Cảnh báo gia tăng tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm thanh niên ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương

Sự gia tăng đột biến tỉ lệ nhiễm HIV trong các nhóm thanh niên ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương là một mối lo ngại nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến việc đạt được các mục tiêu trong phòng, chống HIV/AIDS. 

Lấy máu xét nghiệm HIV tự nguyện trong cộng đồng. Ảnh: VGP/Thùy Chi

Châu Á-Thái Bình Dương chiếm 23% ca nhiễm mới HIV trên toàn cầu

Ông Eamonn Murphy, Giám đốc khu vực Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) tại châu Á-Thái Bình Dương và Đông Âu-Trung Á cảnh báo, chiều hướng gia tăng đột biến về tỉ lệ nhiễm HIV gần đây trong các nhóm thanh niên ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Đây là một mối lo ngại nghiêm trọng nguy cơ làm ảnh hưởng đến các mục tiêu trong công tác phòng chống HIV/AIDS.

Ông Eamonn Murphy cho hay, các ca chẩn đoán HIV mới vào năm ngoái chủ yếu nằm trong nhóm những người ở độ tuổi 15-24 tại Thái Lan, với 47% tổng số ca nhiễm HIV mới xuất hiện trong nhóm này.

Tuy nhiên, Thái Lan không phải là quốc gia duy nhất trong khu vực ghi nhận xu hướng này, bởi UNAIDS cũng đã chứng kiến làn sóng nhiễm HIV thứ hai trong giới trẻ ở các quốc gia khác như Philippines, Myanmar, Indonesia, Campuchia…

Báo cáo mới đây của UNAIDS ước tính khoảng 6,7 triệu người sống chung với HIV ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương trong năm 2023. Đây là một trong những ổ dịch lớn nhất thế giới, chỉ sau miền Đông và miền Nam châu Phi.

Khu vực châu Á-Thái Bình Dương chiếm 23% tổng số ca nhiễm mới HIV trên toàn cầu vào năm ngoái. Kể từ năm 2010, số ca tử vong do AIDS đã giảm 51%, nhưng số ca nhiễm mới chỉ giảm 13% trong cùng thời kỳ. Năm 2023, có 150.000 ca nhiễm mới trong khu vực, cũng như 150.000 ca tử vong liên quan đến AIDS.

Số ca nhiễm mới giảm chậm chủ yếu là do dịch bệnh gia tăng tại 6 quốc gia. Kể từ năm 2010, số ca nhiễm mới đã gia tăng ở Afghanistan (175%), Bangladesh (20%), Fiji (241%), Lào (23%), Papua New Guinea (104%) và Philippines (543%).

Kêu gọi triển khai những chiến dịch "U=U" quy mô lớn như Việt Nam

Đưa ra giải pháp, Giám đốc khu vực UNAIDS tại châu Á-Thái Bình Dương và Đông Âu-Trung Á Eamonn Murphy cho rằng, trước tiên các quốc gia cần đầu tư nhiều hơn vào công tác phòng ngừa và can thiệp giảm hại, tăng cường tự xét nghiệm và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm hoặc PrEP (phương pháp điều trị được sử dụng để ngăn ngừa mọi người nhiễm virus nếu bị phơi nhiễm).

Ông Murphy khẳng định, PrEP có hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa lây truyền HIV khi được thực hiện theo quy định, nhưng UNAIDS muốn các nước trong khu vực kết nối với giới trẻ để thúc đẩy công tác phòng ngừa trong vai trò của một chiến lược hàng đầu.

Đánh giá cao những nỗ lực của Thái Lan trong công tác đối phó với đại dịch HIV, ông Murphy cho rằng cần khuyến khích người trẻ sử dụng tất cả các dịch vụ hiện có và giới thiệu các công cụ phòng ngừa mới để họ có nhiều lựa chọn hơn để bảo vệ bản thân.

Bên cạnh đó, UNAIDS cũng kêu gọi chính phủ các nước triển khai những chiến dịch "U=U" quy mô lớn như Việt Nam.

"U=U" là chữ viết tắt của cụm từ "Không thể phát hiện được = Không thể lây truyền" là chiến dịch truyền thông do UNAIDS khởi xướng về hiệu quả của thuốc điều trị HIV trong việc ngăn ngừa lây truyền HIV qua đường tình dục.

