Biện pháp phòng bệnh lao hiệu quả

Hiện nay bệnh lao đang có chiều hướng phát triển và gia tăng ở một số địa phương do công tác phòng bệnh không tốt, vì vậy cần có những biện pháp ngăn ngừa cụ thể để bệnh không phát tán và lưu hành.

Đặc điểm lây truyền của bệnh lao

Bệnh lao được xác định là một bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis gây nên và có thể gặp ở tất cả các bộ phận của cơ thể nhưng lao phổi là thể bệnh lao khá phổ biến chiếm tỉ lệ khoảng 80 - 85% các trường hợp, đây là nguồn lây chính cho những người ở chung quanh.

Bệnh lây truyền qua đường hô hấp do hít phải các hạt khí dung trong không khí có chứa vi khuẩn lao. Các hạt khí dung có chứa vi khuẩn lao được sinh ra khi người mắc lao phổi trong giai đoạn tiến triển ho, khạc, hắt hơi bắn ra môi trường bên ngoài; hạt khí dung này có đường kính rất nhỏ khoảng 1 - 5 micromét bay lơ lửng trong không khí khoảng từ vài giờ đến 24 giờ. Trên thực tế, khả năng lây lan sẽ giảm mạnh sau khi người bệnh được điều trị trong khoảng thời gian 2 - 4 tuần; vì vậy việc phát hiện và điều trị sớm bệnh lao sẽ làm giảm sự lây lan trong cộng đồng.

Sự lây truyền bệnh lao có một số yếu tố có liên quan ảnh hưởng như: sự tập trung của các hạt khí dung trong không khí bị chi phối bởi số lượng vi khuẩn do bệnh nhân ho khạc ra và sự thông khí tại khu vực phơi nhiễm, thời gian tiếp xúc với các hạt khí dung bị nhiễm vi khuẩn lao, trạng thái gần với nguồn các hạt khí dung mang vi khuẩn lao; hệ thống miễn dịch bị suy giảm trong trường hợp nhiễm HIV, mắc bệnh đái tháo đường và suy dinh dưỡng... Đồng thời những người sử dụng thuốc lá, rượu bia có thể làm gia tăng nguy cơ nhiễm lao và bệnh lao. Ngoài ra, các yếu tố môi trường cũng có tác động ảnh hưởng như không gian chật hẹp, thông khí không đầy đủ, tái lưu thông không khí có chứa các hạt khí dung mang vi khuẩn lao.

Một số biện pháp phòng bệnh lao

Phòng bệnh lao muốn có hiệu quả phải áp dụng các biện pháp cụ thể để giảm nguy cơ nhiễm vi khuẩn lao và giảm nguy cơ chuyển từ tình trạng nhiễm lao sang bệnh lao.

Giảm nguy cơ nhiễm vi khuẩn lao được thực hiện bằng cách kiểm soát nhiễm khuẩn lao, đây là việc kết hợp các biện pháp nhằm hạn chế tối thiểu nguy cơ lan truyền của bệnh lao trong cộng đồng như: kiểm soát vệ sinh môi trường, sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân cho nhân viên y tế và giảm tiếp xúc với nguồn lây. Kiểm soát vệ sinh môi trường để giảm đậm độ các hạt nhiễm khuẩn trong không khí bằng cách thông gió tốt, những cửa đi ra vào và cửa sổ của phòng khám bệnh, khu nhà chờ và phòng bệnh cần được mở cho thông gió tự nhiên hoặc dùng quạt điện đúng chiều để làm loãng các hạt nhiễm khuẩn và đẩy vi khuẩn ra ngoài, dưới ánh nắng mặt trời vi khuẩn lao sẽ bị tiêu diệt; cần bố trí vị trí làm việc hợp lý theo chiều thông gió, không để không khí đi từ người bệnh đến tiếp xúc với nhân viên y tế; hướng dẫn, tư vấn để người bệnh thay đổi hành vi về vệ sinh hô hấp nhằm làm giảm các hạt nhiễm khuẩn phát tán ra môi trường bằng cách dùng khẩu trang hoặc ít nhất là có khăn che miệng khi tiếp xúc nói chuyện với người khác kể cả nhân viên y tế lúc hắt hơi hay ho, nên khạc đờm vào giấy hoặc ca cốc và bỏ đúng nơi quy định, phải rửa tay bằng xà phòng thường xuyên, lấy đờm xét nghiệm đúng nơi quy định, tốt nhất ở ngoài trời và môi trường thông thoáng hoặc ở nơi có thông gió tốt, ít khả năng tiếp xúc của nhân viên y tế và người khác, không nên đặt nơi lấy bệnh phẩm đờm ở những phòng nhỏ đóng kín hay nhà vệ sinh.

