Trong 2 năm trở lại đây, dịch COVID-19 diễn biến rất phức tạp, có những tác động to lớn đến mọi mặt của đời sống thế giới cũng như ở Việt Nam, trong đó bao gồm cả chương trình phòng, chống HIV/AIDS. Cơ quan chức năng mà cụ thể là Bộ Y tế có giải pháp gì trước tình hình này? Báo Điện tử Chính phủ đã có cuộc trao đổi với Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS - Bộ Y tế về vấn đề nêu trên.
Dịch COVID- 19 vẫn đang diễn biến phức tạp, tiếp tục làm ảnh hưởng đến các mục tiêu trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, xin bà cho biết cụ thể các mục tiêu mà Việt Nam đặt ra đã bị ảnh hưởng như thế nào?
PGS.TS Phan Thị Thu Hương: Như chúng ta đã biết, với sự nỗ lực của toàn xã hội trong suốt hơn 30 năm qua, đại dịch HIV/AIDS ở Việt Nam đã được kiểm soát. Điều này thể hiện bằng số người nhiễm HIV được phát hiện, số người tử vong do AIDS giảm hàng năm trong hơn 10 năm gần đây. Việt Nam vẫn giữ được tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư dưới 0,3% trong suốt nhiều năm qua.
Tuy nhiên có thể nói, số người phát hiện nhiễm HIV hàng năm vẫn còn cao, mỗi năm vẫn còn phát hiện ra hơn 10.000 người nhiễm HIV. So với mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 (khi đó chỉ có dưới 1.000 trường hợp nhiễm HIV) thì còn khá xa và còn rất nhiều việc phải làm. HIV/AIDS hiện vẫn là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng quan tâm và dịch HIV vẫn có thể bùng phát nếu chúng ta chủ quan.
Trong 2 năm qua, đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mặt kinh tế xã hội cảu Việt Nam; bao gồm cả công tác phòng, chống HIV/AIDS. Chúng ta phải dành rất nhiều nguồn lực, sự quan tâm để đối phó với dịch COVID-19 này, nhất là trong làn sóng COVIDI-19 lần thứ 4, nhiều tỉnh, thành phố bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch COVID-19. Các biện pháp giãn cách xã hội cũng làm cho nhiều hoạt động phòng, chống HIV/AIDS bị ảnh hưởng.
Việt Nam đã đặt mục tiêu Chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Do đó, để thực hiện mục tiêu này trong bối cảnh thế giới đã xác định phải sống chung lâu dài với dịch COVID-19, chúng ta cần thực hiện 4 điều.
Thứ nhất là sự cam kết chính trị mạnh mẽ từ Trung ương đến địa phương. Có thể nói, đến nay, hành lang pháp lý phòng, chống HIV/AIDS của Việt Nam đã khá đầy đủ. Vấn đề còn lại là phải giữ vững cam kết đó trong bối cảnh dịch COVID-19, tức là phải kiên định mục tiêu phòng, chống HIV/AIDS cũng như cả Trung ương và địa phương cần tiếp tục quan tâm và đầu tư, chỉ đạo và hành động quyết liệt để biến các mục tiêu phòng, chống HIV/AIDS thành hiện thực.
Thứ hai phải tăng cường năng lực cho mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS các tuyến. Đây là việc cần phải làm và làm liên tục vì vừa qua tổ chức hệ thống phòng, chống HIV/AIDS cũng đã có những thay đổi. Năng lực của mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS có ý nghĩa quan trọng trong việc triển khai, tổ chức thực hiện chương trình phòng, chống HIV/AIDS từ Trung ương đến địa phương.
Thứ ba là tăng cường đầu tư, có giải pháp tài chính bền vững cho công tác phòng, chống HIV/AIDS. Nguồn tài chính sẽ chủ yếu dựa vào tài chính trong nước như nguồn bảo hiểm y tế và ngân sách nhà nước. Vì thế, các địa phương cần khẩn trương phê duyệt Đề án bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS và bố trí nguồn ngân sách địa phương theo đề án đã được phê duyệt.
Cuối cùng là chúng ta cần triển khai rộng rãi các hoạt động chuyên môn. Đây chính là các dịch vụ mà các đối tượng đích được thụ hưởng và cũng là yếu tố quyết định bảo đảm chương trình phòng, chống HIV/AIDS thành công. Do đó, chúng ta cần đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức của người dân về phòng, chống HIV/AIDS; cung cấp các dịch vụ dự phòng và can thiệp giảm tác hại cho các đối tượng có hành vi nguy cơ cao; cung cấp các dịch vụ điều trị và chăm sóc cho những người nhiễm HIV/AIDS. Việc mở rộng dịch vụ cần song song với nâng cao, bảo đảm chất lượng dịch vụ.
