Nhà bác học với tấm lòng nhân ái

Cách đây 130 năm, ngày 29/7/1891, một chàng thanh niên người Pháp gốc Thụy Sĩ đã đặt chân lên mảnh đất Nha Trang và được chinh phục bởi vẻ đẹp của đất nước này, đó chính là bác sĩ Alexandre Yersin và kể từ ngày ấy ông đã gắn liền cuộc đời mình với mảnh đất Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.

Mới đây, tỉnh Khánh Hòa tổ chức lễ tưởng niệm, tri ân bác sĩ A.Yersin tại khu mộ Suối Dầu, xã Suối Cát, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa. Lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa, lãnh đạo sở Văn hóa và thể thao, Viện Pasteur Nha Trang, GS,TSKH Nguyễn Thị Thế Trâm, nguyên Viện trưởng Viện Pasteur Nha Trang và Ban Thường trực Hội Những người ái mộ bác sĩ A. Yersin tỉnh Khánh Hòa đã đến dự lễ tưởng niệm.

Các đại biểu đã dâng hương dâng hoa cùng nhau ôn lại những cống hiến to lớn của A. Yersin đối với nhân loại; đồng thời bày tỏ tình cảm, lòng biết ơn đối với những cống hiến to lớn, tấm lòng nhân ái của vị bác sĩ, nhà khoa học, nhà hoạt động xã hội đáng kính dành cho nhân dân Việt Nam nói chung, tỉnh Khánh Hòa nói riêng.

Alexandre Émile Jean Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 tại Lavaud (hạt Vaud) thuộc miền quê nước Thụy Sĩ. Năm 1886, ông sang Pháp làm việc ở viện Pasteur Paris. Ông và là một trong những học trò xuất sắc của nhà bác học Louis Pasteur. Năm 1888 ông tốt nghiệp bác sĩ y khoa với luận án Tiến sĩ y khoa tại Trường đại học Paris với đề tài: Một chứng nhiễm trùng huyết của bệnh lao thể nghiệm, chứng bệnh đó hiện nay được mang tên ông. Cũng trong năm 1888, ông công tác với bác sĩ Roux và tìm ra độc tố vi trùng bạch hầu. Kết quả cơ bản này đã mở đường cho những công trình nghiên cứu trong các năm kế tiếp, tiến tới việc điều chế các huyết thanh kháng độc.

Năm 1890, Alexandre Yersin quyết chí viễn du và lên đường sang Viễn Đông trên chuyến tàu buôn của hãng Hàm Rồng. Tiếng gọi vùng nhiệt đới không thể cưỡng lại ông được, Alexandre Yersin ngày càng suy nghĩ nhiều về những bí mật tiềm ẩn trong núi rừng nhiệt đới ở Viễn Đông. Những mẩu chuyện thám hiểm ly kỳ ở núi rừng châu Phi đọc từ thuở bé sống lại, thôi thúc ông lên đường. Alexandre Yersin thường nói: “Tôi mơ ước khám phá nơi này nơi nọ và thám hiểm khi ta còn trẻ, chẳng có gì là không thể được”.

Quang cảnh Nha Trang năm đó có gì khiến cho bác sĩ trẻ tuổi dừng chân lại và chọn Nha Trang làm quê hương thứ hai để sống, làm việc và ra đi nơi đây. Trong những chuyến hải trình đó, lần nào con tàu cũng neo dừng ở Nha Trang và lần nào đến Vịnh Nha Trang, A.Yersin đều bị mê hoặc bởi vùng đất hoang sơ. Trong sổ nhật ký ghi ngày 6/5/1891, ông viết: “Rời Sài Gòn phải mất 28 tiếng đồng hồ mới tới Nha Trang, tàu phải neo cách bờ một dặm, và chỉ đậu lại một giờ, vì thế không lên được bờ.

Thật đáng tiếc vì vùng này có nhiều núi non và phong cảnh rất ngoạn mục…”. Trong lần dừng chân tại Nha Trang tiếp theo, A.Yersin xin phép lên bờ với một chiếc thuyền nhỏ, đó là ngày 29/7/1891. Không phải là đô thị phồn hoa mà chỉ là phong cảnh hữu tình với bờ biển, cửa sông, các đảo gần bờ, những dải cát trắng tinh uốn lượn ven bờ, những hòn đảo lớn nhỏ hình thù khác nhau... màu sắc tươi đẹp của một vùng nhiệt đới, khí hậu vô cùng dễ chịu đã nhanh chóng chinh phục được ông. Ông quyết định chọn Nha Trang - Khánh Hòa làm nơi để sống, làm việc, cống hiến và nằm lại vùng đất này, nơi ông đã cống hiến cả cuộc đời cho nghiên cứu khoa học đến hơi thở cuối cùng,

Từ năm 1890-1894, ông đã một mình hoặc cùng vài người dân làng rong ruổi khắp mọi miền đất nước. Ông đã trải qua 1/3 lãnh thổ Việt Nam phần nhiều là vào rừng rậm nguyên sinh, vượt cao nguyên. Bước chân ông đã vượt qua dãy Trường Sơn kỳ vĩ. Cuộc thám hiểm kéo dài bốn năm trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt. Năm 1893, ông khám phá cao nguyên Langbiang (Lâm Viên), thành phố Đà Lạt xinh đẹp ngày nay.

