Lưu ý tương tác bất lợi giữa thuốc và ăn uống

Khi uống thuốc, người dùng cần lưu ý tới các đồ ăn và thức uống khi dùng cùng, để phòng tránh các tương tác bất lợi có thể xảy ra...

Tương tác thuốc với thức ăn

Thức ăn làm thay đổi thời gian rỗng của dạ dày. Nếu uống thuốc lúc đói thuốc chỉ lưu lại dạ dày chừng 10-30 phút rồi thuốc được đẩy ngay xuống ruột. Trái lại nếu uống thuốc sau bữa ăn, thời gian lưu lại dạ dày của thuốc có thể từ 1-4 giờ. Điều này ảnh hưởng tới sinh khả dụng của nhiều thuốc.

Thức ăn kích thích sự tiết mật, đặc biệt là thức ăn giàu chất béo. Điều này sẽ có lợi cho việc hấp thu các thuốc có bản chất là các hợp phần dinh dưỡng như các vitamin, glucose, acid amin, các muối khoáng... sẽ dễ dàng hơn.

Rượu làm tăng tác dụng phụ lên đường tiêu hoá như viêm, loét, chảy máu...

Ảnh hưởng của các thành phần thức ăn đến hấp thu thuốc: Bữa ăn giàu chất béo, quá nhiều đường, quá mặn hoặc quá chua đều cản trở sự di chuyển của khối thức ăn từ dạ dày xuống ruột. Điều này sẽ ảnh hưởng không tốt đến các thuốc kém bền trong môi trường acid của dạ dày và làm chậm sự di chuyển của thuốc đến vị trí hấp thu tối ưu là ruột non.

Nếu thức ăn mặn nghĩa là có nhiều muối ăn, lượng natri cao sẽ ảnh hưởng đến tác dụng giữ nước, gây phù khi điều trị corticoid. Trái lại, khi đang sử dụng thuốc có chứa lithi để điều trị các bệnh tâm thần kinh thì cần cố định mức độ natri trong chế độ ăn vì nếu đang ăn mặn mà chuyển sang ăn nhạt sẽ dẫn đến hiện tượng tăng nồng độ lithi/máu, gây độc.

Một số thức ăn chứa nhiều tyramin như phomat, rượu vang đỏ, chuối, bia, gan gà, gan ngỗng... Nếu ăn nhiều thức ăn loại này khi đang điều trị bằng các thuốc loại IMAO (nialamid, iproniazid...) thì có thể gây tác dụng phụ như nhanh nhịp tim, tăng huyết áp.

Thức ăn chứa nhiều vitamin K như các loại bắp cải, súp lơ, rau có lá màu xanh, cà chua, đậu quả... sẽ cản trở tác dụng của các loại thuốc chống đông máu dạng uống như warfarin, dicoumarol.

Do thức ăn làm thay đổi hấp thu thuốc, bác sĩ sẽ hướng dẫn người bệnh uống thuốc trước bữa ăn hay sau bữa ăn tùy thuộc vào đặc tính của mỗi loại thuốc.

Tương tác thuốc và đồ uống

Khi uống thuốc, nên tránh sử dụng nước hoa quả, nước khoáng kiềm hoặc các nước ngọt đóng chai có gas vì các loại nước này có thể làm hỏng thuốc hoặc gây hấp thu thuốc quá nhanh gây ngộ độc, đặc biệt với những thuốc có phạm vi điều trị hẹp.

Sữa: Sữa có bản chất là caseinat calci, ion calci có thể tạo phức với nhiều loại thuốc. Ví dụ, nếu uống tetracyclin cùng với sữa sẽ cản trở hấp thu thuốc. Các lipid trong sữa có thể hòa tan một số thuốc vào trong đó và giữ thuốc lại. Các chất protein trong sữa có thể liên kết với một số thuốc có ái lực cao với các protein. Tất cả các quá trình này đều cản trở hấp thu thuốc như: erythromycin, penicilin V, các tetracyclin.

Cà phê, chè: Hoạt chất cafein trong các loại nước uống này có thể làm tăng tác dụng giảm đau của aspirin, paracetamol nhưng cũng làm tăng tác dụng phụ như nhức đầu, nhanh nhịp tim, tăng huyết áp ở người bệnh đang điều trị bằng các thuốc loại IMAO. Tanin trong chè có thể gây tủa nhiều loại thuốc có chứa sắt hoặc alcaloid. Cà phê có thể làm tăng độ hòa tan của một số thuốc như ergotamin nhưng lại cản trở hấp thu các loại thuốc liệt thần (neuroleptic).

Rượu: Nhiều người bị bệnh tâm thần do nghiện rượu do đó khả năng gặp phải người bệnh vừa uống thuốc vừa uống rượu không phải là hiếm. Cần lưu ý để tránh các tương tác sau:

- Các benzodiazepin như diazepam khi uống cùng rượu sẽ gây thay đổi tâm tính rất mạnh ngay ở liều thường dùng. Sự thay đổi này chỉ có thể gặp ở liều rất cao nếu dùng đơn độc không có rượu.

- Tác dụng kích thích ở liều nhỏ, ức chế ở liều cao của rượu làm ảnh hưởng nhiều đến tác dụng điều trị của các nhóm thuốc chống trầm cảm, thuốc ngủ, thuốc chống động kinh.

Rượu làm tăng tác dụng phụ lên đường tiêu hóa như viêm, loét, chảy máu của các thuốc chống viêm không steroid (aspirin). Uống rượu cùng với paracetamol làm tăng nguy cơ viêm gan.

Các loại kháng histamin H1 có tác dụng ức chế thần kinh trung ương, do đó khi uống cùng với rượu sẽ xuất hiện tác dụng ức chế quá mức ngay ở liều thấp. Các loại kháng histamin H2 do tác dụng kìm hãm enzym ở tiểu thể gan, làm chậm quá trình chuyển hóa rượu và tăng mức alcol trong máu, gây nhức đầu, buồn nôn.

Do tác dụng giãn mạch ngoại vi của rượu, nếu uống đồng thời với các thuốc chống tăng huyết áp có thể có nguy cơ gây tụt huyết áp đột ngột quá mức cần thiết.

Alcol còn là dung môi tốt cho những thuốc có ái lực với dầu (như một số thuốc chẹn beta giao cảm), làm cho thuốc hấp thu quá nhanh, gây tác dụng đột ngột do tăng nồng độ thuốc trong máu trên mức điều trị.

Do tác dụng tăng cảm ứng enzym gan của rượu khi uống kéo dài, một số sulfamid hạ đường huyết có thể bị phá hủy nhanh hơn bình thường dẫn đến giảm hiệu quả điều trị.

Nước ép bưởi: Làm giảm hoạt động của enzym cytochrom P450 3A4, enzym này có nhiệm vụ chuyển hóa thuốc và chất độc. Nước bưởi chứa hợp chất furanocoumarin ức chế enzym cyp 3A4. Khi dùng đồ uống này, khả năng phân hủy thuốc để thải trừ ra khỏi cơ thể giảm xuống, do đó nồng độ thuốc trong máu tăng lên, có thể gây tăng tác dụng phụ của thuốc.