Bảo đảm tính pháp lý, chất lượng hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng

Nhằm đạt được mục tiêu 95% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV và tiến tới kết thúc dịch HIV/AIDS vào năm 2030 của UNAIDS, Việt Nam đang đẩy mạnh các hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cơ sở y tế và cả cộng đồng.

Xét nghiệm nhanh HIV đơn giản, dễ thực hiện. Ảnh: Thùy Chi

Hình thức tự xét nghiệm HIV đơn giản, dễ thực hiện

Tại Việt Nam, hoạt động tư vấn, xét nghiệm HIV tại cơ sở y tế do nhân viên y tế thực hiện; tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng được thực hiện theo hướng dẫn ban hành kèm theo Quyết định số 2673/QĐ-BYT ngày 27/04/2018 của Bộ Y tế. Hình thức này có thể do nhân viên y tế hoặc nhân viên cộng đồng thực hiện hoặc người được xét nghiệm tự xét nghiệm.

Hình thức tự xét nghiệm thường là xét nghiệm nhanh, đơn giản, dễ thực hiện mà không đòi hỏi phải được đào tạo chuyên sâu. Người làm có thể dễ dàng lấy máu đầu ngón tay hoặc dịch miệng để làm xét nghiệm mà không có nguy cơ lây nhiễm. Hầu hết các xét nghiệm nhanh trên thị trường đều có độ nhạy và độ đặc hiệu rất cao, tới trên 95%.

Những xét nghiệm sàng lọc trên cộng đồng này không được sử dụng làm tiêu chuẩn chẩn đoán nhiễm HIV. Các trường hợp xét nghiệm có phản ứng đều phải được làm xét nghiệm khẳng định tại cơ sở y tế chuyên trách, để khẳng định tình trạng nhiễm. Xét nghiệm tại cộng đồng giúp mở rộng tiếp cận tới nhóm quần thể đích, khó tiếp cận để sàng lọc những người có nguy cơ, kết nối từ cộng đồng đến cơ sở y tế.

Việc phối hợp và xã hội hóa công tác tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng hiện nay đang triển khai và ghi nhận nhiều thành quả. Đặc biệt, đáng chú ý là nhóm quần thể nguy cơ cao như cộng đồng nam quan hệ tình dục đồng giới, họ thường thích liên hệ với người trong "giới" hơn là liên hệ với nhân viên y tế.

Do đó xu hướng là thúc đẩy các doanh nghiệp xã hội có tư cách pháp nhân thành lập các phòng khám tư nhân thân thiện chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng để dễ tiếp cận nhóm nguy cơ này.

Để kiểm soát chất lượng hoạt động cũng như bảo đảm tính pháp lý, Nghị định số 155/2018/NĐ- CP của Chính phủ có quy định điều kiện thực hiện hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng. Quyết định 2673/QĐ-BYT ngày 27 tháng 04 năm 2018 của Bộ Y tế về hướng dẫn triển khai tư vấn xét nghiệm HIV, quy định trình tự, nội dung tư vấn xét nghiệm; cách thức triển khai cũng như giải pháp bảo đảm chất lượng tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng; trách nhiệm của các đơn vị, tổ chức cá nhân có liên quan phân cấp từ Trung ương, các bệnh viện khu vực, Sở Y tế, cơ quan đầu mối phòng chống HIV/AIDS tuyến tỉnh và các đơn vị, cá nhân cộng đồng.

Bên cạnh đó, Cục Phòng, chống HIV/AIDS còn nhận được hỗ trợ kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế như USCDC, WHO… đã tổ chức tập huấn, 'cầm tay chỉ việc' cho nhiều tổ chức cộng đồng, để họ có thể thực hiện tốt hoạt động này…

Bảo đảm hành lang pháp lý cho hoạt động tư vấn xét nghiệm

Để tiến tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, Việt Nam đang đẩy mạnh các hoạt động xét nghiệm sàng lọc HIV, đa dạng hóa dịch vụ tư vấn, xét nghiệm HIV. Đẩy mạnh xét nghiệm HIV trong cơ sở y tế, mở rộng xét nghiệm HIV tại cộng đồng, xét nghiệm HIV lưu động và tự xét nghiệm HIV.

Ngành Y tế Việt Nam cũng đã triển khai các mô hình tư vấn xét nghiệm phù hợp với từng nhóm có hành vi nguy cơ cao gồm người sử dụng ma túy, nam quan hệ tình dục đồng giới, chuyển giới nữ, phụ nữ bán dâm, phạm nhân; mở rộng triển khai xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV; xét nghiệm HIV cho phụ nữ mang thai.

Ứng dụng các kỹ thuật, sinh phẩm xét nghiệm mới, phương pháp lấy mẫu mới trong chẩn đoán HIV, xác định những người có hành vi nguy cơ cao để triển khai các biện pháp can thiệp phù hợp phòng lây nhiễm HIV.

Hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV cũng đã được quy định trong Luật Phòng, chống HIV/AIDS là xét nghiệm sàng lọc HIV được thực hiện tại cơ sở y tế, tại cộng đồng và tự xét nghiệm.

Ở nước ta đã có Nghị định 75/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ về điều kiện thực hiện xét nghiệm HIV, đã được sửa đổi tại Nghị định số 155/2018/NĐ-CP ngày 12/11/2018 của Chính phủ, trong đó có quy định điều kiện thực hiện hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng. Bộ Y tế cũng ra Quyết định 2673/QĐ-BYT ngày 27/4/2018 về hướng dẫn triển khai tư vấn xét nghiệm HIV.

Trên cơ sở hành lang pháp lý trên, Cục phòng chống HIV/AIDS đã phối với với các tổ chức, đơn vị, cá nhân triển khai hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng. Hoạt động này đang triển khai rất hiệu quả, góp phần phát hiện ra nhiều người nhiễm HIV để đưa vào điều trị giúp người nhiễm có sức khỏe tốt hơn và góp phần giảm tỉ lệ lây nhiễm HIV ra cộng đồng.

Hiện nay hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng đang triển khai ở 35 tỉnh, thành phố với sự hỗ trợ tích cực về sinh phẩm cũng như kỹ thuật triển khai của PEPFAR, Quỹ Toàn cầu, Tổ chức Y tế thế giới…

Theo báo cáo số liệu ghi nhận, hằng năm Việt Nam phát hiện khoảng hơn 11.000 ca nhiễm HIV, trong đó hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng chiếm khoảng 70%.