Hy vọng rằng chúng ta còn 9 năm để biến mục tiêu kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam thành hiện thực và thực hiện thành công các mục tiêu mà Chiến lược đã đề ra.
Có thể thấy, năm 2021, COVID-19 đã tác động đến các hoạt động giám sát, xét nghiệm và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS. Vậy thưa bà, để giải quyết vấn đề này, chúng ta đã đưa ra những điểm mới gì trong hoạt động này?
PGS.TS Phan Thị Thu Hương: Do tình hình dịch COVID19 diễn biến phức tạp, các tỉnh/thành phố triển khai giãn cách xã hội, các hoạt động triển khai bị gián đoạn; nhân lực ngành y tế tập trung lực lượng cho công tác phòng, chống dịch COVID nên ảnh hưởng đến việc triển khai các hoạt động chung và hoạt động phòng, chống HIV/AIDS nói riêng, trong đó có các hoạt động giám sát, xét nghiệm và điều trị.
Để giải quyết những khó khăn này, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới triển khai cung ứng sinh phẩm tự xét nghiệm HIV qua trang thông tin điện tử, hiện đang triển khai tại 4 tỉnh/thành phố: Cần Thơ (tháng 11/2020), Hà Nội, Nghệ An (tháng 4/2021) và Bình Dương (tháng 11/2021) bước đầu ghi nhận kết quả khoảng 10% người nhận sinh phẩm có phản hồi kết quả “có phản ứng” và được kết nối với dịch vụ xét nghiệm khẳng định và điều trị ARV.
Bên cạnh đó, chúng tôi đã hướng dẫn địa phương triển khai nhiều chiến dịch trực tuyến mang tên “Hãy ở nhà và tự xét nghiệm” nhằm đưa ra phương án lựa chọn cho phép mọi người có thể đặt hàng bộ tự xét nghiệm qua điện thoại, tin nhắn hoặc qua nền tảng đặt hàng trực tuyến. Hàng chục nghìn bộ tự xét nghiệm HIV được vận chuyển, chuyển phát qua đường bưu điện hoặc là được giao tới cho những người có nhu cầu xét nghiệm. Như vậy, người nghi nhiễm có thể tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV an toàn trong giai đoạn đại dịch COVID-19 mà không bị gián đoạn.
Ngoài ra, chúng tôi cũng duy trì bảo đảm cung cấp các dịch vụ xét nghiệm chẩn đoán, theo dõi điều trị tại các tuyến tỉnh, Trung ương; kết hợp với kỹ thuật phát hiện mới nhiễm HIV để nhanh chóng phát hiện và phòng chống lây nhiễm; đồng thời tiếp tục duy trì và nâng cao năng lực mở rộng các cơ sở xét nghiệm tại tuyến cơ sở để đáp ứng với tình hình mới.
Những điểm mới trong triển khai công tác điều trị HIV/AIDS trong giai đoạn này là chúng tôi tiếp tục tối ưu hoá phác đồ điều trị thuốc ARV cho người bệnh, lựa chọn thuốc ARV có khả năng ức chế virus cao, ít tác dụng phụ, giảm số lượng viên thuốc, giảm số lần uống; chuyển phần lớn người nhiễm HIV sang sử dụng thuốc ARV nguồn quỹ BHYT để bảo đảm người bệnh được duy trì điều trị thuốc ARV liên tục khi không còn nguồn thuốc viện trợ miễn phí; điều trị thuốc ARV sớm cho người nhiễm mới phát hiện (điều trị trong ngày); cấp thuốc ARV tối đa 90 ngày cho người bệnh ổn định. Đặc biệt là mở rộng quản lý điều trị bệnh đồng nhiễm như đồng nhiễm HIV/lao, đồng nhiềm HIV/Viêm gan C, bệnh không lây nhiễm ở người nhiễm HIV nhằm giảm tử vong ở người nhiễm HIV.
Tháng hành động Quốc gia Phòng, chống HIV/AIDS năm nay có chủ đề là “Tăng cường phòng, chống HIV/AIDS trong bối cảnh đại dịch COVID-19”, vậy xin bà cho biết chúng ta sẽ chú trọng tăng cường các hoạt động gì?