Bác sĩ Alexandre Yersin. Ảnh tư liệu

Trong bối cảnh hiện nay, cả thế giới đang ra sức chống lại dịch COVID-19, dịch bệnh đang lan rộng trên thế giới - điều này khiến chúng ta nhớ lại đại nạn dịch hạch, một trong những căn bệnh khủng khiếp trong lịch sử loài người, “Black death”, đỉnh điểm vào năm 1894, bệnh dịch hạch hoành hành và trở thành đại dịch tại Quảng Đông, Hong Kong - Trung Quốc. Bác sĩ A. Yersin được yêu cầu đến Hong Kong để nghiên cứu về dịch bệnh này, ông đã không quản ngại hiểm nguy, sẵn sàng hy sinh vì khoa học.

Trong điều kiện thiếu thốn thiết bị y tế, không được sự giúp đỡ của chính quyền sở tại, tự xây dựng phòng thí nghiệm bằng tre nứa thô sơ, với các dụng cụ thí nghiệm, kính hiển vi,… do ông mang theo, bác sĩ Yersin đã miệt mài tự tìm tòi nghiên cứu và kết quả, ông đã phát hiện ra trực khuẩn dịch hạch, tác nhân gây bệnh dịch hạch. Tiếp tục quá trình nghiên cứu, ông đã nhanh chóng điều chế ra huyết thanh ngừa bệnh, và chữa trị thành công. Để ghi nhớ công lao của ông, vi khuẩn được đặt theo tên ông là “Yersinia pestis”. Nhân loại luôn ghi nhớ công lao to lớn của ông, người tìm ra vi khuẩn gây bệnh.

Năm 1895, ông sáng lập Viện Pasteur Nha Trang. Năm 1902, ông là Hiệu trưởng đầu tiên Trường Đại học Y khoa Đông Dương (nay là Trường Đại học Y Hà Nội). Ông cũng là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học, Viện Hàn lâm Y học Pháp. Yersin đã từng qua các chức vụ: Giám đốc Viện Pasteur Nha Trang, Giám đốc Viện Pasteur Sài Gòn; Trường Đại học Y khoa Đông Dương (nay là Trường đại học Y Hà Nội). Đại diện viện Pasteur Paris tại Đông Dương; Tổng Giám đốc các viện Pasteur Đông Dương, Giám đốc danh dự Viện Pasteur Paris khi bác sĩ Emile Roux tạ thế.

A.Yersin sống và làm việc ở Nha Trang 50 năm, hoàn thành 55 công trình nghiên cứu khoa học có giá trị với đời sống con người. Trong đó, công trình khoa học cộng tác cùng Emile Roux tìm ra độc tố bạch hầu; nghiên cứu ký ninh trị bệnh sốt rét từ cây canh-ki-na do ông di thực. A. Yersin thực nghiệm nhiều giống cây cao su, ca cao, cà phê, trà,… từ châu Âu vào Việt Nam. Ông còn đặt nền móng cho ngành thú y Đông Dương, là người phát hiện ra Hòn Bà (Khánh Hòa). Ông còn là nhà thiên văn học, dự báo thời tiết giúp cho ngư dân Xóm cồn đi biển, tránh giông bão. Ông nuôi trồng và sản xuất ra các sản phẩm để có nguồn kinh phí nghiên cứu khoa học, giúp đỡ người nghèo, khám chữa bệnh không lấy tiền.

 Ảnh tư liệu.

Cuộc sống giản dị, yêu thương con người với tấm lòng nhân văn cao cả, nghĩa tình, 50 năm A. Yersin cống hiến  trọn vẹn cho khoa học nhân loại và nhân dân Nha Trang, Khánh Hòa. Người dân Nha Trang yêu mến gọi ông bằng tên gọi thân thuộc - ông Năm Yersin; người dân thờ ông trong chùa như một vị Bồ tát, và còn nhiều câu chuyện đời thường về ông đã trở thành huyền thoại được người dân bao đời lưu truyền. Alexandre Yersin chọn Nha Trang để sống giản dị đến cuối đời, một cuộc đời đầy ắp những chuyến đi thám hiểm và thành tựu khoa học, đầy ắp sự kính trọng và yêu thương. Qua đại dịch COVID-19, chúng ta càng nhớ đến công lao to lớn của bác sĩ A. Yersin, người đã không quản ngại hiểm nguy để cứu nguy cho nhân loại.

