8 bước quan trọng để chủ động phòng ngừa HIV/AIDS

Trong bối cảnh,dịch HIV/AIDS vẫn đang là một mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu, thì việc nâng cao nhận thức và thực hiện các biện pháp phòng ngừa HIV một cách chủ động và thường xuyên là vô cùng cấp thiết.

Tư vấn quan hệ tình dục an toàn để tránh lây nhiễm HIV trong cộng đồng. Ảnh: VGP/Nam Tống

Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về 8 bước quan trọng để mỗi cá nhân có thể góp phần bảo vệ bản thân và cộng đồng trước nguy cơ lây nhiễm HIV.
Bước 1: Hiểu biết toàn diện về HIV/AIDS

Kiến thức đóng vai trò nền tảng trong phòng chống HIV/AIDS. Mỗi người cần trang bị cho mình sự hiểu biết đầy đủ và chính xác về bản chất của HIV, các con đường lây truyền và biện pháp phòng ngừa. HIV là virus gây suy giảm miễn dịch ở người, tấn công và phá hủy các tế bào CD4, làm suy yếu hệ thống miễn dịch. Nếu không được điều trị, người nhiễm HIV sẽ dần chuyển sang giai đoạn AIDS với các bệnh nhiễm trùng cơ hội và ung thư đe dọa tính mạng.

HIV lây truyền chủ yếu qua 3 con đường: quan hệ tình dục không an toàn, tiếp xúc với máu nhiễm HIV và lây truyền từ mẹ sang con. Trong đó, quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su với người nhiễm HIV là con đường lây nhiễm phổ biến nhất, chiếm tới 84% các trường hợp nhiễm mới trên toàn cầu. Việc nhận thức đúng về các con đường lây nhiễm sẽ giúp mọi người có ý thức phòng tránh và áp dụng các biện pháp bảo vệ phù hợp.

Bước 2: Sử dụng bao cao su đúng cách và thường xuyên

Bao cao su vẫn là biện pháp phòng ngừa HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) hiệu quả và phổ biến nhất hiện nay. Khi được sử dụng đúng cách và thường xuyên, bao cao su có thể ngăn chặn hơn 90% nguy cơ lây nhiễm HIV trong quan hệ tình dục. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa có thói quen sử dụng bao cao su hoặc sử dụng không đúng cách. Một nghiên cứu trên 1.200 nam giới tại TPHCM cho thấy chỉ 32,8% sử dụng bao cao su thường xuyên với bạn tình nữ và 36,5% với bạn tình nam.

Để phát huy tối đa tác dụng phòng ngừa, cần sử dụng bao cao su mới cho mỗi lần quan hệ và đeo bao cao su trước khi có bất kỳ tiếp xúc tình dục nào. Bao cao su cần được đeo đúng cách, tránh bị rách hoặc tuột và sử dụng xuyên suốt quá trình quan hệ. Đồng thời, nên kết hợp bao cao su với chất bôi trơn gốc nước để giảm ma sát và tránh gây tổn thương niêm mạc, qua đó làm tăng hiệu quả bảo vệ.

Bước 3: Tầm soát và điều trị sớm các bệnh lây truyền qua đường tình dục

Các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) như giang mai, lậu, mụn rộp sinh dục... là những yếu tố làm tăng đáng kể nguy cơ lây nhiễm HIV. Một mặt, các tổn thương do STDs gây ra tạo điều kiện cho HIV xâm nhập vào cơ thể. Mặt khác, người nhiễm STDs thường có xu hướng quan hệ tình dục không an toàn hơn.

Chính vì vậy, tầm soát thường xuyên và điều trị sớm các bệnh STDs là một chiến lược quan trọng trong dự phòng HIV. Khi có các triệu chứng nghi ngờ STDs như đau rát khi đi tiểu, xuất hiện vết loét hoặc mụn nước ở bộ phận sinh dục, cần đi khám và xét nghiệm càng sớm càng tốt. Việc điều trị kịp thời không chỉ giúp người bệnh tránh các biến chứng mà còn ngăn ngừa sự lây lan STDs và giảm nguy cơ lây nhiễm HIV trong cộng đồng.

Bước 4: Tránh dùng chung kim tiêm và vật dụng sắc nhọn

Sử dụng chung kim tiêm và các vật dụng sắc nhọn như dao cạo, bàn chải đánh răng... là một trong những con đường lây truyền HIV đáng lo ngại, đặc biệt trong nhóm người nghiện chích ma túy. Tại Việt Nam, tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm tiêm chích ma túy vẫn còn đáng kể. Nguyên nhân chính là do việc dùng chung dụng cụ tiêm chích không được tiệt trùng, khiến HIV dễ dàng lây lan qua đường máu.

Để phòng tránh lây nhiễm HIV qua đường máu, cần tuyệt đối không dùng chung kim tiêm và vật dụng sắc nhọn với người khác. Trong trường hợp bắt buộc phải sử dụng chung, phải bảo đảm các dụng cụ này đã được khử trùng và tiệt trùng đúng quy trình. Đối với người nghiện ma túy, việc tham gia các chương trình bơm kim tiêm sạch và cai nghiện là rất cần thiết để giảm hành vi nguy cơ và được hỗ trợ điều trị thay thế bằng Methadone.

