túy quốc gia Hoa Kỳ phân loại cathinones tổng hợp như các hóa chất nhân tạo liên quan đến chất kích thích. Các cathinones tổng hợp nổi tiếng nhất là "Muối tắm" và "Flakka", cả hai đều được cho là gây ra hành vi thất thường và đáng lo ngại.

Hầu hết các chất NPS chưa được kiểm soát

Số lượng vô cùng lớn, sự đa dạng và tính chất thay đổi liên tục của các loại NPS hiện nay trên thị trường có thể phần nào lý giải tại sao hiện chỉ có dữ liệu hạn chế về tỷ lệ sử dụng các loại NPS. Nhưng khó khăn này cũng giải thích lý do tại sao các quy định về NPS và khả năng giải quyết các vấn đề sức khỏe có liên quan đến NPS tiếp tục là một thách thức. Đa phần các quốc gia và người dân chưa có nhận thức đầy đủ về mối nguy hại của các chất này.

Được tiếp thị với tên gọi “chất thăng hoa hợp pháp” và “thuốc đặc chế”, các chất hướng thần mới đang lan tràn với tốc độ nhanh chưa từng thấy. Việc xuất hiện và sử dụng các chất mới kích thích tinh thần đang trở thành trào lưu mới trong sử dụng ma túy.

Một điều đáng báo động là hiện nay, chất hướng thần mới được mua bán một cách hợp pháp, công khai tại nhiều quốc gia, cả trên mạng internet. Nhằm qua mặt lực lượng quản lý, các đối tượng buôn bán, cung cấp tiếp thị, quảng cáo sản phẩm với những cái tên như những sản phẩm tiêu dùng hàng ngày tương đối vô hại như nước xịt phòng, muối tắm, tinh dầu thảo dược và thậm chí là phân bón cho cây trồng.

Báo cáo từ một cuộc khảo sát do UNODC tiến hành năm 2012, châu Á chiếm vị trí thứ hai về số lượng các nước có ghi nhận sự nổi lên của các chất hướng thần mới, trong đó có Việt Nam. Hai loại chất hướng thần mới được sử dụng nhiều nhất ở Châu Á là Ketamine và Kratom. Trong vài năm qua, Ketamine dạng viên được bán như là chất thay thế cho “ectasy” (còn gọi là “thuốc lắc”).

Từ năm 2000 đến nay, qua công tác giám định ma túy, Viện Khoa học Hình sự đã phát hiện một số chất thuộc NPS bị lạm dụng, được bổ sung vào Danh mục kiểm soát các chất ma túy tại Việt Nam như: Ketamine (bổ sung năm 2003); 2C-B (bổ sung năm 2007); TFMPP; 2C-E; BZP, GHB (bổ sung năm 2011); XLR-11(bổ sung năm 2015).

Hầu hết các chất NPS chưa được kiểm soát, vẫn còn chưa được nghiên cứu tìm hiểu kỹ càng, các chất NPS khi xuất hiện đều là những chất mới, chưa có những nghiên cứu đầy đủ về thành phần hóa học, công thức cấu tạo, chưa có các phương pháp giám định đặc hiệu, vượt quá năng lực giám định của các phòng Kỹ thuật hình sự địa phương cả về con người lẫn phương tiện, máy móc dẫn đến việc phát hiện và xử lý các đối tượng này rất khó khăn.

Nhiều khó khăn trong phát hiện

Theo Thiếu tướng Ngô Sỹ Hiền, Viện trưởng Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an, mẫu chuẩn so sánh của các loại NPS hiện nay rất khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác phát hiện, giám định định tính và định lượng. Mặt khác do chưa có nhận thức đầy đủ về NPS, công tác khám nghiệm, thu mẫu giám định của các cơ quan điều tra còn nhiều thiếu sót như: lấy mẫu không đủ lượng, lấy mẫu không đại diện… dẫn đến khó khăn cho công tác giám định.

Ngoài ra, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi phức tạp, khi có một chất NPS được đưa vào kiểm soát thì liên tục xuất hiện những chất mới có tính năng tác dụng tương tự để thay thế. Bên cạnh đó, việc đưa các chất NPS mới được phát hiện vào danh mục kiểm soát còn gặp nhiều khó khăn do phối hợp chưa đồng bộ.

Theo Thiếu tướng Ngô Sỹ Hiền, các cơ quan có liên quan cần nhanh chóng đề xuất cơ quan có thẩm quyền duyệt và đưa các chất NPS đã được phát hiện qua công tác giám định vào Danh mục kiểm soát các chất ma túy tại Việt Nam. Các lực lượng phòng chống ma túy, thường xuyên trao đổi thông tin liên quan đến các chất ma túy dạng NPS, tăng cường công tác nắm tình hình và dự báo về các loại NPS; đẩy mạnh hoạt truyền thông sâu, rộng để phòng ngừa, ngăn chặn sự phát triển lan rộng các chất hướng thần mới tại nước ta.