Ngày 1 tháng 3 năm 1943, ông mất và được chôn cất tại Suối Dầu (Cam Lâm, Khánh Hòa) với di nguyện mãi nằm tại mảnh đất này. Tình yêu của ông dành cho Nha Trang thật sâu sắc, cảm động. Trong di chúc để lại, ông viết: “Khi tôi chết, tôi ước muốn chôn cất ở Suối Dầu,... Hãy giữ tôi lại với Nha Trang, đừng cho ai lấy tôi đi!”.

Những kỷ niệm về ông đã lưu dấu tại Khánh Hòa được nhà nước công nhận cụm di tích cấp quốc gia xếp hạng gồm: Thư viện A.Yersin tại viện Pasteur Nha Trang, chùa Linh Sơn, khu mộ A.Yersin tại Suối Dầu; và các công trình, địa danh như: Nhà làm việc của ông trên đỉnh Hòn Bà; Công viên Alexandre Yersin; đường Yersin, đường Xóm Cồn; Trường THCS Yersin TP Nha Trang, Trường THCS A. Yersin huyện Cam Lâm… Ngoài ra, hiện nay rất nhiều tên đường, trường học, các cơ sở y tế mang tên A. Yersin tại các tỉnh, thành phố trong cả nước.

Để tỏ lòng biết ơn với những cống hiến khoa học của ông, năm 2014, bác sĩ Alexandre Yersin được Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam công nhận là “Người Công dân Danh dự Việt Nam”.

Như lời Ngài Peter Friederich, Đại sứ Liên bang Thụy Sĩ tại Việt Nam khẳng định trong hội thảo quốc tế ngày 1/3/1991 tại Nha Trang: "Chính phủ Việt Nam đã vô cùng đúng đắn trong việc ca ngợi con người chí công vô tư xuất thân từ Thụy Sĩ, từ Pháp và con người này bây giờ đã trở thành con người Việt Nam!”.

Theo nguyện vọng của những công dân tại Khánh Hòa, với tấm lòng ái mộ bác sĩ A. Yersin, Hội Những người Ái mộ bác sĩ A.Yersin tỉnh Khánh Hòa được UBND tỉnh Khánh Hòa quyết định thành lập vào ngày 11/11/1992. Gần 29 năm qua, Hội đã qua 6 nhiệm kỳ đại hội. Tưởng nhớ công lao, sự hy sinh đóng góp và tấm lòng nhân ái của bác sĩ A. Yersin - “Người công dân danh dự Việt Nam”, “Hội Những người ái mộ bác sĩ A. Yersin tỉnh Khánh Hòa” đã phối hợp kết nối tổ chức các hoạt động đối ngoại, hợp tác quốc tế, tuyên truyền phổ biến rộng rãi, phát huy tài sản quý giá về cuộc đời và sự nghiệp của nhà khoa học A. Yersin, tìm hiểu và vận dụng những thành tựu của A. Yersin, tấm lòng nhân ái và tình yêu con người của ông được lan tỏa rộng rãi với nhiều hoạt động cụ thể.

Hằng năm tổ chức các lễ kỷ niệm ngày sinh 22-9, tưởng niệm ngày mất 1-3, viếng mộ đầu năm, phòng khám bệnh từ thiện A.Yersin khám bệnh cấp phát thuốc miễn phí cho người nghèo, thực hiện dự án hỗ trợ nuôi dạy trẻ em khuyết tật, giúp đỡ người nghèo, khó khăn, trao học bổng cho học sinh nghèo hiếu học, trao giải thưởng A. Yersin cho các học sinh giỏi trường THCS Yersin, Nha Trang và trường THCS A. Yersin, huyện Cam Lâm, kết nối nhiều hoạt động với TP Đà lạt, tỉnh Lâm Đồng…

Các hoạt động của Hội Những người ái mộ bác sĩ A. Yersin tỉnh Khánh Hòa đã và đang được sự đóng góp của nhiều tổ chức, đơn vị, cá nhân trong và ngoài nước, tiếp bước con đường nhân văn cao cả của bác sĩ A. Yersin và lan tỏa tinh thần của ông: "Sống mà không dịch chuyển thì không phải là sống".

Kỷ niệm 130 năm ngày bác sĩ Alexandre Yersin đến Việt Nam trên vùng đất Nha Trang - Khánh Hòa, Người dân Việt Nam và toàn thế giới cùng cầu mong dịch bệnh được kiểm soát, được chủng ngừa vaccine, mọi người bình an, mạnh khỏe và hạnh phúc.