Giáo dục đại học: Quản lý chất lượng là khâu yếu nhất

Tại kỳ họp Quốc hội Khóa XII, Kỳ họp thứ sáu, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Thiện Nhân đã đề cập bên lề kỳ họp rằng, Bộ đã sẵn sàng báo cáo Chính phủ về tình trạng giáo dục đại học (GD ĐH), ngày 29-10, báo cáo "Sự phát triển của hệ thống GD ĐH, các giải pháp bảo đảm và nâng cao chất lượng đào tạo" đã được công bố. Trong đó, Bộ GD-ĐT khẳng định: Không thể tiếp tục phát triển quy mô GD ĐH mà lại buông lỏng quản lý chất lượng như thời gian qua.

"30 năm, chưa thực sự quản lý được chất lượng giáo dục"

Bên cạnh những thành tựu chính, ngay từ đầu bản báo cáo đã nhìn nhận: GD ĐH đang đứng trước thách thức rất to lớn do phương pháp quản lý nhà nước đối với các trường chậm được thay đổi, không bảo đảm yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo của toàn hệ thống. Hậu quả khó tránh khỏi là chất lượng nguồn nhân lực đang là một khâu yếu kém, kéo dài của toàn bộ hệ thống kinh tế. Mặc dù sự phát triển của GD ĐH những năm qua đã đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập của nhân dân, nhưng một thời gian rất dài, từ năm 1975 đến năm 2004, Nhà nước buông lỏng quản lý chất lượng GD ĐH, do đó việc phát triển quy mô đào tạo với số trường ĐH, cao đẳng (CĐ) trong nhiều trường hợp lại làm tăng nguy cơ giảm sút chất lượng. Khoảng 20% trường ĐH, CĐ (12 trường) được thành lập mới hoặc nâng cấp lên ĐH từ năm 2005 trở lại đây chưa thực hiện đầy đủ các cam kết như trong đề án thành lập trường. Chế tài xử lý đối với các trường này cũng chưa đủ mạnh.

Khẳng định quản lý chất lượng GD là khâu yếu nhất hiện nay, Bộ GD-ĐT nêu ra nhiều bất cập: "Thực tế gần 30 năm, chúng ta chưa thực sự quản lý được chất lượng GD ĐH", vì chưa có chuẩn đầu ra của các trường ĐH, CĐ (chuẩn năng lực của người tốt nghiệp); chưa giữ được chuẩn của nhiều yếu tố đầu vào (giáo viên, chương trình, giáo trình, cơ sở vật chất); chưa có cơ quan chuyên trách quản lý chất lượng; hằng năm chưa có đánh giá thực tế và có báo cáo về chất lượng đào tạo của các trường và cả hệ thống GD ĐH.

Câu hỏi chưa có lời đáp

Những khó khăn trong quản lý hệ thống GD ĐH được Bộ GD-ĐT dẫn giải từ nhiều phía, trong đó có nguyên nhân: việc quản lý và chịu trách nhiệm của cơ quan nhà nước rất phân tán. Trong tổng số 376 trường hiện nay, Bộ chỉ quản lý 54 trường (14,4%); các bộ, ngành khác quản lý 116 trường (30,8%); UBND các tỉnh, thành phố là cơ quan chủ quản của 125 trường (33,2%); 81 trường thuộc mô hình dân lập, tư thục (21,5%). Bộ GD-ĐT cho rằng: Trong khi Bộ GD-ĐT là cơ quan duy nhất theo luật pháp được ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý GD cấp bộ, thì việc kiểm tra chấp hành các văn bản đó ở các trường thuộc các cơ quan chủ quản khác còn rất hạn chế, có bộ còn ra văn bản chồng chéo lên chức năng quản lý nhà nước của Bộ GD-ĐT.

Trong khi đó, khả năng để kiểm soát hoạt động của các trường trong cả nước là rất hạn chế (nếu mỗi tuần thanh tra, kiểm tra 2 trường thì phải mất 3-5 năm mới thanh tra, kiểm tra hết một lượt các trường). Thực tế, thời gian qua không có họp định kỳ hằng năm giữa Bộ GD-ĐT, các bộ, ngành khác và UBND các tỉnh về quản lý các trường ĐH, CĐ; chưa có quy chế phối hợp giữa Bộ GD-ĐT với các bộ, ngành khác và UBND các tỉnh, thành phố về quản lý các trường này. Do đó, xét về tổng thể, Bộ GD-ĐT chưa thể trả lời được 3 câu hỏi lớn: Chất lượng đào tạo của các trường thế nào? Các trường tuân thủ các quy định pháp luật ra sao? Hiệu quả đầu tư từ ngân sách cho các trường đến đâu?

Năm 2010, các trường phải xây dựng chuẩn đầu ra

"Làm gì để bảo đảm và nâng cao chất lượng đào tạo?" là câu hỏi mà Bộ GD-ĐT muốn toàn ngành và cả xã hội cùng thảo luận như là giải pháp trước tiên được đề cập. Bộ đặt vấn đề, "không thể tiếp tục phát triển quy mô GD ĐH mà lại buông lỏng quản lý chất lượng như thời gian vừa qua", đồng thời nhấn mạnh mỗi người đều có trách nhiệm: quản lý nhà nước, quản lý nhà trường, giảng viên, sinh viên, người sử dụng lao động và xã hội...

Những giải pháp thực tiễn đã được Bộ GD-ĐT đề ra gắn với các mốc thời gian cụ thể. Theo đó, việc kiểm tra thực hiện "3 công khai" trong toàn quốc sẽ gắn với chỉ tiêu tuyển sinh năm 2010 và các năm sau. Các trường sẽ được kiểm tra "3 công khai" 1 lần, trước tháng 7-2010. Quy chế đánh giá và cho phép mở ngành cũng sẽ được đổi mới với việc kiểm tra thực tế tại cơ sở giáo dục, trước khi được mở ngành 3 tháng, 3 năm sau đó mỗi năm kiểm tra lại 1 lần. Quy định về đánh giá quản lý GD ĐH được dự định sẽ được triển khai từ tháng 5-2010 với việc sinh viên tham gia đánh giá giảng dạy của giảng viên, giảng viên đánh giá năng lực điều hành của lãnh đạo trường; các trường đánh giá chỉ đạo việc quản lý của Bộ GD-ĐT và cơ quan chủ quản... Bộ GD-ĐT cũng yêu cầu các trường ĐH, CĐ phải xây dựng chuẩn đầu ra cho tất cả ngành đào tạo trước tháng 12-2010.

Bộ GD-ĐT dự định nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên với kế hoạch từ năm 2010 mỗi năm cử khoảng 1.000 giảng viên làm tiến sĩ ở trong nước, 1.000 giảng viên làm thạc sĩ, tiến sĩ ở nước ngoài; đến năm 2012 mỗi giảng viên sử dụng thành thạo một ngoại ngữ. Việc chăm lo cho giảng viên cũng được Bộ đề cập trong báo cáo cùng với yêu cầu các trường cần xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn 2010-2014, sử dụng phần thu học phí tăng thêm để đầu tư cho các khâu, các yếu tố đầu vào của quá trình đào tạo, nâng cao năng lực quản lý.