Đa dạng chương trình điều trị dự phòng để ngăn ngừa lây lan HIV trong giới trẻ

Tỉ lệ người đến khám, tư vấn, xét nghiệm HIV đang có chiều hướng gia tăng, đặc biệt tăng mạnh trong giới trẻ.

Bệnh nhân điều trị thuốc ARV tại Trung tâm Y tế quận Nam Từ Liêm. Ảnh: Thùy Chi

Hơn 80% bị lây nhiễm HIV qua con đường tình dục

Theo số liệu thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), tại Việt Nam, mỗi tháng ghi nhận gần 1.000 người nhiễm HIV mới, trong đó hơn 80% bị lây nhiễm qua con đường tình dục, đặc biệt tăng mạnh trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (SMS). Đáng lưu ý, tình trạng học sinh, sinh viên nhiễm HIV gia tăng, thậm chí có trường hợp nhiễm HIV khi mới 15 tuổi.

Trường hợp của N.M.T, 22 tuổi (Hà Nội) cho biết, T. tự test HIV phát hiện dương tính vào tháng 12/2021. Do có quan hệ tình dục đồng tính nam không an toàn với một bạn tình nhiễm HIV, và sức khỏe T. ngày càng yếu, nghi ngờ đã lây nhiễm HIV nên em mua que thử HIV về tự test. Để có kết quả chính xác và để được tư vấn điều trị T. đã đến TTYT quận làm xét nghiệm khẳng định.
Biết tin mình bị HIV khi mới 22 tuổi, chàng thanh niên đã rất "sốc", buồn bã, tinh thần sa sút, lo lắng một thời gian dài. Khi có xét nghiệm khẳng định T. đã rất hoang mang, thấy tương lai mờ mịt, và lo lắng mình không sống được bao lâu nữa. Do tải lượng virus thấp, được phát hiện sớm nên các bác sĩ tư vấn điều trị thuốc ARV, nếu tuân thủ uống thuốc, có thể sống được 50-60 năm, nên T dần lấy lại tinh thần.

Để được giảm chi phí khi điều trị, T. đã mua bảo hiểm y tế tự nguyện 800.000 đồng/năm, mỗi lần đến đây lấy thuốc, làm các xét nghiệm T. chỉ hết 50.000 đồng. Bây giờ T. đã thoải mái hơn, uống thuốc vào thấy sức khoẻ tốt hơn", nhờ đó, T. lại tiếp tục làm việc và cống hiến cho công việc, sự nghiệp.

Hay trường hợp của N.M.Q, 27 tuổi, làm ngành giải trí, do có nhiều bạn tình và quan hệ tình dục không an toàn với gái mại dâm khi đi công tác xa nhà nên Q. đã nhiễm căn bệnh thế kỷ. Q. cho biết, nhờ điều trị ARV đều đặn nên Q. đã tăng lại được 8kg, lấy lại được vóc dáng và sức khỏe. Cho đến giờ, chia sẻ với phóng viên Q. vẫn không khỏi ân hận khi đã sống buông thả.

Giống như T, Q, một số bạn trẻ cho biết, bị lây nhiễm HIV qua con đường quan hệ tình dục. Có bạn sau cơn "mê muội" của thú vui "quan hệ tình dục tập thể", đã phải nhận cái kết đắng. Có bạn lây HIV từ bạn tình, mà nhóm lây nhiều nhất lại là MSM.

Đa dạng chương trình điều trị dự phòng HIV

Tại Trung tâm Y tế (TTYT) quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, hằng ngày có khoảng 500 bệnh nhân đến khám, xét nghiệm, tư vấn điều trị HIV. BS. Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc TTYT quận Nam Từ Liêm cho biết, hiện TTYT quận đang điều trị ARV cho 1.691 bệnh nhân, đây cũng là cơ sở điều trị bệnh nhân đông nhất trên địa bàn TP. Hà Nội. Riêng từ đầu năm đến nay, TTYT quận phát hiện 160 bệnh nhân nhiễm HIV. Đáng lưu ý, bệnh nhân ngày càng trẻ hóa, số bệnh nhân là nam quan hệ đồng tính (MSM) chiếm đến gần 500 người.