Chiến dịch "U=U" biểu thị rằng nếu một người nhiễm HIV đang sử dụng thuốc điều trị HIV (điều trị bằng thuốc kháng virus hoặc ART) với tải lượng virus HIV luôn ở mức không thể phát hiện được thì virus này không thể lây truyền sang bạn tình. Đây là một chiến lược phòng ngừa, "U=U" thường được gọi là Điều trị là Phòng ngừa hoặc TasP.

Nhấn mạnh "U=U" được thiết kế nhằm giúp mọi người không còn lo sợ về HIV và những người sống chung với AIDS, ông Murphy tin tưởng chiến dịch này có thể thay đổi thái độ của xã hội, giúp mọi người cảm thấy an toàn hơn khi đến phòng khám, làm xét nghiệm hoặc thực hiện biện pháp phòng ngừa.

Trong khi đó, Tiến sỹ Nittaya Phanuphak, Giám đốc điều hành của Viện Nghiên cứu và Đổi mới HIV (IHRI) bày tỏ mong muốn Chính phủ Thái Lan hỗ trợ chiến dịch "U=U".

Theo bà Nittaya, cộng đồng, gia đình của những người nhiễm HIV và xã hội dân sự ở Thái Lan trong nhiều năm qua đã tin tưởng vào thông điệp mạnh mẽ của chiến dịch rằng những người sống chung với HIV cũng nên được đối xử bình đẳng như tất cả mọi người.

Việt Nam dẫn đầu châu Á-Thái Bình Dương về PrEP và K=K

Chiến dịch "U=U" trong phòng chống HIV hay còn gọi là chiến dịch "K=K" tại Việt Nam, có nghĩa (Không phát hiện = Không lây truyền).

Tại Việt Nam, số liệu thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho thấy, hiện cả nước phát hiện khoảng 250.000 người nhiễm HIV trong cộng đồng. Năm 2023, cả nước ghi nhận 13.445 trường hợp dương tính HIV mới; 1.623 ca tử vong. Trong đó, tỉ lệ nhiễm HIV ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) trẻ tuổi đang tăng lên một cách đáng lo ngại. Hiện nay, trên toàn quốc, tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm này chiếm xấp xỉ 60% số trường hợp nhiễm HIV được phát hiện. Thậm chí, có những địa phương báo cáo tới hơn 80% người nhiễm HIV được phát hiện trong năm 2023 là nhóm quan hệ tình dục đồng giới.

Theo Bộ Y tế, dịch HIV/AIDS đang lây lan nhanh tại khu vực phía Nam và các thành phố lớn nơi tập trung nhiều khu công nghiệp và các trung tâm giáo dục. Nguy cơ lây nhiễm HIV khó kiểm soát trong nhóm MSM do hành vi quan hệ tình dục không an toàn.

Ông Bùi Hoàng Đức, Phó Trưởng phòng Giám sát và xét nghiệm, Cục Phòng, chống HIV/AIDS nhận định, một trong những điểm đáng lo ngại là hiện nay tỉ lệ người nhiễm HIV đang trẻ hóa, xu hướng dịch tăng rõ rệt ở nhóm MSM và cảnh báo tăng ở các nhóm khác.

Cùng đó, là việc gia tăng tỉ lệ nhiễm HIV qua đường tình dục, hành vi nguy cơ của các nhóm nguy cơ cao ngày càng phức tạp như sử dụng ma túy tổng hợp, quan hệ tình dục tập thể,… khả năng tiếp cận triển khai can thiệp khó. Điều đáng lưu ý là hiện nay người nhiễm HIV vẫn còn nhiều rào cản, đặc biệt tình trạng phân biệt đối xử vẫn còn trong cộng đồng.

Đẩy mạnh chương trình can thiệp giảm hại, nhằm ngăn chặn lây nhiễm HIV trong nhóm thanh niên và MSM, Việt Nam là nước thứ 3 trên thế giới thực hiện chiến dịch K=K và là nước đầu tiên ở châu Á đi tiên phong trong chiến dịch này. Lễ khởi động Chiến dịch Truyền thông Quốc gia về Không phát hiện bằng Không lây truyền (K=K) được bắt đầu vào năm 2019. Việt Nam cũng là quốc gia đầu tiên trong các nước PEPFAR ban hành Hướng dẫn truyền thông về K=K nhằm khuyến khích tất cả những người có nguy cơ đi xét nghiệm HIV với mục đích điều trị sớm bằng thuốc kháng virus cho những người HIV và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) với mục đích dự phòng cho những người âm tính với HIV.