PGS.TS. Phan Thị Thu Hương: Trong Tháng hành động, ngoài việc ban hành văn bản hướng dẫn chỉ đạo, do dịch COVID-19 nên không thể tổ chức các sự kiện trực tiếp và đông người, Ủy ban Quốc gia Phòng, chống AIDS và Phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm đề nghị các địa phương tăng cường các hoạt động truyền thông trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trên nền tảng mạng xã hội để hưởng ứng Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS. Bên cạnh đó, chúng tôi tiếp tục triển khai thực hiện các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS khác như: Xây dựng kế hoạch và các mô hình cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS trong các tình huống khác nhau tùy theo diễn biến dịch COVID-19 để bảo đảm người có hành vi nguy cơ cao và người nhiễm HIV không bị gián đoạn trong tiếp cận và sử dụng dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS; thực hiện các giải pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người nhiễm HIV tiếp cận liên tục và an toàn các dịch vụ điều trị bằng thuốc kháng HIV, tuân thủ điều trị.
Song song với đó là cung cấp thường xuyên các chất dạng thuốc phiện được điều trị liên tục và an toàn bằng thuốc Methadone, nhất là ở các địa phương thực hiện giãn cách xã hội hoặc cơ sở y tế bị phong tỏa; vận động, hỗ trợ người nhiễm HIV tiếp cận và được tiêm chủng vaccine phòng COVID-19; mở rộng việc cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng, tự xét nghiệm; vận động các doanh nghiệp tham gia các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS cho người lao động…
Xin bà cho biết những định hướng và giải pháp để bảo đảm kết quả bền vững và đạt được các mục tiêu đã đề ra trong thời gian tới?
PGS.TS. Phan Thị Thu Hương: Đối với công tác truyền thông, chúng tôi hoạt động truyền thông trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trên nền tảng mạng xã hội.
Đối với giám sát, xét nghiệm, thì ở tuyến Trung ương, chúng tôi lập kế hoạch giám sát, tư vấn, xét nghiệm HIV phù hợp đáp ứng linh hoạt với diễn biến tình hình dịch COVID 19; phân bổ sinh phẩm, điều chuyển sinh phẩm xét nghiệm linh hoạt sẵn có và cấp phát dài ngày; đào tạo trực tuyến về giám sát, tư vấn xét nghiệm sàng lọc phát hiện HIV. Đồng thời triển khai ứng dụng các kỹ thuật xét nghiệm phát hiện mới nhiễm HIV giúp cho việc phát hiện sớm và khống chế dịch.
Tại địa phương, đẩy mạnh hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại các cơ sở y tế được duy trì ổn định. Tăng cường hoạt động tự xét nghiệm HIV triển khai tại 33 tỉnh thuộc hỗ trợ dự án Quỹ toàn cầu và 11 tỉnh PEPFAR, tập trung tại các tỉnh có tình hình dịch HIV/AIDS phức tạp, đông người HIV sinh sống và làm việc.
Bên cạnh đó, chúng tôi triển khai xét nghiệm HIV cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV và chiến lược xét nghiệm dựa vào mạng lưới người có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV cao; lồng ghép việc gửi mẫu CD4 và tải lượng virus cùng với mẫu xét nghiệm COVID 19 để bảo đảm tiến độ cung cấp cho bệnh nhân.
Tại cộng đồng, chúng tôi cung cấp dịch vụ toàn diện như tư vấn xét nghiệm HIV, phân phối sinh phẩm tự xét nghiệm, kết nối khách hàng đến các cơ sở dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như: Xét nghiệm khẳng định HIV, điều trị ARV, PreP, MMT...
Trong điều trị ARV và PrEP, Bộ Y tế và Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã ban hành các văn bản hướng dẫn khám chữa bệnh và thanh toán BHYT cho người bệnh HIV, người bệnh lao. Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã thành lập nhóm đáp ứng nhanh về cung cấp thuốc ARV điều trị người nhiễm với phương châm không để người nhiễm HIV nào bị dừng thuốc; huy động nguồn thuốc ARV viện trợ để cung cấp điều trị cho người nhiễm HIV không thể tham gia BHYT; hỗ trợ người nhiễm HIV mua thẻ BHYT khi họ bị gián đoạn thẻ.
Trong điều trị nghiện bằng Methadone, Bộ Y tế đã ban hành ngay những văn bản hướng dẫn các địa phương về phòng, chống dịch tại các cơ sở điều trị Methadone, có văn bản hướng dẫn cấp phát thuốc Methadone/Buprenorphine trong giai đoạn dịch COVID-19.
Đặc biệt, chúng tôi cũng đã huy động sự tham gia của người nhiễm HIV và các nhóm cộng đồng.
Xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Phan Thị Thu Hương.
