Bổ Đà - ngôi chùa cổ kính nhất vùng Kinh Bắc

 Khi đặt chân đến chùa Bổ Đà thuộc xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, chúng tôi cảm nhận được không khí mát lành tỏa ra từ những tán cây xanh có tuổi đời hàng trăm năm.

 Tôi chưa từng thấy một vườn tháp chùa nào ở Việt Nam đẹp và lớn như ở chùa Bổ Đà. Song có lẽ điều ấn tượng nhất đối với mỗi du khách chính là bức tường cổ được xây dựng từ thế kỷ 11 bao quanh chùa, bên ngoài là rặng tre xanh bao vòng quanh như hàng rào bảo vệ. Con đường nhỏ dẫn vào cổng chùa nằm giữa hai bờ tường đất phủ đầy rêu. Tường ở đây được làm bằng đất nện theo lối trình tường, cao hơn 1,5m, dày chừng 0,5m. Từng lớp đất sét được trộn với rơm rạ, sỏi đá, cho vào khuôn gỗ dày, cao chừng 40cm giã nhuyễn chồng lên nhau kết thành một khối tường cao vững chắc.

 Bước qua nhiều cánh cổng gổ có mái ngói rêu phong mang dấu ấn thời Lê là vào nội tự chùa. Du khách sẽ ngỡ ngàng khi thấy một sắp đặt những bình gốm đủ loại bên một bức tường khác bằng gạch nung, ngói và tiểu sành vô cùng độc đáo. Gần đó là hai giếng nước có mái, phủ đầy rêu được cho là có cùng niên đại thời lập chùa. Ngoài ra, không thể không nói đến kiến trúc cảnh quan với những lựa chọn và sắp đặt vô cùng tinh tế của cây, hoa, đá và nước, khiến phật tử và du khách thực sự tìm thấy sự an nhiên tự tại trong không gian linh thiêng mà thanh tao, đậm chất thiền của nơi cửa Phật. Chùa Bổ Đà, từ hàng trăm năm nay, đã được ca ngợi là 1 trong 3 ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất của vùng đất Bắc Giang - Kinh Bắc qua câu ca dao: Thứ nhất là chùa Đức La/ Thứ nhì chùa Bổ, thứ ba chùa Tràng (Đức La -Vĩnh Nghiêm, Bổ Đà, Kim Tràng)

Chùa Bổ Đà (người địa phương là chùa Bổ) xưa có tên là Quan Âm tự nằm trên lưng chừng núi Bổ Đà ở bờ Bắc sông Cầu. Trên diện tích hơn 50.000m2, quần thể chùa Bổ là tập hợp di tích gồm chùa chính (Tứ Ân tự) cùng hai đền thờ Đức Thánh Hóa và Thạch Tướng Đại Vương. Khuôn viên gồm ba khu: Nội tự, vườn tháp và vườn cây ăn trái. Không nhiều chùa có được một khuôn viên rộng lớn, lại trải dài trên triền đồi như vậy. Chùa lưng tựa vào núi tạo nên thế đứng vững vàng, từ trên cao nhìn xuống làng mạc và ruộng lúa tạo nên cảnh quan cổ kính tuyệt đẹp. Đứng giữa không gian tĩnh lặng này tôi có cảm giác như cánh rừng sau lưng chùa đang dang tay ôm trọn lấy khuôn viên thanh tịnh của ngôi chùa.

Nét độc đáo tạo nên dấu ấn của ngôi chùa cổ kính này chính là một vườn tháp đẹp và lớn mà ít ngôi chùa nào trên đất nước này có được. Gần 100 ngôi tháp bằng gạch nung xếp hàng, xếp lớp theo những quy định chặt chẽ của Thiền tông. Chỉ các tăng ni thuộc dòng Thiền Lâm tế được tàng lưu xá lị tro cốt tại đây. Tháp có bông sen trên ngọn là nơi lưu tro cốt của ni, tháp có bình cam lồ lưu tro cốt của tăng. Chùa Bổ Đà là một trong những trung tâm lớn của dòng thiền Lâm Tế nên hàng năm có rất đông tăng ni từ nhiều nơi về tham thiền.

Được biết, chùa Bồ Đà có từ thời Lý (thế kỷ XI), và được trùng tu vào đời Lê, dưới triều vua Lê Dụ Tông (1705-1728). Cùng với chùa Vĩnh Nghiêm (Đức La), chùa Bổ Đà là một trung tâm Phật giáo lớn của Bắc Giang, thuộc thiền phái Trúc Lâm. Nơi đây có tượng thờ Trúc Lâm tam tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang). Xưa kia, Hương Tích và Bổ Đà là hai đạo tràng thờ Quán Thế Âm lớn nhất gần kinh thành Thăng Long. Bổ Đà là tên viết tắt của Bổ Đà Lạc Gia, đọc trại từ tiếng Phạn "Potalaka", có nghĩa là ngọn núi nơi Bồ Tát Quán Thế Âm hóa hiện để cứu độ chúng sinh

Tại chùa còn có rất nhiều tài liệu, hiện vật quý hiếm, ngoài hệ thống tượng Phật theo thiền phái Trúc Lâm còn có văn khắc, thư tịch cổ, đại tự, câu đối, hương án (tòa Cửu Long), hai cây đèn gỗ thời Lê, chuông đồng niên hiệu Tự Đức, mõ cá dài trên mái…, đặc biệt bộ kinh Phật cổ nhất Việt Nam (khoảng 300 năm) được khắc trên 2.000 tấm gỗ thị vẫn còn khá nguyên vẹn, hiện được lưu giữ tại chùa. Những năm gần đây tỉnh Bắc Giang đã huy động các nguồn lực đầu tư tu bổ, tôn tạo ngôi chùa song vẫn giữ nguyên kiến trúc gốc của di tích. Với những giá trị đặc biệt về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật, năm 1992, chùa Bổ Đà được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích cấp Quốc gia. Năm 2016, chùa Bổ Đà được công nhận Di tích quốc gia đặc biệt.