TS Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho biết, sự kết hợp của PrEP và K=K sẽ thúc đẩy nhanh hơn việc kết thúc đại dịch vào năm 2030 như mong muốn. PrEP để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV.

PrEP (Dự phòng trước phơi nhiễm HIV) sử dụng thuốc kháng virus (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV. PrEP bao gồm việc dùng thuốc kháng virus hay chất ức chế men sao chép ngược nucleoside của HIV (NRTI) để ngăn chặn sự phát triển của virus HIV trong cơ thể người dùng.

Trước khi bắt đầu sử dụng PrEP và tối thiểu 3 tháng/lần trong thời gian điều trị bằng thuốc, người tham gia điều trị sẽ phải xét nghiệm HIV và có kết quả âm tính. Nếu đã tiếp xúc với HIV hoặc có các triệu chứng cấp tính, người bệnh sẽ phải đợi để chắc chắn rằng mình có kết quả xét nghiệm âm tính trước khi tiếp tục dùng thuốc PrEP. Không được dùng PrEP cho những người đang mắc HIV. Hiện nay trên thế giới có hai loại gồm thuốc uống và PrEP dạng tiêm. Tại Việt Nam, PrEP dạng uống đang được sử dụng tại 26 địa phương.

Còn K=K, là khi người nhiễm đang sống chung với HIV, nếu tuân thủ điều trị ức chế vi-rút bằng thuốc kháng virus tốt, sẽ đạt duy trì tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, thì không có nguy cơ làm lây truyền HIV sang cho người khác. Chiến dịch PrEP và K=K, giúp cho những người nhiễm HIV cải thiện cuộc sống và tăng tốc mục tiêu kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030.

Cũng theo PGS, TS Phan Thị Thu Hương, để có được kết quả này, Việt Nam đã triển khai chiến lược sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho 65 nghìn người (năm 2023). Duy trì hơn 70% người dùng PrEP trong ba tháng. Bên cạnh đó, triển khai PrEP với nhiều mô hình linh hoạt, đa dạng để đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng khác nhau. Mô hình Phòng khám toàn diện và thân thiện OSS cũng được triển khai và mở rộng mang lại dịch vụ phòng ngừa toàn diện cho người sử dụng PrEP. Với những nỗ lực và kết quả triển khai trong thời gian qua, Việt Nam dẫn đầu châu Á-Thái Bình Dương về PrEP và K=K.

TS. Đặng Vũ Cảnh Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu thanh niên - Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam cho rằng, tỉ lệ thanh thiếu niên nhiễm HIV tăng lên là do lối sống, suy nghĩ phóng khoáng trong quan hệ nam nữ. Đặc biệt, nhóm MSM có nguy cơ lây nhiễm cao do không sử dụng biện pháp an toàn, quan hệ tình dục qua hậu môn, có nhiều bạn tình, thậm chí còn sử dụng chất kích thích, ma túy khi quan hệ, do đó gia tăng tình trạng lây nhiễm.

Bên cạnh việc tăng cường công tác can thiệp, giảm hại, TS. Đặng Vũ Cảnh Linh cho rằng, cần có biện pháp trang bị kiến thức đầy đủ cho nhóm đối tượng thanh thiếu niên để giảm hành vi nguy cơ thì số người nhiễm mới sẽ tiếp tục tăng lên.Công tác phòng, chống HIV trong mỗi giai đoạn khác nhau, tập trung vào những đối tượng khác nhau, do đó với trẻ vị thành niên, đang trong quá trình trưởng thành cần những kỹ năng, biện pháp để tự bảo vệ bản thân trước những hành vi nguy cơ. Nếu không được giáo dục, tuyên truyền thường xuyên thì sẽ khiến tình trạng nhiễm HIV trong nhóm đối tượng này ngày càng tăng.

TS. Đặng Vũ Cảnh Linh nhấn mạnh, việc tuyên truyền phòng, chống HIV cho thanh thiếu niên ở trường học giữ vai trò quan trọng nhất vì học sinh, sinh viên. Đây là môi trường trang bị cho họ kiến thức, kỹ năng sống cần thiết để bảo vệ và phát triển bản thân, trong đó có các biện pháp phòng, chống HIV. Nhà trường nên thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình để truyền thông phòng chống HIV chính xác, đầy đủ, sâu rộng và toàn diện, để góp phần hướng tới mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030 và thực hiện thắng lợi các mục tiêu phòng, chống HIV/AIDS.