Nhân dân Thái Nguyên nổi dậy giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám

Ngày 14/8/1945, Phát xít Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện. Quân Nhật ở Đông Dương như rắn mất đầu, chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim hoang mang lo sợ. Hưởng ứng chủ trương phát động của Trung ương Đảng, nhân dân Thái Nguyên cùng với đồng bào cả nước nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

Chiều 16/8/1945, một đơn vị quân Giải phóng do các đồng chí: Võ Nguyên Giáp và Trần Đăng Ninh trực tiếp chỉ huy xuất phát từ Tân Trào (Sơn Dương, Tuyên Quang) tiến về đánh Nhật ở thị xã Thái Nguyên.

13 giờ chiều ngày 19/8/1945, đơn vị do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy về tập kết tại xã Thịnh Đán. Đêm 19 rạng ngày 20-8, từ Thịnh Đán, quân Giải phóng vào chiếm lĩnh trận địa. Đến đồn Képle, đơn vị dừng lại triển khai đội hình chiến đấu.

Đại đội do đồng chí Đào Mạnh Vi chỉ huy triển khai thành 3 mũi, một mũi áp sát bao vây dinh Tỉnh trưởng Thái Nguyên và dinh Huyện trưởng Đồng Hỷ; một mũi áp sát bao vây Trại lính bảo an, một mũi bao vây khu Sẹc Tây và khu đề lao, đồng thời làm lực lượng dự bị.

Đại đội Việt - Mỹ do đồng chí Đàm Quang Trung chỉ huy triển khai thành hai mũi, một mũi bố trí ở Sở Cẩm, khu nhà Đoan, nhà Quang Thái; một mũi bố trí ở nhà Sido, khu Kiểm lâm và đồi thông.

Đại đội do đồng chí Đàm Quốc Chủng chỉ huy bố trí xung quanh Tòa thị chính và Nhà đèn.

Sở chỉ huy của đồng chí Võ Nguyên Giáp ban đầu đặt ở đình Hàng Phố, sau chuyển về Nhà đèn.

2 giờ ngày 20-8, đồng chí Đoàn Sáp (Tự vệ Thái Nguyên) dẫn một tiểu đội quân Giải phóng đánh chiếm Nhà máy nước, bắt sống 5 lính bảo an, thu 5 súng, sau đó chốt giữ Nhà máy nước.

4 giờ sáng, các đại đội chiếm lĩnh xong trận địa chiến đấu.

5 giờ 30 phút, ta gửi tối hậu thư buộc Tỉnh trưởng Thái Nguyên và Huyện trưởng Đồng Hỷ đầu hàng. Tỉnh trưởng Thái Nguyên và Huyện trưởng Đồng Hỷ đã hạ lệnh cho lính bảo an ở Trại lính tây (cũ) hạ vũ khí.

Sau khi bức hàng lính bảo an, quân ta tiếp tục tấn công quân Nhật. 7 giờ 30 phút, quân ta nổ súng bắn vào các vị trí quân Nhật chiếm đóng. Quân Nhật chống cự dữ dội, ta tạm dừng tấn công và gửi tối hậu thư cho quân Nhật. Nhật cố tình trì hoãn nộp vũ khí để chờ viện binh, 15 giờ, ta tấn công các đồn trại đóng quân của quân Nhật. Các tầng lớp nhân dân Thái Nguyên cùng phối hợp với quân Giải phóng bao vây tấn công quân Nhật.

Chiều 20-8, tại sân vận động Thái Nguyên, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc tuyên bố xóa bỏ chính quyền của địch, thành lập Ủy ban Nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Thái Nguyên, do đồng chí Lê Trung Đình làm Chủ tịch.