Do số bệnh nhân trong nhóm MSM ngày càng gia tăng và trẻ hóa, nên TTYT quận rất chú trọng chương trình điều trị dự phòng (PrEP) với nhiều phương thức đa dạng. BS. Nguyễn Thị Thu Trang cho biết, TTYT quận Nam Từ Liêm cũng là đơn vị triển khai chương trình điều trị PrEP sớm nhất trên địa bàn Hà Nội. Hiện cơ sở đang điều trị PrEP cho 400 trường hợp tại cơ sở.

Do các khách hàng điều trị PrEP đa phần là MSM, đều có có công việc làm ổn định nên TTYT quận đã linh hoạt, hoạt động hỗ trợ tư vấn, điều trị cả những ngày cuối tuần, đối với những trường hợp không thể đến giờ hành chính. Bên cạnh đó, TTYT quận Nam Từ Liêm cũng triển khai điều trị lưu động PrEP, hiện đang điều trị cho 100 khách hàng. Để có nhiều đối tượng có thể tham gia, tiếp cận điều trị PrEP, TTYT quận hiện đang đẩy mạnh công tác truyền thông để thu hút nhiều hơn nữa khách hàng tham gia điều trị PrEP.

"Dù trung tâm chỉ có 9 nhân viên chuyên trách, nhưng chúng tôi vẫn phải làm ngày đêm, 1 năm 360 ngày không bao giờ đóng cửa để cung cấp dịch vụ cho khách hàng, giúp các đối tượng nguy cơ cao SMS điều trị dự phòng để không bị lây nhiễm. Với 500 người dùng PrEP chúng tôi thấy còn ít, thời gian tới phải phát triển hơn nữa", bà Trang mong muốn.

Bà Cao Kim Thoa, Phó trưởng Phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, những năm 2010-2011, tỉ lệ lây nhiễm HIV qua đường tình dục và máu có sự cân bằng nhau. Nhưng đến năm 2020-2021, đường lây qua máu giảm chỉ còn 12%-13%, trong khi lây qua đường tình dục tăng từ 35% năm 2010 lên hơn 80% vào năm 2022.

Theo báo cáo mới nhất, HIV có xu hướng trẻ hoá nhanh, ở nhóm người dưới 30 tuổi (những năm 2012-2013)tỉ lệ nhiễm HIV chỉ dưới 5%, nhưng đến năm 2022, con số này tăng rất cao lên 50%. Đường lây chính trong nhóm tuổi này chủ yếu lây qua đường tình dục.

Năm 2022, dịch HIV/ADIS trong cộng đồng tiếp tục thuyên giảm, nhưng lại diễn biến phức tạp, có xu hướng tăng ca nhiễm mới ở một số nhóm nguy cơ cao (SMS, thanh thiếu niên) và còn xa so với mục tiêu của Chiến lược quốc gia chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030. Bởi, nhóm SMS hiện khá phức tạp, một đồng giới nam thường có đến 3-5 bạn tình và quan hệ tình dục ít đeo bao cao su, dẫn tới lây nhiễm HIV cao. Việc tiếp cận nhóm này để họ sử dụng PrEP dự phòng không lây nhiễm cũng rất khó khăn vì quần thể này ẩn, khó tiếp cận. Do đó, theo bà Thoa, việc TTYT Nam Từ Liêm thu dung điều trị PrEP được cho 500 khách hàng là con số không hề nhỏ.

Hiện nay, phần lớn chương trình điều trị PrEP phải dựa vào các nhóm CBO (tổ chức dựa vào cộng đồng) mà thành viên cốt cán là các đồng đẳng MSM. Nhóm CBO có lợi thế là sự đồng cảm, chia sẻ về tâm tư, tình cảm và dễ dàng có tiếng nói chung trong cuộc sống. Vì thế, các nhóm CBO là "cánh tay nối dài" của cơ quan y tế để tiếp cận, kết nối khách hàng đến tư vấn, xét nghiệm, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm, điều trị thuốc ARV cũng như điều trị đồng nhiễm khác.

Theo bà Thoa, hiện cả nước có hơn 60.000 người sử dụng PrEP; tỉ lệ duy trì điều trị cao 72%. Nếu không có số người dùng PrEP này thì dịch còn tăng cao hơn nữa. Tuy nhiên, con số này vẫn còn khiêm tốn, để đạt được mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030 thì phải mở rộng và tăng đối tượng sử dụng. Năm 2023, mục tiêu thêm 18.000 người dùng PeEP thì mới mong giảm ca nhiễm mới.