Sử dụng phương tiện phòng hộ cá nhân cho nhân viên y tế là điều bắt buộc, lưu ý khẩu trang thông thường ít có tác dụng bảo vệ phòng nhiễm vi khuẩn lao, ở những nơi có nguy cơ lây nhiễm cao cần mang khẩu trang bảo vệ hô hấp đạt tiêu chuẩn như loại khẩu trang N95 hoặc tương đương trở lên. Giảm tiếp xúc nguồn lây bằng biện pháp cách ly, nên có nơi chăm sóc và điều trị riêng cho người bệnh lao phổi có kết quả xét nhiệm AFB (acid fast bacillus) dương tính, đặc biệt đối với người bệnh lao đa kháng thuốc; trong các cơ sở đặc biệt như trại giam, cơ sở cai nghiện, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng, cơ sở bảo trợ xã hội có khả năng lây nhiễm rất cao nên cần cách ly tuyệt đối những người bệnh để điều trị mới tránh được các vụ dịch nghiêm trọng; nhân viên y tế cần tuân thủ quy trình khám bệnh và chăm sóc người bệnh, khi khám, hỏi bệnh, thực hiện tư vấn nên để người bệnh quay lưng lại, sự biểu hiện sự thân thiện qua hành động, cử chỉ, lời nói chứ không nhất thiết phải tiếp xúc trực tiếp; để bảo vệ cho người nhiễm HIV đến khám bệnh, cần xác định những người nghi lao qua ho khạc để hướng dẫn họ dùng khẩu trang, giấy che miệng, chuyển đến khu chờ riêng hoặc phòng cách ly nếu có và ưu tiên khám trước để giảm thời gian tiếp xúc.

Phòng lây nhiễm lao ở cơ sở y tế và hộ gia đình

Tại các cơ sở y tế, để phòng lây nhiễm lao cần phải thực hiện đầy đủ quy chế kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện và hướng dẫn kiểm soát lây nhiễm lao. Lãnh đạo cơ sở y tế liên quan cần quan tâm, có kế hoạch, quy trình và phân công người phụ trách dự phòng lây nhiễm lao tại đơn vị; phải đầu tư thích hợp các điều kiện cần thiết phục vụ kế hoạch và quy trình dự phòng lây nhiễm cho nhân viên y tế và cho người bệnh tại đơn vị. Kế hoạch và quy trình cần được phổ biến rộng rãi cho nhân viên từ các bước quản lý người bệnh, lấy bệnh phẩm, tuân thủ quy trình vệ sinh và phải được công khai dưới dạng bảng biểu, biển báo dễ thấy, dễ thực hiện và khuyến khích mọi nhân viên tham gia kiểm tra giám sát, góp ý. Định kỳ, người phụ trách dự phòng lây nhiễm lao báo cáo với lãnh đạo về thực hiện kế hoạch và tham mưu về các điểm cần thực hiện để cải thiện chất lượng công tác dự phòng lây nhiễm lao trong đơn vị.

Tại hộ gia đình, để phòng lây nhiễm lao người bệnh phải tuân thủ điều trị lao theo đúng hướng dẫn của bác sĩ để đạt hiệu quả điều trị, tránh nguy cơ lây nhiễm, đặc biệt là khi còn ho khạc ra vi khuẩn lao, có xét nghiệm đờm AFB dương tính. Tránh lây nhiễm lao cho người xung quanh bằng cách: dùng khẩu trang hoặc ít nhất có khăn che miệng khi tiếp xúc nói chuyện với người khác, khi hắt hơi, ho; không khạc nhổ bừa bãi, khạc đờm vào khăn giấy rồi đốt, rửa tay với xà phòng thường xuyên; đảm bảo vệ sinh môi trường nơi ở của người bệnh như thông khí tự nhiên ở cửa ra vào, cửa sổ, có ô thoáng khí và có ánh nắng rọi vào; thường xuyên phơi nắng đồ dùng cá nhân, chiếu, chăn, màn... của bệnh nhân.