Bước 5: Xét nghiệm HIV định kỳ

Xét nghiệm là chìa khóa để phát hiện sớm và điều trị kịp thời HIV, đồng thời ngăn ngừa sự lây lan của virus. Tuy nhiên, ước tính chỉ có khoảng 70% người nhiễm HIV trên toàn cầu biết được tình trạng của mình. Tại Việt Nam, con số này là 80%, nghĩa là vẫn còn tới 20% người nhiễm chưa được chẩn đoán. Việc không xét nghiệm thường xuyên khiến nhiều người lỡ mất cơ hội điều trị sớm và vô tình lây truyền HIV cho người khác.

Theo khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tất cả mọi người từ 13 đến 64 tuổi nên xét nghiệm HIV ít nhất một lần trong đời. Riêng những người có hành vi nguy cơ cao như quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng ma túy đường tĩnh mạch... cần xét nghiệm thường xuyên hơn, ít nhất mỗi năm một lần. Ngày nay, xét nghiệm HIV rất đơn giản, nhanh chóng và bảo mật, có thể thực hiện dễ dàng tại các cơ sở y tế hoặc tự xét nghiệm tại nhà với các bộ kit thương mại.

Bước 6: Tham gia điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP)

Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (Pre-Exposure Prophylaxis - PrEP) là một bước tiến đột phá trong phòng ngừa HIV. PrEP là phương pháp dùng thuốc kháng virus hàng ngày để giảm nguy cơ nhiễm HIV ở những người có nguy cơ cao như nam quan hệ tình dục đồng giới, người chuyển giới, phụ nữ mại dâm... Khi sử dụng đúng cách và đều đặn, PrEP có thể giảm tới 99% nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục.

Tại Việt Nam, PrEP đã được Bộ Y tế phê duyệt và đưa vào sử dụng từ năm 2017. Tuy nhiên, việc tiếp cận PrEP vẫn còn hạn chế do rào cản về kỳ thị xã hội. Tuy nhiên, với nhiều sự nỗ lực, Theo số liệu của Cục Phòng chống HIV/AIDS, Việt Nam đang dẫn đầu khu vực châu Á về việc triển khai chiến lược sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) với số lượng người sử dụng PrEP vượt quá 65.000 người vào năm 2023.

Bước 7: Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (PEP)

Trong trường hợp không may bị phơi nhiễm với HIV, như quan hệ tình dục không an toàn với người nhiễm hoặc dùng chung kim tiêm, điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (Post-Exposure Prophylaxis - PEP) có thể giúp ngăn chặn sự lây nhiễm. PEP là phác đồ sử dụng thuốc kháng virus trong vòng 72 giờ sau khi phơi nhiễm và kéo dài trong 28 ngày. Nếu được bắt đầu sớm và tuân thủ đúng, PEP có thể giảm tới 80% nguy cơ nhiễm HIV.

Tuy nhiên, PEP không phải là biện pháp thường quy và chỉ nên áp dụng trong các trường hợp khẩn cấp. Việc sử dụng PEP thường xuyên có thể dẫn đến tác dụng phụ và đề kháng thuốc. Do đó, khi nghi ngờ đã bị phơi nhiễm với HIV, điều quan trọng là phải tìm đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị PEP càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 24 giờ đầu.

Bước 8: Thúc đẩy giáo dục và thay đổi hành vi

Giáo dục và truyền thông đóng vai trò then chốt trong chiến lược phòng chống HIV/AIDS toàn diện. Các chương trình giáo dục cần hướng tới mọi đối tượng, đặc biệt là thanh thiếu niên và các nhóm nguy cơ cao. Nội dung cần bao gồm thông tin đầy đủ, chính xác về HIV/AIDS, các biện pháp phòng ngừa cũng như lợi ích của việc xét nghiệm và điều trị sớm.

Bên cạnh đó, giáo dục cũng cần chú trọng xóa bỏ định kiến, kỳ thị với người nhiễm HIV và thúc đẩy sự đồng cảm, hỗ trợ người nhiễm HIV hòa nhập cộng đồng. Mỗi cá nhân cũng cần chủ động tìm hiểu, áp dụng các biện pháp phòng ngừa và chia sẻ thông tin với người thân, bạn bè để cùng chung tay đẩy lùi HIV/AIDS

Phòng ngừa HIV là trách nhiệm của mỗi cá nhân và toàn xã hội. 8 bước đơn giản từ sử dụng bao cao su, xét nghiệm định kỳ đến điều trị dự phòng và giáo dục cộng đồng, sẽ tạo thành một lá chắn vững chắc để bảo vệ bản thân và người thân trước nguy cơ lây nhiễm HIV. Hãy chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa và lan tỏa thông điệp phòng chống HIV/AIDS, vì một tương lai không còn AIDS đang ở phía trước.

Theo số liệu từ Chương trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS), tính đến cuối năm 2023, thế giới có khoảng 39,9 triệu người đang sống chung với HIV, trong năm 2023 đã có 1,3 triệu ca nhiễm mới.

Tại Việt Nam, mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ trong phòng chống HIV/AIDS, song tình hình dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp. Báo cáo từ Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho thấy, hiện cả nước có hơn 250.000 người nhiễm HIV còn sống và tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đã lên tới 12,2%.